Hồn núi qua tiếng khèn

Thào A Su ở bản Sáng Nhù năm nay mới 20 tuổi - cái tuổi mà nhiều bạn trẻ cùng trang lứa đang mải mê với giấc mơ phố thị, với công nghệ hiện đại, thì Su lại chọn cho mình con đường của giá trị truyền thống, của âm thanh trầm mặc từ cây khèn truyền thống của người Mông. Ở Mù Cang Chải, người làm khèn không nhiều và người trẻ như vậy cũng chỉ có Su. Ngày ngày, Su thổi hồn vào từng thanh tre, từng mảnh gỗ để tạo nên những chiếc khèn - nhạc cụ thiêng liêng, biểu tượng văn hóa của dân tộc Mông.

Bản Sáng Nhù cách trung tâm xã Mù Cang Chải chỉ vài ki-lô-mét nhưng ngược dốc lên núi. Trên quãng đường ấy là cả một kì vĩ ruộng bậc thang, những nếp nhà gỗ thấp của người Mông đan xen tạo nét chấm phá trong bức tranh tuyệt đẹp.

Nhà của Su cũng thế, nằm lừng chừng ngọn núi, dưới chân, phía xa đều là ruộng bậc thang, là mây trắng, là những rừng thông, rừng trúc. Ngay trước cổng là cây táo mèo sừng sững đang kỳ đậu quả thơm nức. Su ngồi trước cửa, tay cầm chiếc dao nhỏ gọt đẽo chiếc bầu khèn.

Thấy có khách, Su vội dừng tay, nhanh nhẹn kéo ghế, pha nước. Su kể, tiếp xúc với khèn từ khi còn bé, tiếng khèn đã là một phần không thể thiếu trong cuộc sống của tôi.

Khèn vang lên trong những lễ hội mừng mùa màng bội thu, trong những đám cưới rộn ràng, trong những đêm trăng tình tự của đôi lứa, và cả trong những nghi lễ tiễn đưa người đã khuất về với tổ tiên. Tiếng khèn không chỉ là âm nhạc, mà là ngôn ngữ, là ký ức, là sợi dây vô hình kết nối con người với đất trời, với quá khứ và hiện tại.

Cha của A Su - ông Thào Cáng Súa - nghệ nhân khèn có tiếng trong vùng, cũng chính là người thầy đầu tiên và vĩ đại nhất của anh.

Tiếng khèn của cha như nuôi dưỡng tâm hồn, nuôi dưỡng tình yêu của Su với cây khèn. Thời còn đi học nội trú, cuối tuần trở về nhà Su lại mon men theo cha học cách chọn tre, cách gọt gỗ, cách mài lưỡi đồng. Đôi tay nhỏ bé thoạt đầu còn lóng ngóng, vụng về, nhưng với sự kiên trì và niềm đam mê cháy bỏng, A Su dần nắm bắt được những kỹ thuật tinh xảo nhất.

“Cha tôi bảo, làm khèn không chỉ là làm ra một nhạc cụ, mà là làm ra một phần hồn của dân tộc mình. Mỗi chiếc khèn đều phải có tiếng nói riêng, phải mang được cái khí chất của núi rừng, cái tình cảm của người Mông” - A Su kể, ánh mắt lấp lánh niềm tự hào khi nhắc về người cha.

Ngồi với Su ở hiên nhà, nhìn Su tỉ mẩn đẽo gọt, mài rũa mới thấy quá trình làm ra chiếc khèn Mông là hành trình kỳ công, đòi hỏi sự tỉ mỉ, kiên nhẫn và cả một tấm lòng. Su giải thích, nguyên liệu chính là thân cây trúc và gỗ. Trúc ở độ vừa phải không già cũng không được non; bầu khèn thường là gỗ pơ mu có độ bền cao và vân đẹp.

Sau khi chọn được nguyên liệu ưng ý, Su bắt đầu công đoạn tạo hình. Những ống trúc với kích cỡ khác nhau được hơ của lửa rồi uốn nhẹ, tạo độ cong, cũng là tạo đường cho luồng hơi đi qua thành âm thanh.

