Không có lá chắn số, trẻ em dễ trượt vào vòng xoáy bạo lực - độc hại

Gia tăng tội phạm mạng nhắm vào trẻ - nguy cơ từ “cánh cửa vô hình”

Theo các khảo sát của Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội, trong nhóm trẻ 12-17 tuổi sử dụng internet, tới 87% truy cập mạng hằng ngày nhưng chỉ 36% biết cách tự bảo đảm an toàn thông tin. Báo cáo của UNICEF cũng chỉ ra rằng 66% trẻ em Việt Nam không biết đến bất kỳ đường dây hỗ trợ nào khi bị bắt nạt trực tuyến, trong đó nhóm 10-14 tuổi chịu tác động nặng nề nhất.

Riêng 6 tháng đầu năm 2025, lực lượng chức năng ghi nhận hàng chục vụ lừa đảo, dụ dỗ, thao túng tâm lý và thậm chí bắt cóc trực tuyến liên quan đến trẻ em và sinh viên. Môi trường mạng đang trở thành một “không gian rủi ro” thực sự, nơi các mối đe dọa ẩn mình dưới vỏ bọc quen thuộc của ứng dụng, trò chơi hay nền tảng xã hội.

Bắt cóc online thường nhắm đến học sinh, sinh viên

PGS. TS Trần Thành Nam, chuyên gia tâm lý cho biết: Hiện nay những nội dung không phù hợp và thông tin độc hại trên mạng đang tràn lan là một trong những vấn đề đáng lo ngại nhất. Do thiếu kinh nghiệm và khả năng phân tích, trẻ em dễ bị ảnh hưởng bởi các nội dung tiêu cực, gây hệ lụy nghiêm trọng đến tư duy và tâm lý, ảnh hưởng lâu dài tới sự phát triển toàn diện của các em.

Không gian mạng đang trở thành “mảnh đất” để xung đột nảy sinh. Nội dung phim ngắn rác, những mô típ “tổng tài - đại gia trừng trị bằng bạo lực”, hay thói quen giao tiếp bằng ký hiệu và viết tắt khiến trẻ dễ hiểu sai thái độ của nhau. Các em dành quá nhiều thời gian trên mạng nên nghèo nàn kỹ năng tương tác trực tiếp.

Ông Trần Thành Nam khuyến cáo, gia đình và nhà trường phải phối hợp xây dựng quy tắc ứng xử số, trong đó phụ huynh cần quản lý thiết bị bằng giới hạn thời gian, ứng dụng kiểm soát truy cập, đồng thời tôn trọng quyền riêng tư của con nhưng vẫn đảm bảo an toàn.

Mới đây, tại kỳ họp Quốc hội, đại biểu Nguyễn Thị Việt Nga (Đoàn ĐBQH Hải Phòng ) nhấn mạnh: Thực tế xã hội hiện nay cho thấy nhiều giá trị bị nứt gãy. Bạo lực học đường, bạo lực gia đình vẫn âm ỉ và diễn biến phức tạp; lừa đảo trực tuyến, cờ bạc, nghiện game, nghiện mạng xã hội lan rộng, đặc biệt trong giới trẻ. Văn hóa ứng xử nơi công cộng và trong môi trường số bị xô lệch, trong khi cơ chế hỗ trợ và bảo vệ trẻ trên không gian mạng chưa theo kịp sự bùng nổ của công nghệ.

Bà Nga chỉ ra rằng gia đình - nhà trường - cộng đồng - không gian mạng là bốn trụ cột hình thành nhân cách thế hệ trẻ, nhưng hiện còn nhiều bất cập: gia đình đôi lúc suy yếu vai trò giáo dục; nhà trường thiếu giáo viên, quá tải sĩ số, sắp xếp mạng lưới cơ học; không gian mạng tràn ngập nội dung độc hại, sức đề kháng văn hóa của người dân chưa được nâng cao; thiết chế văn hóa cơ sở nhiều nơi xuống cấp, thiếu nhân lực chất lượng cao. Cốt lõi của văn hóa là chuẩn mực sống, giá trị đạo đức, nhân cách con người vẫn chưa được lượng hóa và chưa có chiến lược thật sự mạnh mẽ để giải quyết.

Bà kiến nghị xây dựng Chiến lược quốc gia về văn hóa và lối sống trong kỷ nguyên số, gắn với gia đình - nhà trường - cộng đồng - không gian mạng, đồng thời thiết lập bộ chỉ tiêu về văn hóa, đạo đức xã hội, hành vi ứng xử như một phần bắt buộc trong hệ thống chỉ tiêu phát triển quốc gia.

