Khát vọng gìn giữ nghề đan tre trúc của người phụ nữ Khmer ở Cần Thơ

Chị Trương Thị Bạch Thủy, Giám đốc Hợp tác xã Mây tre đan Thủy Tuyết đang hoàn thiện sản phẩm từ tre trúc.

Người phụ nữ Khmer thổi hồi sinh cho tre trúc

Những năm gần đây, tại xã Thuận Hòa, thành phố Cần Thơ, nghề truyền thống ấy đang hồi sinh mạnh mẽ nhờ tâm huyết của chị Trương Thị Bạch Thủy, Giám đốc Hợp tác xã Mây tre đan Thủy Tuyết. Bằng sự kiên trì, tình yêu nghề và quyết tâm bảo tồn giá trị bản địa, chị Thủy không chỉ khôi phục làng nghề tre trúc, mà còn tạo sinh kế ổn định cho nhiều phụ nữ Khmer.

Xã Thuận Hòa, trước đây thuộc huyện Châu Thành (Sóc Trăng), từng nổi tiếng với nghề đan đát của đồng bào Khmer. Những sản phẩm như cần xé, rổ, rá, giỏ xách… vốn hiện diện trong đời sống sinh hoạt hằng ngày. Tuy nhiên, sự thay đổi về vật dụng nhựa, sản phẩm công nghiệp và những biến động thị trường khiến nghề truyền thống dần rơi vào lãng quên. Nhiều gia đình không còn mặn mà với nghề vì đầu ra bấp bênh.

“Ngày trước, làm ra sản phẩm rồi phải tự mang đi bán, khi có người mua, khi không. Đan được bao nhiêu lại phải lo tìm nơi tiêu thụ, cực lắm”, một xã viên lớn tuổi chia sẻ. Trước thực tế đó, người có tay nghề không còn động lực gắn bó, lớp trẻ lại chuyển sang làm việc tại khu công nghiệp hoặc đi xa mưu sinh. Làng nghề điêu đứng, chỉ còn lác đác vài hộ làm cầm chừng.

Sinh ra trong gia đình có truyền thống đan đát ở Bạc Liêu, chị Trương Thị Bạch Thủy học nghề từ nhỏ. Mới 17 tuổi, chị đã mạnh dạn mở cơ sở sản xuất riêng. Nhận thấy tiềm năng lớn từ cây tre, nguồn nguyên liệu sẵn có, chị quyết định chuyển cơ sở về xã Thuận Hòa để vừa thuận tiện tìm nguồn tre trúc, vừa giúp khôi phục nghề truyền thống cho cộng đồng Khmer.

Hiện hợp tác xã sản xuất hơn 700 mẫu sản phẩm, từ vật dụng gia đình đến đồ trang trí, hàng lưu niệm, sản phẩm sử dụng trong nhà hàng, khách sạn, khu du lịch.

Chị Thủy nhớ lại: “Tôi thấy nơi đây có nguyên liệu, có lao động khéo tay nhưng nghề đang dần mất đi. Tôi luôn trăn trở: tại sao không tận dụng chính nguồn lực của địa phương để tạo việc làm? Cây tre có thể tạo ra hàng trăm sản phẩm khác nhau, tại sao lại để nghề biến mất?”

Từ những suy nghĩ ấy, Hợp tác xã Mây tre đan Thủy Tuyết được thành lập. Chỉ sau vài năm, nơi đây trở thành điểm sáng trong việc phục hồi giá trị tre trúc, cung ứng sản phẩm cho thị trường nhiều tỉnh, thành phố và xuất sang 5 nước. Hiện hợp tác xã sản xuất hơn 700 mẫu sản phẩm, từ vật dụng gia đình đến đồ trang trí, hàng lưu niệm, sản phẩm sử dụng trong nhà hàng, khách sạn, khu du lịch.

Một trong những đóng góp lớn nhất của mô hình hợp tác xã là tạo việc làm ổn định cho hàng chục phụ nữ Khmer. Nhiều người gắn bó với nghề từ bé, nhưng trước đây không thể sống được bằng nghề. Khi hợp tác xã ra đời, họ được nhận nguyên liệu tận nhà, làm theo thời gian rảnh, không phải tự tìm nơi tiêu thụ.

Chị Trương Thị Hồng tâm sự: “Mẹ chồng tôi truyền nghề cho tôi. Trước đan xong phải tự tìm chỗ bán, bây giờ chỉ cần giao lại cho hợp tác xã là có thu nhập đều đặn. Mỗi tháng tôi có thể kiếm từ 4-5 triệu đồng mà vẫn lo được việc nhà.”

