Kỳ 3: Thông tin cá nhân - 'nguyên liệu' cho tội phạm công nghệ

Bắt cóc online – trò lừa công nghệ:

Những kẻ lừa đảo cho nạn nhân thấy hình ảnh ''đang hỏi cung tội phạm'' trong phòng hỏi cung. Ảnh CACC

Tội phạm thường chuẩn bị kỹ lưỡng c ác kịch bản lừa đảo

Theo báo cáo của Hiệp hội An ninh mạng Quốc gia (NCA) công bố cuối năm 2024, Việt Nam nằm trong nhóm quốc gia chịu ảnh hưởng nặng nề nhất bởi tội phạm mạng. Thiệt hại ước tính hơn 18.900 tỷ đồng, tăng gấp đôi so với năm 2023. Cứ 220 người dùng điện thoại thông minh thì có một người có nguy cơ trở thành nạn nhân và khoảng 70% người dân cho biết họ từng nhận ít nhất một cuộc gọi hoặc tin nhắn lừa đảo mỗi tháng.

Từ giữa năm 2024 đến tháng 8/2025, Bộ Công an thống kê cả nước đã ghi nhận khoảng 50 vụ “bắt cóc online”, tất cả nạn nhân đều được giải cứu. Trong số đó, 90% là nữ, phần lớn ở độ tuổi 18–22, chủ yếu là sinh viên xa nhà. Không ít người sau khi thoát nạn vẫn rơi vào khủng hoảng tâm lý, còn gia đình thì kiệt quệ cả về tinh thần lẫn tài chính, với thiệt hại lên tới hàng tỷ đồng. Theo Bộ Công an, trong khi tội phạm hình sự truyền thống đã được kéo giảm sâu, thì tội phạm mạng lại đang diễn biến phức tạp. Lừa đảo chiếm hơn 50% tổng số vụ tội phạm hình sự, trong đó lừa đảo trên không gian mạng lên tới 59%, gây thiệt hại khổng lồ về tài sản và niềm tin xã hội. Đối tượng chủ yếu là các tổ chức tội phạm xuyên quốc gia, thường là công dân nước thứ ba, lợi dụng tâm lý hiếu kỳ, mong muốn kiếm tiền nhanh chóng và dễ dàng của người dân Việt Nam.

Không phải ngẫu nhiên mà hiện nay, tới 193 quốc gia trên thế giới đang ưu tiên đối phó với tội phạm mạng từ Mỹ với các vụ lừa đảo qua email phishing gây thiệt hại hàng tỷ USD hàng năm, đến châu Âu nơi các băng đảng tội phạm sử dụng AI để tinh chỉnh kịch bản lừa đảo. Tại Việt Nam, các thủ đoạn phổ biến bao gồm mạo danh cơ quan chức năng để đe dọa và thao túng; lừa đảo tình cảm qua mạng xã hội; hoặc qua các ứng dụng cho vay, tuyển dụng, đầu tư tài chính trực tuyến - những lĩnh vực đang bùng nổ nhờ sự phát triển của nền kinh tế số. Theo đại diện Cục An ninh mạng và Phòng chống tội phạm sử dụng công nghệ cao (Bộ Công an), phần lớn các đường dây lừa đảo hoạt động từ nước ngoài, chủ yếu ở các quốc gia lân cận Việt Nam. Trước khi ra tay, chúng đã nắm được thông tin cá nhân của nạn nhân và chuẩn bị kỹ lưỡng các kịch bản lừa đảo.

Để “bủa vây” một nạn nhân, nhóm tội phạm thường phân công ba người đóng vai các “cấp bậc công an” khác nhau. Người đầu tiên, giả danh công an cấp huyện hoặc tỉnh, gọi điện với giọng điệu nghiêm trọng, đọc chính xác thông tin cá nhân của nạn nhân để tạo niềm tin. Hắn thường mở đầu bằng cáo buộc liên quan đến rửa tiền, ma túy hoặc yêu cầu cập nhật căn cước công dân, chiêu thức khiến nạn nhân hoang mang, mất kiểm soát. Sau đó, một “điều tra viên” khác tiếp tục liên hệ, “hướng dẫn phối hợp điều tra”, dần thao túng tâm lý khiến nạn nhân tin rằng mình đang làm việc với cơ quan công an thật. Cuối cùng, kẻ thứ ba đóng vai “cấp trên” ra lệnh chuyển tiền “tạm giữ tang vật” hoặc yêu cầu “bảo mật vụ án”, buộc nạn nhân tự quay video hay di chuyển theo hướng dẫn. Chính quá trình đe dọa, dẫn dắt đó khiến nạn nhân rơi vào trạng thái bị thôi miên, hành động theo mọi chỉ dẫn, thậm chí tự trói tay, bịt miệng hoặc “biến mất” tạm thời, khiến gia đình tưởng thật là bị bắt cóc.

