Iraq và bài toán thoát ảnh hưởng từ Mỹ, Iran

Ngày 11-11, người dân Iraq đã bỏ phiếu trong cuộc bầu cử quốc hội của nước này. Dự kiến kết quả sơ bộ sẽ được công bố trong vòng 24 giờ sau bầu cử, theo hãng tin Reuters.

Đây là cuộc bầu cử quốc hội thứ sáu được tổ chức tại Iraq kể từ sau cuộc can thiệp quân sự do Mỹ dẫn đầu lật đổ nhà cầm quyền lâu năm Saddam Hussein vào năm 2003.

Thủ tướng Iraq đương nhiệm - ông Mohammed Shia al-Sudani đang tìm kiếm nhiệm kỳ thứ hai sau khi cố gắng giữ đất nước tránh xa các cuộc xung đột gần đây trong khu vực. Trong suốt thời gian tại nhiệm, Ông Sudani đã tìm cách cân bằng mối quan hệ của Iraq với Tehran và Washington mà không làm mất lòng bên nào.

Nỗ lực cân bằng quan hệ với Mỹ, Iran

Thủ tướng Iraq đương nhiệm - ông Mohammed Shia al-Sudani. Ảnh: THE WALL STREET JOURNAL

Trong ba năm tại nhiệm, ông Sudani đã đạt được ba thành tựu chính trị quan trọng: đạt được thỏa thuận với Washington về việc rút dần lực lượng Mỹ khỏi lãnh thổ Iraq vào năm ngoái; giữ Iraq tránh xa cuộc chiến Israel-Iran; và tận dụng giá dầu cao ngay từ đầu nhiệm kỳ để tài trợ cho các dự án xây dựng, thúc đẩy việc làm và ổn định đất nước.

“Giờ đây đã có an ninh, ổn định và hòa hợp xã hội” - ông Sudani nói trong một cuộc phỏng vấn của tờ The Wall Street Journal.

Hiện nay, câu hỏi được đặt ra là liệu Iran sau khi bị tổn thất nặng nề do cuộc chiến với Israel có đang mất dần ảnh hưởng tại Iraq và liệu chính quyền Tổng thống Mỹ Donald Trump có đang quá phân tâm bởi các xung đột ở Ukraine, Gaza và các khu vực khác để có thể duy trì ảnh hưởng lâu dài đối với Iraq hay không.

“Iran là một quốc gia láng giềng mà chúng tôi có mối quan hệ hữu nghị. Nhưng chắc chắn rằng tình hữu nghị này sẽ không được đánh đổi bằng các quyết định quốc gia và lợi ích của Iraq cũng như người dân Iraq” - ông Sudani cho hay.

Về phía Mỹ, ông Sudani nói rằng ông mong muốn “mối quan hệ giữa hai nước không chỉ mang tính an ninh, mà là mối quan hệ kinh tế và thương mại mang lại lợi ích cho cả hai bên".

“Chúng tôi mong muốn một mối quan hệ dựa trên sự tôn trọng lẫn nhau, tôn trọng chủ quyền của Iraq và các lợi ích chung” - thủ tướng Iraq nhấn mạnh.

Iraq ở ngã ba đường

Tuy nhiên, các nhà phân tích cho rằng Thủ tướng Sudani đang đối mặt một nhiệm vụ đầy thách thức.

Washington vẫn là đối tác an ninh thân cận nhất của Baghdad và là nhà cung cấp vũ khí hàng đầu. Chính quyền Tổng thống Trump có đòn bẩy đáng kể đối với Iraq thông qua các biện pháp trừng phạt tài chính tiềm tàng liên quan các nhóm dân quân vũ trang thân Iran. Mỹ đã liệt kê một số nhóm trong số này là tổ chức khủng bố.

Các quan chức Mỹ tỏ ra khá lạc quan khi ông Sudani từ một chính trị gia ít người biết đến bước lên vị trí thủ tướng vào tháng 10-2022. Ông Sudani đã gây chú ý trong một cuộc phỏng vấn của The Wall Street Journal vào tháng 1-2023, khi tuyên bố rằng ông tin quân đội Mỹ vẫn cần thiết tại Iraq để tiêu diệt tổ chức khủng bố Nhà nước Hồi giáo tự xưng (IS). Quan điểm được cho là đi ngược lại với các đồng minh chính trị thân Iran - những người đã đưa ông Sudani lên nắm quyền.