Tiếp đến là phần bầu khèn, thường được làm từ gỗ pơ mu, đục rỗng bên trong để tạo thành hộp cộng hưởng. Lưỡi đồng được gắn lên bầu khèn. Đây chính là trái tim của cây khèn. Lá đồng được tán mỏng, mài rũa cẩn thận, công đoạn này hầu như làm theo cảm tính.

Cuối cùng là công đoạn hoàn thiện, mài nhẵn, đánh bóng và trang trí. Mỗi công đoạn đều được A Su thực hiện cẩn trọng, không bỏ qua bất kỳ chi tiết nhỏ nào. Su làm việc với sự tập trung cao độ, đôi mắt dõi theo từng đường nét, đôi tai lắng nghe từng âm thanh nhỏ nhất.

Dù mới 20 tuổi, nhưng A Su đã có thâm niên làm khèn. Những chiếc khèn ra đời từ đôi bàn tay tài hoa của Su, mang theo cả mồ hôi, công sức và tình yêu của người trẻ gìn giữ văn hóa truyền thống.

Những chiếc khèn của A Su không chỉ được bà con trong bản, trong xã tin dùng mà còn được du khách thập phương tìm mua. Nhiều người nước ngoài, khi đến Mù Cang Chải, đã không khỏi ngạc nhiên và thích thú trước âm thanh độc đáo và vẻ đẹp mộc mạc của chiếc khèn Mông, họ tìm đến A Su để sở hữu một tác phẩm nghệ thuật mang đậm dấu ấn văn hóa bản địa. Đặc biệt, Su còn có khách từ Thái Lan đặt hàng.

Mỗi chiếc khèn A Su làm ra không chỉ là sản phẩm thủ công, mà còn là một phần ước vọng. Su mong muốn tiếng khèn Mông không chỉ vang vọng trong bản Sáng Nhù, còn bay xa đến với nhiều người hơn, để thế giới hiểu thêm về nền văn hóa giàu bản sắc.

Đúng vậy! “Thiếu thiếu” mà Su nhắc tới đó chính là tình yêu với cây khèn, là cái tâm muốn gìn giữ văn hóa truyền thống.

Khi được hỏi về dự định tương lai, Su chia sẻ muốn kiếm tiền để láng sân, làm chuồng trại chăn nuôi và mua sắm thêm thiết bị trong nhà. Bán được khèn, sẽ làm được những điều đó. Vậy là, những dự định cho tương lai của A Su cũng gắn liền với chiếc khèn.

Cuộc sống hiện đại với sự du nhập văn hóa đa dạng, việc một chàng trai trẻ như Thào A Su lại chọn con đường gìn giữ nghề truyền thống và sống được bằng nghề truyền thống là điều đáng trân trọng. Điều đó không chỉ thể hiện tình yêu quê hương, dân tộc sâu sắc mà còn là minh chứng cho sức sống mãnh liệt của văn hóa truyền thống trong lòng người trẻ.

Tiếng khèn Mông, qua đôi tay và hơi thở của Su, không chỉ là âm thanh của một nhạc cụ mà còn là tiếng nói của núi rừng, tiếng vọng của tổ tiên, tiếng lòng của một dân tộc. Tiếng khèn mang theo hơi thở của đất, của cây cỏ, của câu chuyện tình yêu đôi lứa, của khát vọng về cuộc sống ấm no, hạnh phúc.

Khi A Su khẽ thổi vào chiếc khèn, âm thanh trầm bổng lại vang lên, lướt qua những thửa ruộng bậc thang, hòa vào tiếng gió ngàn, rồi bay vút lên bầu trời. Đó là tiếng khèn, là “hồn núi” đang được gìn giữ, được thổi bùng sức sống mới, qua bàn tay và trái tim của chàng trai trẻ tuổi, đầy nhiệt huyết. Thào A Su, bằng sự kiên định và tình yêu của mình, đang viết tiếp câu chuyện về tiếng khèn Mông - một phần không thể thiếu của đại ngàn Tây Bắc hùng vĩ.

Nguyễn Thị Thanh Ba