Kỳ 4: Tăng cường mô hình điểm tại các cộng đồng dân cư

Nâng cao nhận thức cộng đồng về phân loại rác tại nguồn

CLB Trung Văn Xanh phối hợp với tổ chức môi trường Tagom phân loại rác tại khu đô thị CT1- KĐT Trung Văn, Hà Nội. Ảnh Mộc Miên

Lan tỏa mô hình xanh

Phía ngoài sảnh 1, khu vực Nhà sinh hoạt cộng đồng hiện lên như một “góc xanh” thu nhỏ với những thùng phân loại rác được đặt ngay ngắn, kèm bảng thống kê lượng rác thu gom theo tuần. Không cầu kỳ, không phô trương, nhưng cách bố trí thuận tiện và sự tham gia tự giác của người dân đã biến nơi đây thành mô hình điểm “Cộng đồng sống xanh” do Ban Công tác Mặt trận Tổ dân phố số 12 Trung Văn triển khai, phối hợp cùng Câu lạc bộ (CLB) Trung Văn Xanh (Trung Văn Green Community) thực hiện. Ngày 9/11/2025, mô hình điểm được Ủy ban MTTQ phường Đại Mỗ tuyên dương, đồng thời giới thiệu như một kinh nghiệm điển hình để các tòa nhà khác học tập. Tòa CT1 cũng trở thành chung cư đầu tiên của Tổ dân phố 12 được công nhận danh hiệu “Chung cư văn minh đô thị”, dấu mốc quan trọng khẳng định vai trò của cộng đồng trong xây dựng nếp sống mới.

Điều đáng nói là mô hình này không hề bắt đầu từ những điều lớn lao. Không có nguồn kinh phí dồi dào, không sở hữu đội ngũ chuyên nghiệp, cũng không dựa vào các chiến dịch truyền thông tốn kém, phong trào sống xanh ở CT1 - KĐT Trung Văn được hình thành từ tinh thần tự nguyện và ý thức thay đổi của chính người dân.

Trong đó, CLB Trung Văn Xanh (Trung Văn Green Community) do nhóm học sinh cấp ba sáng lập là Trần Duy An, Nguyễn Gia Minh, Lê Việt Hưng, Nguyễn Hồng Đăng, Phạm Gia Khánh cùng với sự hỗ trợ của cô Nguyễn Thu Uyên, đã trở thành “hạt nhân” lan tỏa lối sống xanh trong cộng đồng. Từ mong muốn xây dựng khu dân cư sạch - đẹp - bền vững, bắt đầu tháng 12/2023, CLB Trung Văn Xanh thành lập và kết nối cư dân, tuyên truyền phân loại rác tại nguồn, tiết kiệm năng lượng, giảm rác thải nhựa, thúc đẩy thói quen “Hành động nhỏ - ý nghĩa lớn”. Những khẩu hiệu “Sống xanh - Gắn kết - Lan tỏa yêu thương” trở thành tinh thần dẫn dắt xuyên suốt, giúp cư dân cảm nhận rõ sự thay đổi trong chính khu mình sinh sống.

Theo cô Nguyễn Thu Uyên, ở tòa nhà CT1, với 88 hộ dân, hiện có 30 hộ tích cực tham gia phân loại rác. Mỗi tuần, các em học sinh cùng ban quản lý thu gom và hướng dẫn trực tiếp cách phân loại rác khó, rác tái chế. Định kỳ mỗi tháng CLB tổ chức từ 1 - 2 sự kiện, đôi khi là workshop tái chế, khi lại là sân chơi thiếu nhi gắn với hoạt động đổi đồ cũ, tạo không gian để trẻ nhỏ và người lớn tương tác, gắn kết thay vì chỉ chú tâm vào điện thoại như trước đây. Sự đồng hành của Tổ chức môi trường Tagom giúp mô hình vận hành bài bản hơn: hỗ trợ kỹ thuật, nhận rác tái chế, cung cấp tình nguyện viên. Nhờ đó, rác được phân nhóm kỹ lưỡng, từ nhựa cứng, nhựa mềm, ni lông, pin cũ đến vỏ hộp sữa được đóng bao chuyển đến điểm gom tiêu chuẩn.