Củng cố “lá chắn số”: Vai trò then chốt của gia đình - nhà trường - xã hội

Việc trang bị kỹ năng số và kỹ năng tự bảo vệ cho học sinh trở thành yêu cầu cấp thiết trong giáo dục hiện đại. Trường học cần phối hợp với cơ quan chức năng triển khai các hoạt động tuyên truyền, giáo dục về an toàn mạng, lồng ghép vào giờ sinh hoạt chủ nhiệm, nhằm nâng cao nhận thức và trang bị kiến thức cơ bản cho học sinh, giúp các em sử dụng internet an toàn và có trách nhiệm.

Cô Nguyễn Thị Lan Hương, giáo viên THCS Ngô Gia Tự, Hải Phòng, cho biết các buổi tuyên truyền, trải nghiệm thực tế hay tiết sinh hoạt đầu tuần không chỉ cung cấp kiến thức bổ ích mà còn định hướng kỹ năng sống, kỹ năng ứng xử cho học sinh trong thời đại số, giúp các em nhận diện và phòng tránh các chiêu trò lừa đảo, đồng thời lan tỏa thông điệp sống tích cực trong môi trường học đường. Bên cạnh đó, nhà trường cần tổ chức các khóa tập huấn cho giáo viên về kỹ năng nhận diện và xử lý kịp thời các tình huống nguy hiểm trên mạng. Khi giáo viên có kiến thức vững vàng, họ sẽ chủ động kiểm soát rủi ro, tư vấn học sinh và phối hợp với phụ huynh giải quyết vấn đề.

Theo PGS Trần Thành Nam, ngành giáo dục đã ban hành Thông tư 02, xác lập các tiêu chuẩn về năng lực công nghệ, trong đó bao gồm cả năng lực ứng dụng trí tuệ nhân tạo cho người học trong hệ thống giáo dục quốc dân. Sắp tới, cùng với việc xây dựng Luật Trí tuệ nhân tạo, sẽ hình thành khung năng lực AI dành cho học sinh, sinh viên và cả giáo viên.

Trường THCS Mạn Lạn (Thanh Ba, Phú Thọ) giúp học sinh trang bị kiến thức, kỹ năng để học tham gia không gian mạng an toàn

Ông Trần Thành Nam nhấn mạnh, một trong những nhiệm vụ quan trọng để nâng cao “lá chắn số” hay “vắc xin số” cho cộng đồng, chính là ý thức tự bồi dưỡng năng lực số của mỗi cá nhân. Năng lực số cần được hiểu theo nghĩa rộng, không chỉ dừng ở khả năng sử dụng thiết bị điện tử, mà còn phục vụ phát triển nghề nghiệp; khả năng truy cập, khai thác kho học liệu mở; năng lực sáng tạo nội dung nhưng phải bảo đảm lành mạnh, phù hợp văn hóa.

Người học cần nhận thức rằng hành vi và cách thể hiện trên không gian mạng có thể khác đời sống thực. Do đó, năng lực số còn bao gồm khả năng nhận biết, thấu hiểu và tương tác phù hợp trong môi trường trực tuyến, rèn luyện phẩm chất như “thấu cảm số”, kỹ năng làm việc hiệu quả, nhận diện nguy cơ, bảo vệ thông tin cá nhân và giữ an toàn trước cạm bẫy trên mạng.

Xây dựng môi trường mạng an toàn cho trẻ em cần được xem là nhiệm vụ quốc gia, gắn với chiến lược bảo vệ trẻ em trong bối cảnh chuyển đổi số. Ở cấp trường học, giáo dục an toàn mạng phải trở thành nội dung bắt buộc, được dạy như kỹ năng sống, với bài tập tình huống thật, không chỉ vài tiết lý thuyết.

Nhiều chuyên gia cho rằng, gia đình là “lá chắn” đầu tiên. Phụ huynh cần giám sát chặt chẽ việc sử dụng mạng xã hội của con, quy định thời gian tham gia và đồng hành cùng con, tạo thói quen sử dụng internet lành mạnh. Xã hội cần lên án, tẩy chay các ứng dụng, trang web độc hại; các cơ quan chức năng cần giám sát, triệt xóa và xử lý nghiêm các đối tượng phát tán thông tin xấu, độc hại.

Khi mỗi thầy cô chủ động đồng hành, phụ huynh tăng cường chia sẻ, học sinh được hướng dẫn đúng cách, cùng với sự chung tay của xã hội, môi trường mạng sẽ trở thành không gian an toàn để trẻ khám phá, học tập và trưởng thành. Đây chính là “lá chắn” hiệu quả nhất, giúp trẻ tự tin bước vào kỷ nguyên số, bảo vệ tương lai số của cả xã hội.

Thu Hằng/VOV.VN