Hồn phố qua những tượng đài

TPHCM là trung tâm kinh tế, văn hóa - nghệ thuật khu vực Nam bộ, nơi hội tụ nhiều dòng chảy văn hóa - nghệ thuật trong nước, quốc tế và quy tụ nhiều tài năng lớn. Sự ra đời, phát triển của đội ngũ văn nghệ sĩ, các hoạt động và giao lưu văn hóa - nghệ thuật..., đã tạo cho TPHCM từ lâu là một thành phố có ảnh hưởng lớn với cả nước về văn hóa - nghệ thuật.

Tuy nhiên, hiện vấn đề mỹ thuật trong không gian cảnh quan đô thị nói chung và tượng đài nói riêng vẫn còn nhiều bất cập về sự kết hợp với kiến trúc, điêu khắc, hội họa hay các thiết bị mỹ thuật ứng dụng...

Chúng ta đều biết, tượng đài là một loại hình nghệ thuật đóng vai trò rất quan trọng trong không gian cảnh quan đô thị, vừa là biểu tượng văn hóa và lịch sử, vừa là tác phẩm nghệ thuật có khả năng định hình không gian và truyền tải cảm xúc, giá trị tư tưởng, thẩm mỹ; giúp gợi nhớ về lịch sử, danh nhân, sự kiện trọng đại, góp phần xây dựng bản sắc và niềm tự hào cho thành phố.

Tượng đài tạo điểm nhấn và định hướng không gian: các công trình tượng đài thường được xây dựng ở các vị trí trung tâm công viên văn hóa, vòng xoay giao lộ lớn, không gian quảng trường… để tạo điểm mốc quan trọng, giúp định hướng và nhận diện khu vực cho người dân và du khách.

Một tượng đài được quy hoạch tốt, có giá trị nghệ thuật sẽ tạo thành tâm điểm, điểm nhấn của một không gian, biểu tượng cho đô thị, góp phần làm đẹp cảnh quan, nâng cao tính thẩm mỹ của thành phố và mang lại đời sống tinh thần phong phú cho cộng đồng.

Tượng đài là hình thức nghệ thuật trong không gian đa chiều nhằm ghi dấu lịch sử và tôn vinh văn hóa: Công trình tượng đài được xây dựng với mục đích ca ngợi các chiến công, tôn vinh, tưởng nhớ các sự kiện lịch sử, anh hùng dân tộc hay những nhân vật có công lớn, từ đó giúp lưu truyền ký ức và di sản cho các thế hệ sau.

Mỗi tượng đài có thể mang một hình ảnh biểu tượng riêng, phản ánh giá trị văn hóa, truyền thống hoặc tinh thần của một dân tộc, một thành phố. Tượng đài không chỉ gợi nhớ về quá khứ mà còn thể hiện những tư tưởng, lý tưởng và giá trị xã hội đang được tôn vinh ở hiện tại nhằm tác động đến nhận thức của cộng đồng để xây dựng, phát triển quê hương, đất nước.

Không gian xung quanh tượng đài, khi được quy hoạch hợp lý, sẽ trở thành nơi diễn ra các sự kiện quan trọng về văn hóa, lịch sử, các cuộc tụ họp xã hội, nơi giao lưu, thư giãn và tương tác của cộng đồng dân cư, du khách. Một hệ thống tượng đài phù hợp và có chất lượng nghệ thuật cao sẽ góp phần tạo nên một diện mạo độc đáo, đặc trưng, tương xứng với vị thế của thành phố.

Tượng đài trong không gian công cộng ở TPHCM hiện có 50 công trình (9 công trình trước năm 1975, 41 công trình sau năm 1975), được xây dựng chủ yếu ở những nơi di tích lịch sử thuộc các phường, xã ngoại ô, hay trong khuôn viên các bảo tàng... Các công trình tượng đài giai đoạn sau này đa số có chất lượng nghệ thuật tốt, truyền tải được nội dung tư tưởng về lịch sử, văn hóa, thẩm mỹ tới công chúng và không gian cảnh quan đẹp, tạo điểm nhấn cho không gian công cộng đô thị.

Hiện nay, lãnh đạo thành phố đang có chủ trương xây dựng một số công trình mới: Tượng đài Thống Nhất ở khu vực phường Thủ Thiêm, Tượng đài Nam bộ kháng chiến ở Công viên 23-9 (phường Bến Thành); Đài tưởng niệm nạn nhân Covid-19 ở khu đất số 1 đường Lý Thái Tổ (phường Vườn Lài); mở rộng không gian văn hóa tại Bảo tàng Hồ Chí Minh - chi nhánh TPHCM - khu Bến Nhà Rồng... Các công trình dự kiến sẽ rất đa dạng với nhiều đề tài như: lịch sử, văn hóa, ca ngợi chiến công, tưởng niệm, tri ân tưởng nhớ các danh nhân, anh hùng dân tộc…, với nhiều kích thước, thể loại, chất liệu tạo hình.

Việc xây dựng mới các công viên và tượng đài tại TPHCM không chỉ nhằm hoàn thiện không gian cảnh quan đô thị mà còn góp phần bồi đắp giá trị văn hóa, lịch sử và tinh thần cho cộng đồng. Những công trình này sẽ trở thành điểm nhấn thẩm mỹ, nơi sinh hoạt văn hóa, giáo dục truyền thống và gắn kết con người với không gian công cộng. Qua đó, vừa đảm bảo gìn giữ ký ức và tôn vinh quá khứ, vừa thể hiện khát vọng vươn lên, hướng tới một đô thị hiện đại, văn minh, giàu bản sắc và nhân văn.

GS-TS NGUYỄN XUÂN TIÊN, Chủ tịch Hội Mỹ thuật TPHCM