Khoảng trống pháp lý trong phân cấp khiến Doanh nghiệp Khoa học - công nghệ gặp khó

Câu chuyện của Công ty Cổ phần KH&CN NATEK đang mắc phải một điểm nghẽn trong quá trình phân cấp hai tầng của Luật KHCN mới: Khi thẩm quyền được chuyển giao nhưng công cụ thực thi lại chưa kịp hoàn thiện, khiến doanh nghiệp rơi vào khoảng trống pháp lý.

Để tìm hiểu và rõ hơn về những khoảng trống pháp lý này PV Báo Xây dựng đã có cuộc trao đổi với Luật sư Nguyễn Văn Tuấn - Giám Đốc, Công Ty Luật TNHH TGS (Thuộc Đoàn Luật sư thành phố Hà Nội) về nguyên nhân của sự "mắc kẹt" này, đồng thời chỉ ra những cảnh báo quan trọng cho tiến trình cải cách thể chế trong lĩnh vực khoa học – công nghệ mà luật sư Tuấn phân tích.

Luật sư Nguyễn Văn Tuấn - Giám Đốc, Công ty Luật TNHH TGS (Đoàn Luật sư TP Hà Nội) trong cuộc phỏng vấn với các Báo, Đài Truyền hình.

Thưa luật sư, vì sao một doanh nghiệp đạt chuẩn quốc tế như NATEK lại rơi vào thế bế tắc khi xin gia hạn giấy phép?

Luật sư Nguyễn Văn Tuấn: Đây là một nghịch lý rất đáng suy nghĩ. NATEK được Bộ KH&CN cấp giấy chứng nhận thử nghiệm còn hiệu lực đến năm 2025, được Bộ NN&MT, Bộ Công thương và Bộ Y tế chỉ định phòng thử nghiệm, đồng thời nằm trong danh sách đơn vị được GACC (Hải quan Trung Quốc) chấp thuận phân tích chỉ tiêu an toàn thực phẩm. Tất cả năng lực chuyên môn đều được khẳng định.

Nhưng khi nộp hồ sơ gia hạn theo quy định mới, doanh nghiệp không tìm được cơ quan có thẩm quyền tiếp nhận. Các Bộ đều từ chối vì đã hết quyền theo Nghị định 133/2025/NĐ-CP, còn các tỉnh lại chưa có quy trình, chưa có hướng dẫn, thậm chí chưa được tập huấn.

Hậu quả là doanh nghiệp bị "treo" hoạt động suốt nhiều tháng - đây không phải lỗi của doanh nghiệp mà là khoảng trống pháp lý phát sinh khi phân cấp nhưng không chuẩn bị đầy đủ cho phân cấp.

Như vậy, điểm nghẽn cốt lõi nằm ở điều khoản chuyển tiếp và việc tổ chức thực thi có phải không, thưa luật sư?

Luật sư Nguyễn Văn Tuấn: Đúng vậy. Thứ nhất, thẩm quyền bị "xé đôi" trong giai đoạn chuyển tiếp.

Điều 51 chuyển thẩm quyền cấp giấy chứng nhận về UBND tỉnh. Các Bộ vì thế không xử lý hồ sơ nữa - điều này đúng luật. Nhưng vào thời điểm phân cấp, hầu hết địa phương lại chưa có quy trình, chưa có bộ tiêu chí, chưa có biểu mẫu. Thậm chí đại diện Vụ Pháp chế (Bộ KH&CN) thừa nhận nhiều tỉnh "xin trả lại thẩm quyền" vì không đủ điều kiện thực hiện.

Thứ hai, điều khoản chuyển tiếp quá hẹp. Trong Điều 76 chỉ xử lý hồ sơ nộp trước 1/7/2025. Khi hồ sơ của NATEK nộp sau thời điểm này - dẫn đến không thuộc phạm vi điều chỉnh của bất kỳ điều khoản pháp lý nào. Vậy là, hồ sơ không được xử lý, mà cấp quản lý mới lại chưa sẵn sàng.

Đó chính là legal gap - khoảng trống pháp lý nguy hiểm nhất trong cải cách thể chế.

Khoảng trống đó gây thiệt hại thế nào đối với doanh nghiệp?

Luật sư Nguyễn Văn Tuấn: Các doanh nghiệp đã lên tiếng và điều đó cho thấy thiệt hại rất nặng nề. Cụ thể là giấy phép sắp hết hạn khiến doanh nghiệp không thể ký hợp đồng mới, hàng trăm lao động phải nghỉ chờ việc, nhiều hợp đồng phân tích mẫu bị đình trệ. Đặc biệt là hoạt động xuất khẩu nông sản sang Trung Quốc bị ảnh hưởng vì thiếu kết quả kiểm nghiệm.

