Hoàn thiện pháp luật về ngân hàng trong bối cảnh chuyển đổi số

Pháp luật làm nền tảng cho ngân hàng số

Phát biểu khai mạc Hội thảo, PGS.TS. Nguyễn Hoàng Anh, Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Luật - Đại học Quốc gia Hà Nội cho biết, chuyển đổi số trong lĩnh vực ngân hàng đang diễn ra mạnh mẽ, tạo ra nhiều mô hình và phương thức cung ứng dịch vụ mới, đồng thời đặt ra những yêu cầu cấp bách đối với hệ thống pháp luật hiện hành. Trong bối cảnh công nghệ phát triển nhanh hơn khả năng phản ứng của chính sách, pháp luật cần đóng vai trò dẫn dắt, “đi trước một bước” để vừa thúc đẩy đổi mới sáng tạo, vừa bảo đảm sự ổn định, an toàn và minh bạch của thị trường tài chính – ngân hàng.

Nếu pháp luật không kịp thời cập nhật và thích ứng với những thay đổi nhanh chóng của công nghệ, các mô hình ngân hàng số mới có thể phát triển thiếu kiểm soát, dẫn đến rủi ro hệ thống, gian lận công nghệ và mất niềm tin của khách hàng. Do đó, việc xây dựng một hành lang pháp lý minh bạch, đồng bộ và linh hoạt là yếu tố then chốt, vừa khuyến khích đổi mới sáng tạo, vừa đảm bảo an toàn cho thị trường tài chính – ngân hàng.

PGS.TS. Nguyễn Hoàng Anh, Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Luật - Đại học Quốc gia Hà Nội phát biểu khai mạc Hội thảo

Quá trình chuyển đổi số của ngành Ngân hàng đang được triển khai sâu rộng với nhiều kết quả nổi bật, tuy nhiên khuôn khổ pháp lý vẫn còn những khoảng trống cần kịp thời hoàn thiện. Theo PGS.TS. Lê Thị Thu Thủy, Phụ trách Bộ môn Luật Tài chính – Ngân hàng, Trường Đại học Luật – Đại học Quốc gia Hà Nội, một trong những mục tiêu quan trọng của quá trình chuyển đổi số ngành Ngân hàng chính là vận hành “ngân hàng số” theo đúng nghĩa, tức là số hóa toàn diện quy trình nghiệp vụ, phân phối sản phẩm, dịch vụ thông qua nền tảng số, ứng dụng mạnh mẽ công nghệ như dữ liệu lớn, điện toán đám mây và trí tuệ nhân tạo.

PGS.TS. Lê Thị Thu Thủy, Phụ trách Bộ môn Luật Tài chính – Ngân hàng, Trường Đại học Luật – Đại học Quốc gia Hà Nội nhấn mạnh khái niệm "ngân hàng số", tức là số hóa toàn diện quy trình nghiệp vụ, phân phối sản phẩm, dịch vụ thông qua nền tảng số, ứng dụng mạnh mẽ công nghệ hiện đại

Tuy nhiên, việc hình thành ngân hàng số đặt ra hàng loạt vấn đề pháp lý mới, từ định danh khách hàng điện tử (eKYC), bảo vệ dữ liệu cá nhân, chia sẻ và lưu trữ thông tin, đến trách nhiệm pháp lý của các bên thứ ba khi tham gia cung ứng dịch vụ công nghệ. Vì vậy, việc xây dựng khung pháp lý cho ngân hàng số cần đi đôi với việc nâng cao năng lực giám sát của cơ quan quản lý, đồng thời khuyến khích các tổ chức tín dụng áp dụng các công cụ công nghệ tiên tiến để đảm bảo an toàn, bảo mật dữ liệu và tăng cường niềm tin của khách hàng vào các dịch vụ số. Đây được xem là nền tảng quan trọng để ngành Ngân hàng Việt Nam phát triển an toàn, bền vững trong kỷ nguyên số - PGS.TS. Lê Thị Thu Thủy nhấn mạnh.

Từ kinh nghiệm quốc tế đến yêu cầu nội luật hóa tại Việt Nam

Ở góc nhìn so sánh, PGS.TS. Phạm Thị Giang Thu, Chủ tịch Trung tâm Trọng tài Thương mại và Đầu tư Việt Nam đã khái quát chung về pháp luật ngân hàng số tại Trung Quốc, Singapore và Malaysia, qua đó chỉ ra bài học kinh nghiệm quý cho Việt Nam trong việc xây dựng cơ chế thử nghiệm có kiểm soát (sandbox) và khung cấp phép riêng cho ngân hàng số.

