Kinh tế tuần hoàn trở thành xu hướng chủ đạo

Đẩy mạnh phát triển kinh tế tuần hoàn.

Khoảng cách giữa cam kết và thực thi

Theo Báo cáo Khoảng cách Tuần hoàn Toàn cầu 2025 do Tổ chức Kinh tế Tuần hoàn (Hà Lan) và Tập đoàn Tư vấn Deloitte công bố, chỉ 6,9% trong tổng số 106 tỷ tấn vật liệu mà thế giới tiêu thụ mỗi năm được tái sử dụng hoặc lấy từ nguồn tái chế. Con số này giảm so với mức 7,2% của 2 năm trước, cho thấy vòng tuần hoàn toàn cầu đang bị thu hẹp. “Khoảng cách tuần hoàn đang ngày càng mở rộng và cùng với nó là những tác động tiêu cực đến khí hậu và đa dạng sinh học. Dù thế giới đã nỗ lực, mức độ tái sử dụng vật liệu vẫn chưa đủ mạnh để đảo ngược xu hướng khai thác quá mức” - bà Ivonne Bojoh - Giám đốc điều hành Tổ chức Kinh tế Tuần hoàn (Hà Lan), nhận định.

Cũng theo báo cáo này, ngay cả trong điều kiện lý tưởng nhất, nếu toàn bộ vật liệu có thể tái chế đều được tái sử dụng, tỷ lệ tuần hoàn toàn cầu cũng chỉ đạt khoảng 25%, bởi nhu cầu khai thác tài nguyên mới vẫn tăng nhanh hơn năng lực tái chế.

Ngân hàng Thế giới trong báo cáo “Khủng hoảng rác thải toàn cầu” cho biết, thế giới hiện tạo ra khoảng 2,24 tỷ tấn rác thải sinh hoạt mỗi năm và con số này có thể tăng lên tới 3,88 tỷ tấn vào năm 2050 nếu không có thay đổi đáng kể. Khoảng 33% lượng rác toàn cầu hiện vẫn không được thu gom hoặc xử lý đúng cách, gây ô nhiễm nghiêm trọng cho đất, nước và không khí.

Tại các nền kinh tế phát triển, năng lực tái chế tăng nhưng rác thải vẫn nhiều hơn bao giờ hết. Châu Âu mỗi năm thải ra 2,2 tỷ tấn rác, trong đó hơn 60% bị chôn lấp hoặc đốt bỏ. Ở các nền kinh tế mới nổi, mức tiêu dùng tăng nhanh nhưng hạ tầng xử lý rác yếu kém khiến lượng chất thải tăng trung bình 3-5% mỗi năm.

Trong khi đó, lĩnh vực tài chính khí hậu cũng thể hiện rõ sự chênh lệch giữa tuyên bố và hành động. Tại Hội nghị Thượng đỉnh Biến đổi Khí hậu của Liên hợp quốc năm 2021 (COP26), 450 tổ chức tài chính ở 45 quốc gia cam kết huy động 130 nghìn tỷ USD cho các dự án xanh. Tuy nhiên, từ năm 2024 đến nay, nhiều liên minh “Phát thải ròng bằng 0” (Net Zero) đã tan rã hoặc tạm ngừng hoạt động do áp lực chính trị và thiếu đồng thuận.

Theo tờ Financial Times, trong năm 2024, 60 ngân hàng lớn trên thế giới vẫn tăng tài trợ cho các dự án nhiên liệu hóa thạch thêm 160 tỷ USD, cho thấy lộ trình chuyển đổi xanh còn xa so với tuyên bố. Dù vậy, các quỹ hưu trí và quỹ tài sản quốc gia lại tỏ ra kiên định hơn. Tháng 2/2025, 26 quỹ với tổng giá trị 1,5 nghìn tỷ USD đã tuyên bố rút vốn khỏi các tổ chức tài chính chậm hành động về khí hậu.

