Hợp tác xã cần thêm điểm tựa chính sách để mở dòng vốn, khai thông quỹ đất

Kinh tế tập thể, nòng cốt là HTX, đang bước vào giai đoạn phát triển mới với yêu cầu ngày càng cao về liên kết chuỗi, ứng dụng công nghệ và chuẩn hóa sản xuất. Tuy nhiên, để HTX thật sự trở thành đối tác tin cậy của doanh nghiệp, tiến tới một cấu trúc kinh tế hợp tác hiện đại, nền tảng chính sách và môi trường thực thi phải được tháo gỡ triệt để.

Cần thêm điểm tựa từ chính sách

Phát biểu tại Diễn đàn Kinh tế hợp tác, HTX năm 2025, bà Bùi Thị Thanh Hà, Giám đốc HTX nông nghiệp Thanh Hà (Hà Nội) cho hay HTX đang có quy mô hơn 2,1ha đất, vốn đầu tư 8 - 10 tỷ đồng. Trung bình mỗi ngày, HTX xuất bán hơn 800kg rau sạch, chủ yếu đưavào các siêu thị, nhà hàng.

Với hoạt động hiệu quả, mỗi năm, HTX Thanh Hà thu về 3 - 4 tỷ đồng từ rau sản xuất và khoảng 3 tỷ đồng từ các sản phẩm thương mại khác, tạo việc làm thường xuyên cho 15 lao động, thu nhập từ 6 - 8 triệu đồng/người/tháng.

Đại diện HTX nông nghiệp Thanh Hà nêu kiến nghị tại Diễn đàn Kinh tế hợp tác, HTX năm 2025.

Để nâng cao hiệu quả liên kết với doanh nghiệp, HTX kiến nghị có thêm cơ chế hỗ trợ để HTX tiếp tục củng cố, mở rộng vùng sản xuất tập trung, bảo đảm quy mô, sản lượng và chất lượng ổn định. Việc nâng cao tính ổn định và minh bạch của nguồn nguyên liệu sẽ tạo niềm tin để doanh nghiệp ký kết hợp đồng tiêu thụ dài hạn.

HTX cũng mong muốn có thêm trợ lực để HTX chủ động đàm phán, ký kết các hợp đồng liên kết sản xuất, tiêu thụ có ràng buộc pháp lý rõ ràng, trong đó quy định cụ thể cơ chế chia sẻ lợi ích và rủi ro, tránh tình trạng phá vỡ hợp đồng.

Song song đó, cần hình thành các mô hình liên kết bền vững với sự tham gia của doanh nghiệp, HTX, ngân hàng và cơ quan quản lý nhằm bảo đảm tính bền vững. Đặc biệt, việc ứng dụng chuyển đổi số trong quản lý, truy xuất nguồn gốc, minh bạch thông tin sản phẩm sẽ giúp doanh nghiệp yên tâm hợp tác lâu dài với HTX.

Trong khi đó, ông Huỳnh Đăng Khoa, Chủ tịch HĐQT HTX nông nghiệp Rạch Lọp (Vĩnh Long) trong tham luận gửi tới diễn đàn cho hay qua gần 10 năm thành lập và hoạt động, HTX đã phát triển lên hơn 519 thành viên, với diện tích trồng lúa hơn 350 ha để sản xuất gạo chất lượng cao, 119 ha trồng dừa...

Thời gian qua, HTX đã chủ động mở rộng diện tích canh tác với các hộ dân trên địa bàn xã Hùng Hòa (bao gồm xã Ngãi Hùng và Tân Hùng cũ) nhằm đảm bảo quy mô liên kết sản xuất gắn với tiêu thụ giữa doanh nghiệp và HTX, bên cạnh diện tích hiện có của thành viên.

Để nâng cao hiệu quả liên kết với doanh nghiệp, HTX kiến nghị có thêm các chính sách hỗ trợ phát triển HTX, đề nghị sớm ban hành chính sách mới nhằm tạo thêm nguồn lực cho các HTX đầu tư phát triển sản xuất.

Đối với địa phương, đại diện HTX kiến nghị nghị tỉnh sớm cụ thể hóa chính sách của Trung ương phù hợp với điều kiện thực tế, đặc biệt là chính sách cho thuê đất để xây dựng nhà xưởng chế biến nông sản, chính sách hỗ trợ đầu tư hạ tầng phục vụ sản xuất.

Về vốn, hiện đa số HTX nông nghiệp gặp khó khăn trong tiếp cận vốn vay do thiếu tài sản thế chấp và không đáp ứng thủ tục tín dụng. HTX kiến nghị Liên minh HTX tỉnh và các sở, ngành liên quan xem xét, đề xuất nới lỏng điều kiện vay vốn từ Quỹ Hỗ trợ phát triển HTX, tạo điều kiện để HTX tiếp cận nguồn vốn phục vụ sản xuất – kinh doanh, góp phần xây dựng HTX ngày càng lớn mạnh, nâng cao thu nhập cho thành viên.