Em Trần Duy An cùng nhóm bạn trẻ đồng sáng lập CLB Trung Văn Xanh, thu gom phân loại rác thải và tổ chức hoạt động ''Đổi rác lấy cây''. Ảnh Mộc Miên

Phân loại rác trong khu đô thị vẫn còn bất cập

Tuy nhiên, nhìn từ mô hình điểm cũng thấy rõ nhiều bất cập. Hạ tầng tòa nhà vốn được thiết kế theo tư duy cũ, không dự trù không gian lưu chứa rác tái chế. Giai đoạn đầu, CLB phải mượn một góc phòng sinh hoạt cộng đồng khoảng 10m², tuy nhiên, thời gian sắp tới có thể bị thu hồi, mô hình tiếp tục đối mặt với bài toán “để rác ở đâu”. Đặt thùng ở mỗi tầng không khả thi vì thiếu diện tích, trong khi lực lượng vận hành chỉ gồm năm học sinh cấp ba, những người luôn phải ưu tiên việc học. Tương tự khó khăn xuất hiện ở nhiều khu chung cư khác: thiếu nhà rác tiêu chuẩn, thiếu diện tích, không có cơ chế tài chính riêng cho phân loại rác, dẫn đến mô hình khó duy trì. Theo bà Nguyễn Thị Phượng, Bí thư Chi bộ - Trưởng ban Công tác Mặt trận Tổ dân phố số 12, phường Đại Mỗ, cho rằng mô hình tại CT1 là một trong số ít mô hình được công nhận, nhưng để nhân rộng vẫn cần hướng dẫn cụ thể hơn từ cấp trên.

Liên quan đến vấn đề phân loại rác tại các tòa nhà chung cư hiện nay, ông Phạm Xuân Điệp - Trưởng Ban Quản trị Chung cư New Skyline (phường Hà Đông, TP Hà Nội) cho rằng, nhiều ban quản trị không có thẩm quyền xử phạt, cũng không thể tự ý dùng quỹ tòa nhà cho các hoạt động môi trường. Do đó, việc phân loại rác tại nguồn muốn triển khai hiệu quả thì phải có nguồn tài trợ hoặc thu từ chính rác tái chế. Cơ quan pháp luật muốn ban hành chính sách tốt thì trước hết phải khảo sát sát thực tế, hiểu được từng loại chung cư có kết cấu, quy trình vận hành khác nhau.

Từ góc nhìn củ đơn vị vận hành, ông Phạm Hữu Hùng - Tổng Giám đốc Công ty An Phú Gia cho biết thêm: mỗi chung cư một kết cấu, nhiều tòa có ống rác riêng, một số lại hoàn toàn không có nhà rác, khiến việc phân loại tại nhà không thể đồng bộ khi mang ra điểm tập kết. Nhu cầu đặt 3 - 4 thùng rác tại mỗi tầng gần như không khả thi. Vậy mô hình điểm có thể lan tỏa ra sao khi chính hạ tầng đang là rào cản lớn nhất?

Đánh giá về những hiệu quả của mô hình “Cộng đồng sống xanh” Tòa nhà CT1 – Tổ dân phố số 12 Trung Văn, cô Nguyễn Thu Uyên cho biết, những kết quả sau 3 năm triển khai đã tạo ra tác động xã hội đáng kể: hình thành thói quen phân loại rác cho nhiều hộ gia đình, tăng kết nối thế hệ, gắn kết cộng đồng thông qua các hoạt động tương tác trực tiếp, thúc đẩy lối sống văn minh và tiết kiệm.

Nhìn từ mô hình điểm CT1 – KĐT Trung Văn, có thể thấy một thực tế: cộng đồng dân cư hoàn toàn có thể tự vận hành mô hình phân loại rác nếu có sự hỗ trợ kỹ thuật, cơ chế linh hoạt và sự đồng hành của chính quyền. Nhưng cũng từ mô hình điểm này, những bất cập về hạ tầng, cơ chế tài chính và năng lực vận hành đã bộc lộ rõ. Để phân loại rác không chỉ là phong trào mà trở thành thói quen bền vững, cần có một “hạ tầng chính sách” song hành với hạ tầng tòa nhà; cần cơ chế tài trợ, nhà rác tiêu chuẩn, sự tham gia của đoàn thanh niên, hội phụ nữ, và quan trọng nhất là sự tham gia tích cực của cộng đồng dân cư.

(Còn nữa)

Dự kiến trong 12 tháng tới, CLB Trung Văn Xanh sẽ chuẩn hóa quy trình phân loại, thí điểm chương trình “Đổi rác lấy quà”, mở thêm workshop tái chế, phát động cuộc thi “Nhà mình xanh”, mở rộng mạng lưới tình nguyện viên và chia sẻ kinh nghiệm cho các tòa nhà lân cận. Mục tiêu lâu dài là nhân rộng mô hình sang CT2, CT3 và các tòa thuộc phường Đại Mỗ.

Mộc Miên