Khoa học, công nghệ và chuyển đổi số - động lực kiến tạo xã hội tiến bộ, công bằng

Dự thảo Văn kiện Đại hội XIV của Đảng khẳng định: "Xây dựng mô hình tăng trưởng mới dựa trên năng suất, chất lượng, hiệu quả, giá trị gia tăng và sức cạnh tranh; lấy khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số làm động lực chính".

Trong bối cảnh cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư lan tỏa mạnh mẽ, Việt Nam đứng trước cơ hội lịch sử để bứt phá, bắt kịp xu hướng phát triển toàn cầu. Khoa học - công nghệ và chuyển đổi số không chỉ tạo giá trị gia tăng cho nền kinh tế, mà còn mở rộng cơ hội, thu hẹp khoảng cách vùng miền, góp phần xây dựng xã hội tiến bộ, công bằng.

Nghị quyết số 57-NQ/TW ngày 22/12/2024 của Bộ Chính trị cũng nhấn mạnh: phát triển khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo là đột phá hàng đầu, nền tảng đưa đất nước phát triển nhanh và bền vững.

Không gian đô thị thông minh TP.HCM, biểu tượng cho xu thế phát triển khoa học, công nghệ và chuyển đổi số của cả nước (Ảnh: Mỹ Quỳnh).

Thu hẹp bất bình đẳng, mở rộng cơ hội tiếp cận dịch vụ công

Trong bối cảnh hạ tầng giao thông, đô thị ở nước ta còn nhiều hạn chế, một trong những tác động mạnh mẽ nhất của công nghệ là khả năng bình đẳng hóa cơ hội tiếp cận dịch vụ công cho mọi người dân. Việt Nam hiện có 79,8 triệu người sử dụng Internet vào đầu năm 2025, với tỷ lệ 78,8% dân số có kết nối trực tuyến.

Chính vì vậy, hạ tầng số như 4G/5G, Internet đến các thôn, bản sẽ giúp người dân vùng sâu, vùng xa, vùng đồng bào dân tộc thiểu số tiếp cận tri thức, dịch vụ công và thị trường tương tự người dân vùng đồng bằng, đô thị.

Trong lĩnh vực giáo dục, công nghệ giúp san phẳng phần nào sự chênh lệch về điều kiện tiếp cận giáo dục tiên tiến, hiện đại. Các hình thức học trực tuyến, học liệu mở, hay công nghệ hỗ trợ cá nhân hóa bằng trí tuệ nhân tạo (AI) giúp học sinh vùng núi, hải đảo tiếp cận tri thức chất lượng cao tương tự học sinh ở đô thị. Những thầy cô giỏi, bài giảng tốt, khóa học nâng cao không còn là đặc quyền riêng của học sinh ở thành phố.

Camera AI tại TP.HCM là giải pháp đột phá giúp việc xử phạt vi phạm giao thông minh bạch hơn (Ảnh: Mỹ Quỳnh).

Trong lĩnh vực y tế, telemedicine, bệnh án điện tử và các ứng dụng chẩn đoán hỗ trợ bằng AI đã và đang tạo ra thay đổi lớn. Người dân vùng sâu, vùng xa không cần phải vượt hàng trăm cây số để gặp bác sĩ tuyến tỉnh hoặc trung ương. Chỉ với kết nối Internet, họ có thể được tư vấn, điều trị trực tiếp từ đội ngũ chuyên gia, thậm chí là chuyên gia đầu ngành. Đây là điều kiện quan trọng góp phần rút ngắn khoảng cách về chất lượng dịch vụ y tế, một yếu tố thiết yếu của công bằng xã hội.

Với chủ trương "đổi mới toàn diện việc giải quyết thủ tục hành chính, cung cấp dịch vụ công không phụ thuộc địa giới hành chính" như Nghị quyết 57-NQ/TW đã chỉ ra, công nghệ góp phần giảm chi phí đi lại, thời gian chờ đợi và hạn chế tiêu cực trong tiếp cận thủ tục hành chính. Người nghèo, nhóm yếu thế là những đối tượng chịu nhiều áp lực và gánh nặng trong các giao dịch hành chính, đây sẽ là nhóm hưởng lợi đầu tiên khi chuyển đổi số trong quản lý được triển khai toàn diện, đồng bộ.

Một số phường tại TP.HCM ứng dụng công nghệ, sử dụng robot giúp người dân tiếp cận dịch vụ công thuận tiện hơn (Ảnh: Mỹ Quỳnh).