Khơi thông nguồn vốn, đất đai

Cũng có những đóng góp rất tích cực tại Diễn đàn Kinh tế hợp tác, HTX năm 2025, ông Tống Văn Viện, Giám đốc HTX nông sản Phú Lương (Thái Nguyên) cho biết HTX đã tạo dựng được vùng nguyên liệu ổn định với 6ha chè, ngoài ra HTX còn liên kết với bà con nông dân địa phương phát triển vùng nguyên liệu trên 40ha.

Đại diện HTX Phú Lương tại diễn đàn.

Chè của HTX được sản xuất chủ yếu theo quy trình hữu cơ và VietGAP với 15ha đang chuyển đổi sang hướng hữu cơ chờ được công nhận và 61,6ha chè VietGAP.

Để tăng cường liên kết với doanh nghiệp, vị đại diện HTX nông sản Phú Lương kiến nghị có thêm nhiều chính sách hỗ trợ về vốn tín dụng để các HTX có thể tự tin mở rộng sản xuất, nâng cao cơ sở hạ tầng, trình độ kỹ thuật. Qua đó, tạo vị thế vững vàng về sản xuất, sẵn sàng trở thành đối tác đáng tin cậy của các doanh nghiệp trong và ngoài nước.

Ngoài ra, các HTX cũng đang rất cần các chính sách hỗ trợ đầu tư hạ tầng thiết yếu như kho lạnh, trung tâm sơ chế, bảo quản tại các vùng sản xuất tập trung. Cùng với đó là quy hoạch quỹ đất ổn định và hỗ trợ thủ tục giao đất, cấp phép xây dựng kho bãi cho HTX.

Ở góc nhìn khác, ông Trần Tăng Long, Chủ tịch HĐQT HTX nông nghiệp Phước Hưng (Gia Lai), cho hay nhờ liên kết 4 nhà, gồm Nhà nước, nhà khoa học, nhà doanh nghiệp và nhà nông, cùng sự linh hoạt trong kinh doanh dịch vụ, doanh thu của HTX kể từ năm 2018 đến nay luôn đạt trên dưới 49 tỷ đồng/năm. HTX hiện đang là điểm tựa cho hơn 2.400 thành viên và hộ liên kết.

Trước đòi hỏi của thị trường cạnh tranh ngày càng khốc liệt, nhận thức rõ tầm quan trọng của liên kết với doanh nghiệp, HTX Phước Hưng kiến nghị có thêm các chính sách khuyến công, khuyến nông đầu tư trang thiết bị phục vụ sau thu hoạch như nhà kho, sân phơi tập trung, hệ thống sấy… để HTX có thể thu mua được hết sản phẩm của nông dân trong liên kết sản xuất tránh tình trạng vỡ hợp đồng.

Cùng với đó, vị đại diện HTX Phước Hưng cũng kiến nghị cần tăng cường cung cấp thông tin, hỗ trợ doanh nghiệp đẩy mạnh xúc tiến thương mại, tiêu thụ sản phẩm, phát triển thị trường trong và ngoài nước, từ đó doanh nghiệp mới ký hợp đồng tiêu thụ sản phẩm cho nông dân.

Ngoài ra cần tăng cường hướng dẫn, hỗ trợ, tạo điều kiện cho các HTX được hưởng chính sách, nhất là chính sách về thuế, đào tạo, hỗ trợ cơ sở hạ tầng, khoa học công nghệ. Tạo điều kiện thuận lợi về hành lang pháp lý, có nhiều chính sách ưu đãi đặc thù như hỗ trợ, ưu tiên về thuế thu nhập doanh nghiệp đối với HTX kinh doanh dịch vụ tổng hợp, vì thuế suất 20% ngang với doanh nghiệp tư nhân là quá cao, tạo sự bình đẳng trong kinh doanh.

Cần một khuôn khổ chính sách mới mạnh mẽ hơn

Bên cạnh ý kiến riêng biệt của HTX, hàng nghìn kiến nghị của các HTX trên cả nước cũng được gửi tới Diễn đàn Kinh tế hợp tác, HTX năm 2025, thông qua Liên minh HTX Việt Nam, phản ánh thực tế muốn thúc đẩy liên kết HTX với doanh nghiệp cần một khuôn khổ chính sách đồng bộ, thông suốt và một cơ chế hỗ trợ đủ mạnh ở tất cả các khâu.

Hàng loạt ý kiến đóng góp, kiến nghị của HTX được gửi về nhằm đóng góp nâng cao hiệu quả liên kết giữa HTX và doanh nghiệp.

Ông Đinh Hồng Thái, Phó Chủ tịch Liên minh HTX Việt Nam, cho hay các kiến nghị xoay quanh các vấn đề lớn sau. Trước hết, vấn đề lớn nhất được các HTX phản ánh là sự chồng chéo, thiếu nhất quán giữa các luật, trong đó nổi bật là Luật Đất đai và Luật HTX.