Tương tự, chị Thạch Thị Hằng, gắn bó với nghề hơn 20 năm cho biết: “Từ khi tham gia hợp tác xã, tôi không phải lo việc tìm nguyên liệu, cũng không sợ ế hàng. Nhờ vậy mà có thêm thu nhập mà vẫn giữ được nghề của cha mẹ để lại.”

Nghề đan tre không đòi hỏi sức lực lớn, phù hợp với phụ nữ, người lớn tuổi, thậm chí là học sinh có thời gian rảnh. Nhờ đó, nhiều gia đình Khmer có thêm nguồn thu nhập đáng kể, góp phần giảm nghèo bền vững.

Phụ nữ Khmer nơi đây có thu nhập đều đặn từ 4–5 triệu đồng mà vẫn lo được việc nhà.

Từ sản phẩm truyền thống đến biểu tượng văn hóa-du lịch

Không chỉ dừng lại ở sản xuất thủ công mỹ nghệ, Hợp tác xã Thủy Tuyết còn tiên phong đưa sản phẩm tre trúc vào mảng trang trí nội thất, công trình nhà tre, homestay, resort… Tư duy sáng tạo đã mở ra hướng đi mới cho làng nghề, nâng tầm giá trị tre trúc trong đời sống hiện đại.

Ngoài ra, hợp tác xã còn xây dựng mô hình du lịch trải nghiệm làng nghề, nơi du khách được tự tay đan những sản phẩm đơn giản, tìm hiểu về văn hóa Khmer, đời sống xanh của người miền tây. Chị Thủy chia sẻ: “Tương lai, tôi muốn gắn cây tre với du lịch cộng đồng và du lịch học đường. Trẻ em, du khách sẽ được trải nghiệm từ khâu chọn tre đến hoàn thiện sản phẩm. Đây là cách tốt nhất để giữ gìn văn hóa và lan tỏa nghề truyền thống”.

Để mở rộng quy mô, hợp tác xã đang phối hợp cùng chính quyền địa phương xây dựng vùng trồng nguyên liệu tre, đồng thời áp dụng công nghệ mới trong xử lý nguyên liệu để tăng độ bền, hạn chế mối mọt và đáp ứng tiêu chuẩn xuất khẩu.

Với những đóng góp nổi bật trong việc bảo tồn nghề truyền thống và hỗ trợ phụ nữ Khmer lập nghiệp, chị Trương Thị Bạch Thủy đã được công nhận là Nghệ nhân cấp quốc gia ngành mây tre đan. Chị cũng đạt: Giải Nhất cuộc thi Phụ nữ khởi nghiệp, phát huy tiềm năng bản địa cấp quốc gia; Giải Đặc biệt cuộc thi Phụ nữ khởi nghiệp khu vực; Nhiều sản phẩm của hợp tác xã đạt OCOP, sản phẩm nông thôn tiêu biểu cấp tỉnh và cấp vùng.

Nhiều gia đình Khmer có thêm nguồn thu nhập đáng kể, góp phần giảm nghèo bền vững.

Những thành tích ấy không chỉ ghi nhận sự nỗ lực của chị Thủy, mà còn là niềm tự hào chung của cộng đồng Khmer Thuận Hòa. Nghề đan tre tưởng như đơn giản, nhưng lại chứa đựng cả tinh thần của miền quê sông nước. Những đường đan đều đặn, những mắt tre mộc mạc là kết tinh của sự kiên nhẫn, sáng tạo và tình yêu với văn hóa truyền thống.

Chị Thủy hiểu rõ điều ấy. Hơn 20 năm gắn bó với nghề, chị luôn tâm niệm: gìn giữ nghề truyền thống không chỉ là phát triển kinh tế, mà còn là bảo tồn bản sắc của người Khmer. Nhờ sự dấn thân của chị và sự đồng lòng của nhiều phụ nữ địa phương, tre trúc nơi đây đã “sống dậy”, trở thành sinh kế bền vững, góp phần xây dựng nông thôn mới.

Hành trình hồi sinh làng nghề tre của chị Thủy là minh chứng cho sức mạnh của phụ nữ Khmer kiên trì, sáng tạo và luôn nỗ lực vượt lên để gìn giữ những giá trị bền sâu của quê hương.

Trong từng sản phẩm mây tre, người ta không chỉ thấy sự khéo léo mà còn nhận ra khát vọng vươn lên của những con người bình dị, góp phần xây dựng nét đẹp văn hóa miền tây trong đời sống hiện đại.

VĂN ÚT