Lực lượng Mỹ tại căn cứ ở Iraq. Ảnh: Spc. Timothy VanDusen/US Army

Iran vẫn là một thế lực mạnh mẽ tại Iraq. Các chuyên gia nhận định rằng đối với Tehran, Iraq không chỉ là huyết mạch kinh tế quan trọng với thế giới bên ngoài mà còn là vấn đề an ninh. "Iraq là một trong những trụ cột an ninh quốc gia của Iran, vì vậy Iran sẽ chiến đấu để duy trì ảnh hưởng ở Iraq" - ông Ihsan al-Shammari, một nhà khoa học chính trị tại ĐH Baghdad (Iran), cho biết.

Các lực lượng dân quân được Tehran hậu thuẫn là xương sống của ảnh hưởng Iran ở đó, và lực lượng chính trị chi phối hiện nay là ông Nouri al-Maliki - một chính trị gia thân Iran và từng là thủ tướng dân cử đầu tiên của Iraq vào năm 2006.

“Chừng nào các nhóm vũ trang thân Iran vẫn giữ được quyền tự chủ trong hoạt động của mình, thì sẽ không chính phủ nào có thể thực sự thoát khỏi ảnh hưởng của Iran” - ông Tamer Badawi, nghiên cứu viên của Viện Nghiên cứu Quân chủng Thống nhất Hoàng gia (RUSI), nhận định.

Tháng trước, Ngoại trưởng Mỹ Marco Rubio đã có cuộc điện đàm với Thủ tướng Sudani và nhắc lại yêu cầu rằng các lực lượng dân quân Iraq phải giải giáp. Đặc phái viên Mỹ tại Iraq - ông Mark Savaya đã nhấn mạnh lại ý tưởng đó trong một thông điệp gửi tới người dân Iraq trước cuộc bỏ phiếu.

“Mỹ sát cánh cùng Iraq trên con đường tiến đến sự vững mạnh, độc lập và không chịu ảnh hưởng từ các lực lượng dân quân do nước ngoài hậu thuẫn” - ông Savaya viết trên mạng xã hội.

Các chính trị gia Iraq dự đoán rằng ông Savaya sẽ không chỉ yêu cầu một thủ tướng thân Mỹ, mà còn một nội các không bao gồm các đảng phái có liên hệ với các lực lượng dân quân thân Iran, theo tờ The New York Times.

Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Iran - ông Esmail Baghaei đã chỉ trích Mỹ áp lực lên Iraq, đồng thời lên án sự can thiệp của nước ngoài vào cuộc bầu cử là "không thể chấp nhận được". Bộ Ngoại giao Iraq đã đáp trả bằng cách gọi những bình luận của ông Baghaei là "khiêu khích" và kêu gọi Tehran không can thiệp vào công việc nội bộ của nước này.

Liệu có dễ dàng giải giáp các lực lượng dân quân Iraq?

Trong cuộc phỏng vấn gần đây, ông Sudani cho biết các lực lượng dân quân giờ đây là “một cơ quan an ninh chính thức”, chịu sự chỉ huy của chính phủ.Các lực lượng dân quân Iraq phần lớn vẫn đứng ngoài cuộc trong cuộc chiến 12 ngày giữa Iran và Israel.

Tuy nhiên, các nhà phân tích Iraq cho rằng ông Sudani nhìn chung đã thất bại trong việc kiềm chế các lực lượng dân quân. Ông Hayder Al-Shakeri - nghiên cứu viên thuộc chương trình Trung Đông và Bắc Phi của Viện nghiên cứu Chatham House (Anh) - nhận định rằng những nhóm vũ trang đó vẫn giữ được ảnh hưởng chính trị và kinh tế và chính phủ Iraq vẫn chưa thể hiện đầy đủ năng lực hoặc ý chí để thực thi việc giải giáp toàn diện.

Việc tách rời chính trị Iraq khỏi mạng lưới các lực lượng dân quân này sẽ là một thách thức to lớn mặc dù nhiều nhóm dân quân đã ít nhất là trên danh nghĩa nằm dưới sự kiểm soát của chính phủ.

Tuy nhiên, những nhóm cứng rắn thân cận nhất với Iran kiên quyết từ chối phục tùng. Họ biện minh cho vai trò của mình là một phần của “trục kháng chiến”, chống lại những gì họ coi là sự can thiệp của nước ngoài vào Iraq, đặc biệt là từ Mỹ và các quốc gia khác.

THẾ VINH