Khoa học và công nghệ dẫn đường bảo đảm an ninh nguồn nước quốc gia

Nước trở thành tài nguyên chiến lược quan trọng thứ hai sau con người và là chìa khóa để hoàn thành toàn bộ các mục tiêu phát triển bền vững của Liên hợp quốc. Tuy nhiên, nguồn lực thiết yếu này đang bị suy thoái nghiêm trọng, từ tình trạng cạn kiệt, ô nhiễm, phân bố không đồng đều đến những thách thức ngày càng lớn từ biến đổi khí hậu và gia tăng nhu cầu sử dụng.

Dự báo đến năm 2045, nhu cầu nước của Việt Nam có thể đạt 130 tỷ m³, tăng khoảng 30% so với hiện nay. Trong bối cảnh đó, bảo đảm an ninh nguồn nước (ANNN) và an toàn đập, hồ chứa nước trở thành nhiệm vụ sống còn, là trách nhiệm của cả hệ thống chính trị và toàn xã hội.

Trước tình hình cấp bách ấy, Ban Chấp hành Trung ương Đảng ban hành Kết luận số 36-KL/TW (23/6/2022) về bảo đảm ANNN và an toàn đập, hồ chứa nước đến năm 2030, tầm nhìn 2045, xác định rõ định hướng và 9 nhóm nhiệm vụ trọng tâm, trong đó nhấn mạnh yêu cầu “nghiên cứu, phát triển, ứng dụng khoa học công nghệ (KH&CN) và chuyển đổi số” như một trụ cột xuyên suốt.

Trên cơ sở đó, ngày 1/12/2023, Bộ KH&CN phê duyệt Chương trình KH&CN cấp quốc gia giai đoạn đến năm 2030 “Nghiên cứu KH&CN phục vụ bảo đảm an ninh nguồn nước và an toàn đập, hồ chứa nước”, mã số KC.14/21-30, nhằm cung cấp luận cứ khoa học, phát triển công nghệ và tạo chuyển biến thực chất trong công tác quản lý, khai thác và bảo vệ nguồn nước.

Hồ chứa nước công trình thủy lợi Ia Mơr tích nước nhiều năm với hàng trăm triệu m3 nước. (Ảnh: Bộ KH&CN)

Chương trình KC.14/21-30 hướng đến mục tiêu tổng thể là cung cấp cơ sở khoa học cho việc hoàn thiện thể chế, chính sách; phát triển và ứng dụng các công nghệ tiên tiến trong đánh giá, phát triển, quản lý và sử dụng hiệu quả nguồn nước; hiện đại hóa hệ thống đập, hồ chứa và hạ tầng thủy lợi; đồng thời nâng cao năng lực dự báo, giám sát và ứng phó rủi ro trong bối cảnh biến đổi khí hậu.

Các nhóm nội dung của chương trình được thiết kế toàn diện, bao gồm nghiên cứu cơ sở khoa học phục vụ quản trị ANNN; phát triển công nghệ đánh giá số lượng, chất lượng nước và nhu cầu sử dụng; giải pháp tạo nguồn, phân phối, liên kết nguồn nước; công nghệ sử dụng nước tuần hoàn - tiết kiệm; công nghệ phục hồi môi trường nước; các giải pháp hiện đại hóa công tác vận hành, giám sát an toàn đập, hồ chứa.

Chương trình cũng đặt mục tiêu tạo ra hệ thống sản phẩm KH&CN đa dạng, từ cơ sở khoa học, quy trình công nghệ, giải pháp kỹ thuật, cơ sở dữ liệu - bản đồ số, vật liệu và thiết bị chuyên dụng cho đến các kết quả công bố quốc tế, sáng chế và sản phẩm đào tạo nguồn nhân lực trình độ cao.

Các chỉ tiêu đặt ra rất cụ: 60% nhiệm vụ có kết quả được ứng dụng; 40% công bố quốc tế; 30% nhiệm vụ có đơn sở hữu trí tuệ; 80% tham gia đào tạo sau đại học. Đây sẽ là cơ sở quan trọng để hình thành hệ sinh thái đổi mới sáng tạo trong lĩnh vực nước - một lĩnh vực được dự báo sẽ trở thành “mặt trận chiến lược” trong nhiều thập kỷ tới.

KC.14/21-30 kỳ vọng giải quyết đồng thời nhiều vấn đề cốt lõi của ANNN, từ công nghệ tạo nguồn nước, bổ cập nước dưới đất, chống suy thoái và cạn kiệt, đến các giải pháp quản lý nhu cầu, nâng cao năng suất nước, giảm thất thoát, phát triển các mô hình sử dụng nước tuần hoàn và hệ thống giám sát - vận hành thông minh cho các công trình thủy lợi. Đây cũng là định hướng quan trọng để hiện thực hóa mục tiêu chủ động trong mọi tình huống, bảo đảm cấp đủ nước với chất lượng phù hợp cho dân sinh, sản xuất và phát triển kinh tế - xã hội.

Theo ông Nguyễn Hữu Huế, Bí thư Đảng ủy, Chủ tịch Hội đồng trường Đại học Thủy lợi, đội ngũ hàng trăm nhà khoa học trong các lĩnh vực thủy văn, quy hoạch, tưới tiêu, môi trường nước, cấp thoát nước, xử lý nước, an toàn hồ đập và vận hành hồ chứa hoàn toàn đủ năng lực tham gia thực hiện các nhiệm vụ KH&CN cấp quốc gia thuộc chương trình.

Đây là minh chứng cho sự sẵn sàng của lực lượng nghiên cứu và đào tạo trong nước, cũng như mở ra cơ hội tăng cường hợp tác giữa Nhà nước - nhà khoa học - doanh nghiệp để thúc đẩy đổi mới sáng tạo trong lĩnh vực bảo đảm an ninh nguồn nước.

Các nhà khoa học, chuyên gia và doanh nghiệp tham gia thảo luận tại Hội thảo “Định hướng phát triển và ứng dụng KH&CN đảm bảo an ninh nguồn nước giai đoạn 2021 - 2030”. (Ảnh: Bộ KH&CN)

Với tầm nhìn dài hạn và sự vào cuộc mạnh mẽ của các cơ quan quản lý, nhà khoa học và doanh nghiệp, Chương trình KC.14/21-30 được kỳ vọng trở thành nền tảng quan trọng giúp Việt Nam chủ động bảo vệ nguồn nước, giữ gìn “mạch sống” của quốc gia; qua đó tạo động lực mới cho phát triển nhanh và bền vững trong những thập kỷ tới.

Thùy Linh