Do đó, HTX kiến nghị Nhà nước áp dụng cơ chế ưu đãi đồng bộ về thuế, tín dụng, đất đai, bảo hiểm cho cả HTX và doanh nghiệp khi tham gia liên kết bền vững, đồng thời khẩn trương rà soát, điều chỉnh hệ thống pháp luật để phù hợp với thực tiễn vận hành của các mô hình HTX liên kết doanh nghiệp hiện nay.

Vấn đề thứ hai nằm ở câu chuyện vốn. Hiện nay, phần lớn HTX không đủ tài sản thế chấp, báo cáo tài chính chưa chuẩn, phương án kinh doanh còn yếu, dẫn tới việc “bất khả xâm phạm” với nguồn vốn ngân hàng. Chính sách ưu đãi tín dụng cho HTX tuy đã có nhưng nguồn lực Quỹ Hỗ trợ phát triển HTX còn hạn chế.

Để thoát khỏi vòng luẩn quẩn này, HTX đề nghị mở rộng hạn mức và thời gian vay vốn ưu đãi cho các dự án liên kết; bổ sung nguồn tín dụng trung và dài hạn để HTX đầu tư hạ tầng, đồng thời kiến nghị các ngân hàng phát triển sản phẩm tín dụng dựa trên dòng tiền và hợp đồng liên kết thay vì tài sản thế chấp. Cùng với đó là việc rà soát cơ chế cho hệ thống Quỹ tín dụng nhân dân, bảo đảm phù hợp sau quá trình sáp nhập đơn vị hành chính cấp xã.

Về nhân lực, các HTX kiến nghị cần cung cấp dịch vụ tư vấn pháp lý chuyên nghiệp cho HTX, xây dựng các chương trình đào tạo “cầm tay chỉ việc” về quản trị chuỗi giá trị, hợp đồng thương mại, bán hàng online và chuyển đổi số.

Song song với đó, HTX đặc biệt nhấn mạnh những bức xúc liên quan hạ tầng, đất đai, logistics. Nhiều HTX không có mặt bằng để xây trụ sở, kho lạnh, xưởng sơ chế, thủ tục giao đất, thuê đất và cấp phép xây dựng còn rườm rà, thiếu thống nhất giữa các cấp. Do vậy, HTX kiến nghị Chính phủ và chính quyền các cấp hỗ trợ đầu tư kho lạnh, trung tâm sơ chế, bố trí quỹ đất ổn định, đơn giản hóa thủ tục giao đất, cấp phép xây dựng.

Về thị trường, cộng đồng HTX kiến nghị hỗ trợ mạnh mẽ kết nối với hệ thống phân phối, hỗ trợ kinh phí chứng nhận tiêu chuẩn chất lượng, xây dựng nhãn hiệu và truy xuất nguồn gốc, những “giấy thông hành” bắt buộc của nông sản hiện đại.

Đặc biệt, hệ thống Liên minh HTX Việt Nam được HTX đề xuất giao nhiệm vụ chính thức là cơ quan đầu mối kết nối HTX với doanh nghiệp, tư vấn pháp lý, hỗ trợ hợp đồng mẫu, đào tạo, thẩm định dự án liên kết và triển khai các chương trình chuyển đổi số toàn hệ thống.

Đồng thời, Liên minh HTX Việt Nam kiến nghị được chủ trì triển khai Đề án tuyên truyền, hỗ trợ pháp lý theo Luật HTX 2023, vận động hơn 7 triệu thành viên HTX chuyển đổi hộ kinh doanh thành doanh nghiệp, góp phần thực hiện Nghị quyết 68 của Bộ Chính trị.

Ngoài ra, nhiều kiến nghị khác cũng được đưa ra như cơ chế khuyến khích doanh nghiệp “đầu tàu” đầu tư vào HTX, xây dựng mô hình liên kết điểm, ban hành bộ tiêu chí chung đánh giá hiệu quả mô hình, tăng cường hợp tác quốc tế để đưa HTX tham gia chuỗi giá trị toàn cầu, xử lý dứt điểm các HTX yếu kém...

Nhìn tổng thể, các kiến nghị của HTX không chỉ phản ánh khó khăn của một khu vực kinh tế quan trọng mà còn chỉ ra hướng đi để hình thành một hệ sinh thái liên kết HTX với doanh nghiệp chuyên nghiệp, minh bạch, hiệu quả. Muốn kinh tế hợp tác, HTX thật sự trở thành trụ cột của phát triển bền vững, những kiến nghị ấy cần được thể chế hóa bằng các chính sách thiết thực, đồng bộ và được thực thi nhất quán từ Trung ương tới địa phương.

Đông Phong - Ảnh: Phạm Hòa