Tuần hoàn thông minh – Hướng đi chủ đạo

Trước sức ép về tài nguyên và biến đổi khí hậu, nhiều quốc gia và doanh nghiệp đang hướng tới việc thiết kế sản phẩm ngay từ đầu sao cho có thể dễ dàng tái sử dụng, sửa chữa và tái chế, thay vì chỉ xử lý ở giai đoạn cuối của vòng đời sản phẩm.

Tại Hà Lan, tập đoàn Philips triển khai mô hình cho thuê hệ thống chiếu sáng thay vì bán đèn, giúp khách hàng giảm 50% chi phí năng lượng và cho phép doanh nghiệp thu hồi, tái sử dụng toàn bộ thiết bị sau khi hết vòng đời.

Ở Brazil, tập đoàn Natura & Co tạo ra 2,5 USD giá trị xã hội và môi trường cho mỗi 1 USD doanh thu, trong khi Nestlé Brasil giảm 19% phát thải khí nhà kính trong chuỗi sản xuất sữa nhờ công nghệ và bao bì thân thiện môi trường.

Tại châu Âu, các công ty Pyrum Innovations AG (Đức) và Thermo Lysi SA (Hy Lạp) nhận 29,4 triệu euro từ Quỹ Đổi mới của Liên minh châu Âu để xây dựng nhà máy tái chế lốp xe bằng công nghệ nhiệt phân, biến rác thải công nghiệp thành nguyên liệu mới.

Ở cấp chính sách, Liên minh châu Âu (EU) đã thông qua Kế hoạch Hành động Kinh tế Tuần hoàn, đặt mục tiêu tái chế 65% rác thải sinh hoạt vào năm 2035 và gần như loại bỏ việc chôn lấp vật liệu có thể tái sử dụng. Nhật Bản đạt tỷ lệ 98% tái chế thiết bị điện tử nhỏ, trong khi Trung Quốc đặt mục tiêu 60% tái sử dụng chất thải rắn công nghiệp vào năm 2025.

Tại Mỹ, Quốc hội đã thành lập Nhóm công tác lưỡng đảng về thương mại hàng đã qua sử dụng, khuyến khích người dân và doanh nghiệp tham gia các nền tảng như eBay, Etsy, Depop, Poshmark hay OfferUp. Theo nền tảng ThredUp, 54% lãnh đạo ngành bán lẻ cho rằng việc kinh doanh hàng đã qua sử dụng giúp ổn định nguồn cung trong bối cảnh chuỗi cung ứng toàn cầu gián đoạn. Trong khi đó, khảo sát của eBay cho thấy 71% người tiêu dùng trẻ (25-34 tuổi) đã mua hàng cũ trong năm qua. Quy mô thị trường hàng đã qua sử dụng toàn cầu được dự báo sẽ tăng từ 186 tỷ USD năm 2024 lên 1,04 nghìn tỷ USD vào năm 2035, với tốc độ tăng trưởng trung bình khoảng 17,2% mỗi năm.

Xu hướng tuần hoàn cũng lan tỏa đến cộng đồng địa phương. Ở Peru, các hợp tác xã nông nghiệp tái sử dụng phụ phẩm cà phê để sản xuất phân bón hữu cơ và tín chỉ carbon, vừa tạo thu nhập vừa giảm rác thải. Còn tại Abu Dhabi, ngành y tế đang áp dụng mô hình tuần hoàn bằng cách thu hồi, tái sử dụng thiết bị y tế, đồng thời kết hợp trí tuệ nhân tạo (AI) và năng lượng tái tạo trong vận hành bệnh viện.

Tái chế chỉ là bước khởi đầu, giá trị cốt lõi nằm ở việc tối ưu tài nguyên, chuyển đổi sang mô hình dịch vụ và khai thác sức mạnh của dữ liệu. Trong thập kỷ tới, những doanh nghiệp sớm áp dụng mô hình kinh tế tuần hoàn kết hợp AI sẽ nắm giữ lợi thế cạnh tranh vượt trội.

Kinh tế tuần hoàn đang định hình mô hình tăng trưởng bền vững, vượt xa phạm vi của tái chế.

Thùy Linh