Dự thảo Văn kiện Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ XIV chỉ rõ: "Đẩy mạnh ứng dụng khoa học, công nghệ, chuyển đổi số trong nông nghiệp". Đây là chủ trương hoàn toàn đúng đắn, bởi khoa học, công nghệ và chuyển đổi số không chỉ giúp tiếp cận tri thức mà còn mở ra cơ hội kinh tế mới, góp phần giảm nghèo bền vững.

Nhờ thương mại điện tử và kinh tế nền tảng, hàng triệu hộ nông dân, tiểu thương có thể bán sản phẩm qua mạng, tiếp cận thị trường rộng lớn mà trước đây nằm ngoài tầm với. Các sản phẩm địa phương, sản vật vùng cao, sản phẩm OCOP được đưa lên sàn thương mại điện tử, đến tay người tiêu dùng nhanh chóng, không còn phụ thuộc hoàn toàn vào thương lái hay trung gian làm giảm lợi nhuận.

Đặc biệt, công nghệ truy xuất nguồn gốc và nông nghiệp thông minh giúp nông dân cải thiện chất lượng sản phẩm, tăng giá trị gia tăng và giảm rủi ro mùa vụ. Cùng với đó, các dịch vụ thanh toán số, ngân hàng số, ví điện tử giúp nhiều người - trước đây khó tiếp cận dịch vụ tài chính - có cơ hội quản lý tài chính hiệu quả hơn, tiếp cận tín dụng thuận lợi hơn.

Giảm bất bình đẳng thế hệ, mở cơ hội mới cho thanh niên

Trí tuệ nhân tạo, tự động hóa và robot hóa có thể làm mất đi một số việc làm giản đơn, nhưng song song với đó, khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo lại mở ra hàng loạt cơ hội việc làm mới có giá trị gia tăng cao. Kinh tế số đang hình thành nhu cầu lớn về nhân lực trong các lĩnh vực phân tích dữ liệu, thương mại điện tử, marketing số, năng lượng tái tạo, điện gió, điện mặt trời, thiết kế và sản xuất nội dung số, công nghiệp bán dẫn và AI.

Giới trẻ, đặc biệt là thanh niên nông thôn, nếu được đào tạo kỹ năng số từ sớm sẽ có cơ hội tham gia vào chuỗi giá trị toàn cầu. Các nền tảng học tập trực tuyến giúp họ học lập trình, học AI hay ngoại ngữ với chi phí thấp hoặc miễn phí.

Ngoài ra, khởi nghiệp trong kỷ nguyên số không yêu cầu vốn lớn như mô hình truyền thống. Nhiều bạn trẻ miền núi, vùng nông thôn đang tạo thu nhập tốt từ thiết kế, sáng tạo nội dung, bán hàng trực tuyến hay phát triển sản phẩm sáng tạo. Khoảng cách giữa thanh niên thành thị và nông thôn vì thế được thu hẹp hơn bao giờ hết. Điều này cho thấy, công nghệ không chỉ thay thế lao động mà còn tạo ra thị trường việc làm mới, giúp lao động yếu thế có cơ hội vươn lên khi được đào tạo lại phù hợp.

Công bằng xã hội không chỉ là thu nhập hay dịch vụ, mà còn đến từ quản trị minh bạch và hiệu quả. Khoa học, công nghệ và chuyển đổi số đang trở thành công cụ mạnh mẽ giúp giảm thiểu rủi ro và biểu hiện thiếu công bằng trong quản trị công.

Hệ thống dữ liệu số quốc gia, định danh điện tử và cơ sở dữ liệu dân cư cho phép Nhà nước phân bổ phúc lợi chính xác, kịp thời hơn, khắc phục tình trạng "đúng chính sách nhưng sai đối tượng". Các nền tảng số và dữ liệu mở tạo ra môi trường giám sát xã hội hiệu quả, hạn chế tiêu cực trong quá trình thực thi công vụ. Công nghệ blockchain và quy trình số hóa thủ tục hành chính giúp giảm tiếp xúc trực tiếp giữa người dân và cán bộ, công chức, qua đó giảm nguy cơ nhũng nhiễu.

Trong nhiệm kỳ tới, việc phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số cần được xem là động lực trung tâm để thúc đẩy tăng trưởng nhanh và bền vững. Đây không chỉ là công cụ nâng cao năng suất, chất lượng, hiệu quả và sức cạnh tranh của nền kinh tế, mà còn là nền tảng xây dựng xã hội tiến bộ, công bằng, nhân văn và bao trùm.

Đầu tư cho khoa học - công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số chính là đầu tư cho tương lai của đất nước, cho mục tiêu phát triển thịnh vượng, công bằng và bền vững mà Đảng và Nhân dân ta đang hướng tới trong kỷ nguyên số.

TS. Thạch Kim Hiếu
Phó trưởng Khoa Xây dựng Đảng
Học viện Cán bộ TP.HCM