Khi tội phạm mạng hiểu nạn nhân hơn cả chính họ

“Bắt cóc online”, một chiêu trò lừa đảo tưởng chừng như ngây ngô nhưng ẩn chứa trong đó lại là những kịch bản tinh vi nhằm thao túng nạn nhân. Theo các chuyên gia, kẻ đứng sau các đường dây “bắt cóc online” không hành động ngẫu nhiên. Chúng nắm rõ tâm lý giới trẻ như dễ hoảng loạn trước các khái niệm "pháp luật", "tội danh" hay "truy nã". Chúng tạo cảm giác cấp bách, không cho nạn nhân thời gian suy nghĩ, dẫn đến hành vi tự hại.

Giới trẻ thường rơi vào bẫy do hiệu ứng “sợ bỏ lỡ cơ hội” kết hợp với áp lực từ mạng xã hội, nơi mọi thứ dường như dễ dàng và hấp dẫn. Họ có thể là những sinh viên đại học, tuổi đời từ 20-22 tuổi, nhưng dưới sức ép của nỗi sợ hãi đột ngột, lý trí dễ bị che mờ. Căn nguyên của vấn nạn này nằm ở sự kết hợp giữa sơ hở cá nhân và mưu đồ chuyên nghiệp của tội phạm. Thông tin riêng tư, từ số điện thoại, ảnh cá nhân, tài khoản mạng xã hội đến dữ liệu ngân hàng đều bị thu thập và rao bán công khai. Với dữ liệu đó, chúng tạo dựng câu chuyện “như thật” để chiếm đoạt niềm tin.

Khi nạn nhân nhận được cuộc gọi có đầy đủ họ tên, địa chỉ, số căn cước công dân, họ lập tức tin rằng đang bị điều tra thật. Sự sợ hãi khiến họ vô thức tuân lệnh, cung cấp mật khẩu, mã OTP, thậm chí tự rút tiền gửi đi. Trong nhiều trường hợp, nạn nhân bị dẫn dắt làm theo mệnh lệnh “giữ bí mật vụ án”, tự cách ly khỏi gia đình – hành vi mà truyền thông gọi là “bắt cóc ảo”. Gia đình không liên lạc được, tưởng con mình bị bắt nên càng hoảng loạn và tiếp tục rơi vào vòng xoáy lừa đảo khi kẻ gian gọi đến đòi “tiền chuộc”…

Bên cạnh đó, sự tiến bộ của công nghệ làm tình hình nghiêm trọng hơn. Nhiều nhóm tội phạm sử dụng AI và deepfake để giả giọng nói, ghép mặt vào video, tạo cuộc gọi "có hình ảnh người thật". Thượng tá Đào Trung Hiếu, chuyên gia Tội phạm học - Bộ Công an cho rằng, bằng Deepfake AI, giọng nói nhân tạo và kịch bản giả danh cơ quan công quyền, tội phạm mạng đã dựng nên những “nhà tù vô hình”, buộc nạn nhân và gia đình nghe theo mọi yêu cầu. Thực tế này cho thấy trong kỷ nguyên số, an ninh con người không chỉ nằm ở ổ khóa hay cánh cửa, mà còn ở khả năng nhận diện và chống lại các chiêu lừa đảo tinh vi vô hình. Nhìn tổng thể, chuỗi vụ việc cho thấy “bắt cóc online” đã vượt khỏi mức độ lẻ tẻ: nó lặp lại có hệ thống, nhắm trọng tâm vào học sinh, sinh viên và người trẻ ít trải nghiệm và thường do các nhóm tội phạm ở nước ngoài điều khiển qua hạ tầng mạng, SIM rác, tài khoản ảo.

(Còn nữa)

Bảo Long