Theo bà Thu, Việt Nam cần nhanh chóng nội luật hóa các quy định rõ ràng, minh bạch về hoạt động ngân hàng số, đặc biệt là tiêu chuẩn định danh khách hàng điện tử, giám sát rủi ro lừa đảo và bảo vệ người dùng trong môi trường trực tuyến, đặc biệt là nghiên cứu thí điểm tiền kỹ thuật số của Ngân hàng trung ương (CBDC).

PGS.TS. Phạm Thị Giang Thu, Chủ tịch Trung tâm Trọng tài Thương mại và Đầu tư Việt Nam đưa ra góc nhìn so sánh về pháp luật ngân hàng trên thế giới

Trong khi đó, LS. Phan Thị Hồng Thúy, Giám đốc Pháp chế Ngân hàng MUFG Việt Nam đi sâu phân tích hiệu lực pháp lý của giao dịch điện tử hiện nay. LS. Phan Thị Hồng Thúy đề nghị Việt Nam cần sớm ban hành hướng dẫn thống nhất về chữ ký số, chứng từ điện tử và cơ chế chứng minh trong các tranh chấp phát sinh từ giao dịch online. Bà Thúy cũng nhấn mạnh, việc ban hành các hướng dẫn chi tiết sẽ giúp thống nhất cách thức áp dụng chữ ký số, chứng từ điện tử và cơ chế chứng minh trong thực tiễn, từ đó giảm thiểu tranh chấp pháp lý và tăng cường niềm tin của khách hàng đối với các dịch vụ ngân hàng số. Đồng thời, các quy định này cần được thiết kế linh hoạt để vừa bảo vệ quyền lợi người dùng, vừa không kìm hãm sáng tạo và phát triển các mô hình kinh doanh số mới.

LS. Phan Thị Hồng Thúy, Giám đốc Pháp chế Ngân hàng MUFG Việt Nam phát biểu tại Hội thảo

Tăng cường nhận diện rủi ro và ngăn ngừa tội phạm công nghệ trên môi trường số

Trước làn sóng số hóa ngân hàng đang diễn ra mạnh mẽ, bà Nguyễn Thị Thúy Ngọc, nguyên Cục phó Cục Phòng, chống rửa tiền, Ngân hàng Nhà nước Việt Nam (NHNN) đã chỉ ra hàng loạt rủi ro mới trong hoạt động ngân hàng số, như tội phạm công nghệ cao, gian lận dữ liệu, rửa tiền,… Bà Ngọc nhấn mạnh, những rủi ro này không chỉ đe dọa trực tiếp đến an toàn hệ thống tài chính, mà còn ảnh hưởng đến niềm tin của khách hàng đối với các dịch vụ ngân hàng số.

Bà Nguyễn Thị Thúy Ngọc, nguyên Cục phó Cục Phòng, chống rửa tiền, NHNN trình bày tham luận tại Hội thảo

Thời gian qua, NHNN đã triển khai nhiều biện pháp chủ động nhằm nhận diện, phòng ngừa và giảm thiểu các rủi ro này, bao gồm việc xây dựng các khung hướng dẫn về quản trị rủi ro công nghệ thông tin, giám sát giao dịch bất thường, đồng thời phối hợp chặt chẽ với các cơ quan chức năng trong việc phát hiện và xử lý các hành vi gian lận, rửa tiền và tội phạm công nghệ cao. Bà Ngọc cũng nhấn mạnh, các tổ chức tín dụng cần tích cực áp dụng công nghệ hiện đại như dữ liệu lớn, trí tuệ nhân tạo và phân tích hành vi giao dịch để nâng cao năng lực kiểm soát rủi ro, đồng thời đảm bảo tuân thủ đầy đủ các quy định pháp lý, bảo vệ quyền lợi khách hàng và giữ vững sự ổn định của hệ thống ngân hàng trong kỷ nguyên số.

Toàn cảnh Hội thảo

Các chuyên gia bàn luận nhiều về khung pháp lý cho các chuyên ngành liên quan, đặc biệt là pháp luật bảo vệ dữ liệu cá nhân, bảo hiểm tiền gửi, tài sản số… Đa số ý kiến cho rằng, sự đồng bộ giữa các văn bản pháp luật chuyên ngành và các quy định về ngân hàng số sẽ tạo nền tảng vững chắc cho việc triển khai những mô hình kinh doanh ngân hàng mới, đồng thời hạn chế rủi ro pháp lý và công nghệ, nâng cao niềm tin của khách hàng, góp phần thúc đẩy chuyển đổi số ngành Ngân hàng một cách bền vững.

Phạm Trang