HTX 'mở đường lớn' vào thị trường EU tỷ USD
Với các HTX tại Việt Nam, đặc biệt khu vực Đồng bằng sông Cửu Long, việc tiếp cận thị trường châu Âu (EU) không thể dựa trên sự chuẩn bị nửa vời hay tư duy manh mún, mà đòi hỏi một bước chuyển triệt để trong phương thức sản xuất, quản trị và thương mại.
Trong bối cảnh này, Hội thảo tập huấn “Giải pháp xúc tiến thương mại tại thị trường châu Âu và thúc đẩy ứng dụng khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số cho các HTX” tại Cà Mau diễn ra ngày 2/12 không chỉ nhằm trang bị kiến thức, mà còn mang ý nghĩa chiến lược.
Thêm điểm tựa cho HTX
Chủ tịch Liên minh HTX Việt Nam Cao Xuân Thu Vân khẳng định hội thảo không chỉ là hoạt động tập huấn mà còn là sự kiện mang tính chiến lược nhằm thúc đẩy tư duy tiếp cận thị trường EU mang tính hệ thống, đồng thời kích hoạt quá trình ứng dụng khoa học công nghệ và chuyển đổi số theo hướng cách mạng trong khu vực kinh tế HTX.
Khi Hiệp định thương mại tự do Việt Nam – EU (EVFTA) mở ra cánh cửa lịch sử, HTX với hàng triệu thành viên và nông dân liên kết phải đảm nhiệm trọng trách nâng tầm năng lực cạnh tranh để không đứng ngoài cuộc chơi.
Chủ tịch Liên minh HTX Việt Nam Cao Xuân Thu Vân.
Thành công của HTX đòi hỏi sự phối hợp 3 bên, trước hết là nỗ lực tự thân của HTX, sau đó là vai trò điều phối của Liên minh HTX Việt Nam và sự hỗ trợ chính sách từ các cơ quan Nhà nước, đặc biệt là chính quyền địa phương các cấp.
Những chia sẻ từ thực tiễn cũng cho thấy các HTX đang đối diện nhiều rào cản nội tại. Ở Cà Mau, nơi có tới 30 HTX cùng làm chả cá, ông Đỗ Thành Nghĩ, Chủ tịch HĐQT HTX Hưng Hiệp Tiến (xã Nguyễn Việt Khái), nhận định số lượng đông không đồng nghĩa với sức mạnh nếu thiếu liên kết và không tạo ra chuẩn hóa trong quy trình, thương hiệu hay công nghệ.
Muốn vươn ra thị trường lớn như châu Âu, HTX cần liên kết theo ngành hàng để tăng năng lực cạnh tranh, song bản thân HTX không thể tự làm được điều này nếu thiếu sự dẫn dắt của chính quyền về quy hoạch vùng nguyên liệu, quản lý chất lượng và hỗ trợ vốn, kỹ thuật.
Đồng quan điểm, ông Nguyễn Hoàng Ân, Chủ tịch HTX Cái Bát (xã Phú Mỹ), nhấn mạnh các HTX đang chủ động đổi mới tư duy, đẩy mạnh áp dụng công nghệ, nhưng để hiện thực hóa mục tiêu, rất cần vai trò kiến tạo của Nhà nước trong tái quy hoạch sản xuất, xây dựng vùng nuôi đạt chuẩn, giúp sản phẩm đủ sức bước vào những thị trường đòi hỏi tiêu chuẩn cao.
Chính các chuyên gia quốc tế tại hội thảo cũng khẳng định rằng cơ hội vào EU không quá khó với nông sản Việt Nam, nhưng chìa khóa nằm ở khả năng đáp ứng tiêu chuẩn.
Ông Michael Murphy, chuyên gia Ai-len, cho hay thị trường châu Âu khó tính, nhưng hoàn toàn có thể “gõ cửa” thành công nếu nhà sản xuất tuân thủ nghiêm túc các quy định về an toàn thực phẩm, nguồn gốc xuất xứ và tính bền vững.
Những tiêu chuẩn như GlobalGAP, HACCP, BRC, IFS hay EU Organic không phải là rào chắn mà là “giấy thông hành”, bảo chứng cho chất lượng, từ đó tạo niềm tin với thị trường.
Phó Chủ tịch UBND tỉnh Cà Mau Huỳnh Chí Nguyện.
Trong khi đó, ông Hoàng Văn Tú, đại diện tổ chức Hệ thống lương thực bền vững Ai-len nhấn mạnh đến xu hướng “chuyển đổi kép” gồm chuyển đổi xanh và chuyển đổi số là động lực sống còn để HTX có thể tái tạo năng lực cạnh tranh trong bối cảnh hội nhập.