Điều đáng nói là doanh nghiệp không vi phạm pháp luật, không yếu kém về năng lực, mà bị thiệt hại chỉ vì cơ quan Nhà nước không có nơi đứng ra tiếp nhận hồ sơ. Một nền kinh tế khoa học - công nghệ không thể phát triển nếu doanh nghiệp bị "mắc kẹt" bởi khoảng trống quản lý như vậy.

Nhìn dưới góc độ chính sách công, vụ việc này cho thấy điều gì về công tác lập pháp và cải cách thể chế thưa luật sư?

Luật sư Nguyễn Văn Tuấn: Nó phản ánh một thực tế quan trọng: chủ trương đúng chưa đủ, mà thực thi phải kịp thời và đồng bộ. Phân cấp là xu hướng tiến bộ, phù hợp tinh thần đổi mới quản trị quốc gia. Nhưng phân cấp phải dựa trên năng lực của nơi tiếp nhận. Nếu chỉ ban hành văn bản mà không cung cấp công cụ, nhân lực, tiêu chuẩn kỹ thuật - thì cải cách rất dễ biến thành rào cản mới.

Nghị quyết 66-NQ/TW đã nói rất rõ: "Xây dựng pháp luật phải bám sát thực tiễn, không đẩy khó khăn cho doanh nghiệp". Thế nhưng, trong trường hợp này, doanh nghiệp lại là bên gánh toàn bộ rủi ro từ sự thiếu đồng bộ của bộ máy thực thi.

Vậy theo luật sư, giải pháp khả thi nhất lúc này là gì?

Luật sư Nguyễn Văn Tuấn: Qua tìm hiểu và nghiên cứu đánh giá của công ty tôi cho rằng có 4 giải pháp cần được khắc phục: Bộ KH&CN cần ban hành hướng dẫn tạm thời cho các tỉnh. Chỉ cần một văn bản hướng dẫn là địa phương có thể tạm thời xử lý hồ sơ theo quy trình thống nhất, tránh đứt gãy hoạt động của doanh nghiệp.

Cho phép Bộ KH&CN tiếp nhận tạm thời hồ sơ trong giai đoạn chuyển tiếp. Đây là giải pháp "cứu nguy" nhưng hợp lý, phù hợp nguyên tắc áp dụng tương tự pháp luật. Đồng thời sớm ban hành Thông tư hướng dẫn Nghị định 133.

Trong đó Thông tư phải làm rõ: quy trình thẩm định, tiêu chí đánh giá kỹ thuật, trách nhiệm phối hợp giữa các Bộ và các tỉnh. Cũng như tăng cường đào tạo, hỗ trợ năng lực thực thi cho địa phương.

Phân cấp không chỉ là "giao việc", mà phải là trao quyền kèm theo năng lực.

Theo luật sư, câu chuyện NATEK có ý nghĩa như thế nào với môi trường pháp lý và hệ sinh thái khoa học - công nghệ của Việt Nam?

Luật sư Nguyễn Văn Tuấn: Vụ việc này là lời cảnh tỉnh quan trọng. Nếu để doanh nghiệp khoa học - công nghệ bị tắc nghẽn vì thủ tục, chúng ta sẽ đánh mất chính động lực phát triển mà Nhà nước đang nỗ lực thúc đẩy. Bảo vệ NATEK không chỉ là bảo vệ một doanh nghiệp, mà là bảo vệ: Uy tín cải cách, tính minh bạch của thể chế, niềm tin của cộng đồng doanh nghiệp KH&CN, và dòng chảy đổi mới sáng tạo của đất nước.

Khoa học - công nghệ có thể đóng góp tới 5% GDP như Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng từng nhấn mạnh. Nhưng điều kiện tiên quyết là thể chế phải thông suốt, không để doanh nghiệp bị mắc kẹt vì khoảng trống pháp luật.

Câu chuyện NATEK là minh chứng rõ ràng rằng cải cách thể chế chỉ thực sự thành công khi văn bản pháp luật đi vào cuộc sống. Phân cấp không chỉ là phân chia trách nhiệm - mà phải là sự bảo đảm rằng Nhà nước luôn đồng hành, tạo điều kiện cho doanh nghiệp, đặc biệt là các doanh nghiệp KH&CN - lực lượng tiên phong của tăng trưởng kinh tế mới.

Trân trọng cảm ơn luật sư!

Mộc Miên