Học sinh vùng biên Tuy Đức đánh thức di sản M'nông

Các thành viên CLB “Âm thanh đại ngàn” của trường PTDTNT THCS&THPT Tuy Đức về bon Điêng Đu, xã Quảng Tân tham gia các hoạt động lễ mừng lúa mới

Chạm di sản qua từng trải nghiệm

Buổi sáng yên ả cuối mùa mưa, chúng tôi theo chân Lý Y Vân và các thành viên CLB “Âm thanh đại ngàn” của trường PTDTNT THCS&THPT Tuy Đức về bon Điêng Đu. Những đứa trẻ M’nông lớn lên cùng tiếng chiêng nhưng có em lại thú nhận “chỉ xem như đồ trưng bày”.

Hành trình thực tế lần này, vì thế, giống như một cuộc trở về với cội nguồn âm thanh, về với hơi thở văn hóa còn vương trong từng nếp nhà, từng làn khói bếp.

Bon Điêng Đu đang vào lễ mừng lúa mới. Trong ngôi nhà truyền thống của nghệ nhân Điểu Gié, ánh lửa bập bùng soi rõ nét mặt hiền hậu của ông. Trước sự háo hức của đám học trò, ông lặng lẽ mở tủ lấy ra bộ chiêng được truyền qua nhiều đời của gia đình ông. Bộ chiêng đồng xỉn màu, đen bóng, phủ màu thời gian thay cho lời kể về tuổi đời của di sản.

Các thành viên CLB “Âm thanh đại ngàn” không chỉ đến bon Điêng Đu để quan sát, mà đã thật sự sống trong lễ mừng lúa mới cùng người dân

Không có giáo trình, cũng chẳng có máy chiếu hay slide trình bày, nghệ nhân Điểu Gié bắt đầu buổi dạy đánh chiêng bằng cách gần gũi nhất. Nghệ nhân chỉ dẫn tỉ mỉ từng động tác cho học trò, từ cách đeo chiêng lên thế nào, điểm chạm ở đâu, nhịp đánh ra sao, động tác kết hợp như thế nào...

Khi âm thanh đầu tiên vang lên dưới bàn tay còn lóng ngóng của Y Vân, cả nhóm học sinh bật cười vì vui. Tiếng chiêng lúc ấy không chỉ đúng nhịp mà đúng cả cảm xúc.

Nghệ nhân Điểu Gié, ở bon Điêng Đu, xã Quảng Tân, tỉnh Lâm Đồng cầm tay hướng dẫn các em học sinh đánh chiêng

Các thành viên CLB “Âm thanh đại ngàn” không chỉ đến bon Điêng Đu để quan sát, mà đã thật sự sống trong lễ mừng lúa mới cùng người dân. Các em cùng ăn, cùng ở, cùng tham gia mọi hoạt động lễ hội với nghệ nhân và bà con. Từ nấu canh thụt, làm rượu cần đến nướng thịt trên bếp lửa… tất cả đều được các em trải nghiệm bằng đôi tay và đôi mắt của mình.

Nhờ đó, văn hóa truyền thống không còn là những khái niệm trừu tượng nằm trong trang sách giáo khoa. Nó trở thành hương vị trên đầu lưỡi, qua làn khói bếp khiến mắt ai cũng cay xè, qua tiếng cười rộn rã của người già và trẻ nhỏ quanh bếp lửa, là hơi ấm của cộng đồng bon làng vào hội.

Giữa nhịp sống của bon làng, các em cảm nhận văn hóa bằng tất cả giác quan: mùi thơm của cơm lam trên bếp than, tiếng lách cách của dụng cụ chế biến, trang phục truyền thống phấp phới theo bước chân phụ nữ M’nông và cả nhịp chiêng vang lên từ góc nhà sàn.

Mỗi khoảnh khắc đều trở thành một mảnh ghép sống động, giúp các em hiểu sâu hơn về nguồn cội và ý nghĩa của lễ mừng lúa mới trong đời sống người M’nông.

Đó không chỉ là một buổi học ngoại khóa mà là hành trình chạm vào di sản bằng trải nghiệm thật, để tình yêu văn hóa nảy nở tự nhiên trong trái tim người trẻ.

Em Y Vân cho biết, trước đây tụi em nghĩ cồng chiêng là cái gì đó cũ kỹ, xa vời. Nhưng đến khi được nghe người già, nghệ nhân giải thích, được tự tay gõ chiêng trong bon làng… tụi em mới thấy tự hào thật sự.

Nối dài nhịp chiêng đại ngàn

Điểm đặc biệt của CLB này là sự đồng hành của nhiều nghệ nhân trên địa bàn. Các nghệ nhân là những người cả đời gắn bó với cồng chiêng và đàn đá. Nghệ nhân Điểu Dyăng, bon Bu N’rung cho biết, mỗi buổi sinh hoạt với CLB, ông không chỉ dạy kỹ thuật đánh mà còn kể cho học sinh những câu chuyện về lễ hội, về tiếng chiêng như lời khấn gửi tổ tiên.