Khi mô hình HTX chuyển dịch sâu vào hoạt động sản xuất, kinh doanh, tham gia trực tiếp vào chuỗi giá trị, yêu cầu về quản trị, chất lượng và minh bạch càng trở nên cấp thiết.
Chìa khóa mở cửa thị trường lớn
Cà Mau được đánh giá có nhiều tiềm năng khi sở hữu các sản phẩm chủ lực như tôm, cua, gạo và đặc sản vùng sinh thái U Minh Hạ. Tuy nhiên, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Huỳnh Chí Nguyện thẳng thắn nhìn nhận rằng các HTX vẫn gặp nhiều thách thức trong tìm kiếm thị trường xuất khẩu bền vững, đặc biệt là thị trường châu Âu.
Việc tiếp cận công nghệ, áp dụng đổi mới sáng tạo và thực hiện chuyển đổi số còn hạn chế, từ đó ảnh hưởng đến khả năng nâng cao giá trị gia tăng và chất lượng sản phẩm. Vì vậy, cần nhanh chóng tạo “lực đẩy tri thức”, cung cấp cho HTX không chỉ kiến thức mà cả những kinh nghiệm thực tiễn từ các mô hình thành công trên thế giới, giúp HTX tối ưu hóa quy trình sản xuất, chuẩn hóa chất lượng, triển khai truy xuất nguồn gốc và tăng khả năng kết nối thị trường.
Theo thống kê, cả nước hiện có hơn 36.000 HTX, trong đó gần 60% hoạt động trong lĩnh vực nông nghiệp, nhưng chỉ 37% áp dụng VietGAP và tỷ lệ sản xuất hữu cơ mới đạt 3–5%. Số HTX đạt GlobalGAP còn thấp, năng lực chế biến sâu và tuân thủ các hệ thống quản lý chất lượng như HACCP hay ISO 22000 còn nhiều hạn chế.
Tuy nhiên, bên cạnh khó khăn cũng có những thuận lợi, khi thương mại điện tử xuyên biên giới đang mở ra một “đường băng mới” để HTX tiếp cận trực tiếp người mua EU thông qua các nền tảng như Amazon, Alibaba hay thậm chí các kênh mạng xã hội.
Đại diện HTX bày tỏ ý kiến, kiến nghị tại Hội thảo.
Thương mại điện tử giúp giảm chi phí nhưng cũng buộc HTX phải chuẩn hóa bao bì, truy xuất nguồn gốc và xây dựng thương hiệu theo chuẩn quốc tế, những yêu cầu ngày càng cấp thiết của thị trường EU.
Trong bối cảnh tỷ trọng nông sản Việt Nam trong tổng nhập khẩu EU vẫn dưới 1%, dư địa tăng trưởng còn rất lớn. Tuy nhiên, bà Vũ Thị Khắc, chuyên gia của Viện Khoa học Công nghệ và Môi trường (Liên minh HTX Việt Nam) cho rằng để khai thác hiệu quả, các HTX phải tập trung vào 3 trụ cột chiến lược.
Thứ nhất là chuẩn hóa sản xuất theo tiêu chuẩn quốc tế. Không thể bước vào thị trường EU nếu không có truy xuất nguồn gốc minh bạch, không có vùng sản xuất đạt GlobalGAP hay chuỗi chế biến đáp ứng HACCP/ISO 22000.
Thứ hai là ứng dụng công nghệ và chuyển đổi số để minh bạch hóa chuỗi cung ứng thông qua IoT, blockchain, nhật ký điện tử, mã QR hay các phần mềm quản lý sản xuất.
Thứ ba là liên kết chuỗi giữa HTX với doanh nghiệp xuất khẩu, trường đại học, viện nghiên cứu, các tổ chức quốc tế và hệ thống Liên minh HTX Việt Nam nhằm hình thành vùng nguyên liệu lớn, chia sẻ hạ tầng chế biến, giảm chi phí chứng nhận và tạo thương hiệu chung.
Với sự cam kết của lãnh đạo tỉnh Cà Mau trong việc tạo điều kiện tối đa về vốn, công nghệ và thông tin thị trường, cùng vai trò dẫn dắt của Liên minh HTX Việt Nam, HTX tại Cà Mau nói riêng và cả nước nói chung đang đứng trước thời cơ tái thiết tư duy, bắt nhịp kỷ nguyên số và vươn ra thị trường thế giới bằng một vị thế mới, khẳng định vai trò trụ cột trong phát triển nông nghiệp hiện đại và kinh tế xanh tại Việt Nam.