Điểm đặc biệt của CLB là sự đồng hành của nhiều nghệ nhân trên địa bàn.

Nghệ nhân Điểu Dyăng, bon Bu N’rung tâm sự, tiếng chiêng, tiếng đá là tiếng nói của núi rừng. Mất tiếng chiêng là mất đi tiếng nói của ông bà. Nay nghe sân trường vang tiếng chiêng, tôi vui lắm. Truyền thống còn có người giữ.

Sự phối hợp giữa nghệ nhân và nhà trường giúp học sinh tiếp nhận di sản đúng cách đúng nhịp chiêng, đúng tinh thần của nhạc cụ truyền thống. Những bài học ấy không chỉ nằm trên trang sách mà sống động qua đôi tay nghệ nhân và sự say mê của học trò.

Nhiều em học sinh bộc lộ niềm tự hào khi được học di sản của dân tộc mình

Nhiều em học sinh bày tỏ niềm tự hào khi được học di sản của dân tộc mình trên ghế nhà trường. Em Điểu Đê Mê Triêu, học sinh lớp 11 chia sẻ, em muốn tập cho thật giỏi để sau này được đánh chiêng trong lễ hội của bon làng.

Còn em Đặng Thị Út Nhi chia sẻ, em ấn tượng với tiếng đàn đá, âm đàn đá nghe như tiếng suối. Em mong sẽ đánh được loại nhạc cụ này và có nhiều bạn trẻ tham gia để nhạc cụ truyền thống không bị lãng quên.

Di sản, từ chỗ chỉ tồn tại trong những cuộc thi văn nghệ, giờ trở thành niềm tự hào.

Thầy Vũ Tiến Dũng, Bí thư Đoàn trường cho biết, hoạt động của CLB đang hình thành một “vòng tròn lưu truyền” trong trường học. Theo đó, nghệ nhân trực tiếp hướng dẫn kỹ năng đánh chiêng, diễn tấu đàn đá cho học sinh; sau một thời gian rèn luyện, các em trở thành trợ giảng, hỗ trợ giáo viên trong các buổi sinh hoạt, nhóm học sinh nòng cốt này tiếp tục truyền dạy lại cho lớp dưới.

Cách làm này giúp việc bảo tồn cồng chiêng, đàn đá không chỉ dừng ở trải nghiệm mà trở thành hoạt động thực hành thường xuyên, lan tỏa rộng hơn trong học sinh toàn trường. Nhờ đó, di sản không bị “học xong là quên”, mà được thực hành hằng tuần, trong các buổi ngoại khóa tại trường.

CLB còn giao lưu với trường bạn

CLB còn quay lại hành trình trải nghiệm quy trình dệt vải, diễn tấu cồng chiêng, lễ mừng lúa mới… Những thước phim chân thực trở thành tư liệu cho kênh TikTok “GenZ_YeuChieng”, nơi mà nhiều video đạt lượt xem lớn, kéo văn hóa trở lại gần với giới trẻ theo cách rất tự nhiên. Điều quan trọng hơn, thước phim sẽ phục vụ hoạt động "tham quan Online" cho học sinh toàn trường.

Không dừng ở đó, CLB còn giao lưu với trường bạn, mời nghệ nhân trình diễn trong giờ ngoại khóa, xây dựng kho liên kết tư liệu để “đưa văn hóa truyền thống trong các bon làng vào lớp học” bằng hình thức hiện đại.

CLB “Âm thanh đại ngàn” không chỉ tạo ra một sân chơi văn hóa, mà còn đánh thức những bản sắc văn hóa truyền thống đang "ngủ quên". Từ sân trường, nhịp chiêng bước vào đời sống, đi qua từng gương mặt học trò, nối dài bản sắc của người M’nông trong một hình hài mới trẻ trung, sống động nhưng đầy tự hào.

Trường PTDTNT THCS&THPT Tuy Đức, xã Tuy Đức, tỉnh Lâm Đồng, nơi có nhiều học sinh người dân tộc thiểu số M'nông theo học

Những đứa trẻ lớn lên ở vùng đất này đang học cách nói chuyện với tổ tiên bằng âm nhạc của chính dân tộc mình. Chiều buông, bóng nắng đổ xuống sân trường PTDTNT THCS&THPT Tuy Đức, tiếng chiêng lại vang lên, hòa vào tiếng gió thổi qua các vạt rừng biên giới.

CLB “Âm thanh đại ngàn” được thành lập vào năm học 2025 - 2026, duy trì các buổi học định kỳ với sự hướng dẫn của nghệ nhân và giáo viên phụ trách, hướng tới xây dựng đội hình biểu diễn tham gia các sự kiện văn hóa của xã và nhà trường. Đây không chỉ là hoạt động ngoại khóa, mà còn trở thành nội dung giáo dục văn hóa dân tộc trong nhà trường, gắn với mục tiêu hình thành lực lượng kế cận am hiểu và thực hành được di sản của cộng đồng.

Đức Hùng - Sao Mai