'Lá chắn số' cho học sinh trong thời đại mới

Đã đến lúc chúng ta phải xây dựng một “lá chắn số” cho học sinh. (Ảnh: Nga Sơn)

Trẻ em Việt Nam đang lớn lên giữa thế giới số, nơi tri thức mở ra vô hạn, đồng thời cũng ẩn chứa nguy cơ và tổn thương. Câu hỏi không còn là “có nên cho trẻ dùng Internet hay không”, mà là “làm sao để các em được an toàn, tử tế và vững vàng trong thế giới mạng”.

Nhiều em bị cuốn vào vòng xoáy của “like” và “view”, đánh mất sự hồn nhiên. Đã có không ít câu chuyện đau lòng: Học sinh bị bắt nạt trên mạng, bị dụ dỗ trong các “trò chơi thử thách”, bị lộ hình ảnh riêng tư, hoặc khủng hoảng tâm lý vì bị so sánh với hình ảnh ảo. Ở lứa tuổi còn đang học cách yêu thương bản thân, cú sốc như vậy để lại vết thương sâu sắc hơn cả những lời mắng mỏ ở lớp học thật.

Vì thế, đã đến lúc chúng ta phải xây dựng một “lá chắn số” cho học sinh. Đó không phải bức tường ngăn chặn, mà là tấm khiên bảo vệ từ bên trong. Đó là hệ thống kỹ năng, ý thức và giá trị giúp các em tự đứng vững trước sóng dữ thông tin. Nó phải đi sâu vào khả năng tư duy phản biện, phân tích thông tin, hiểu biết về quyền riêng tư và ứng xử văn minh trong không gian mạng.

Trên thế giới, nhiều nước đã sớm đưa “an toàn số” vào chương trình học như một kỹ năng sống bắt buộc. Trẻ được học cách đặt mật khẩu, nhận biết nội dung xấu, báo cáo hành vi quấy rối, tôn trọng bản quyền và quyền riêng tư của người khác. Việt Nam đã có những bước khởi đầu nhưng còn rời rạc. Nên chăng, cần một chương trình bài bản, đồng bộ từ tiểu học đến trung học, kết hợp giữa dạy kỹ năng công nghệ và giáo dục nhân cách. Bởi “lá chắn số” không chỉ là phần mềm lọc nội dung, mà là hệ miễn dịch đạo đức trong tâm hồn học sinh.

Trong mỗi tiết học, thay vì chỉ dạy học sinh cách tìm kiếm nhanh hơn, thầy cô có thể hỏi: “Nếu em chia sẻ một thông tin chưa kiểm chứng, điều gì sẽ xảy ra?”; “Nếu bạn bị xúc phạm trên mạng, em sẽ làm gì?”. Những câu hỏi ấy là bước đầu để trẻ hiểu rằng Internet không phải không gian vô hình. Mọi hành động đều để lại dấu vết, lời nói có thể cứu người hoặc làm tổn thương người khác.

Gia đình cũng phải là lớp học đầu tiên về an toàn số. Cha mẹ không nên chỉ cấm đoán, mà cần cùng con học, cùng thiết lập giới hạn thời gian sử dụng thiết bị, cùng phân tích nội dung. Khi cha mẹ chủ động tham gia, trẻ sẽ không xem Internet như “vùng cấm”, mà là môi trường có thể học hỏi trong kiểm soát. Bởi công nghệ không xấu, chỉ nguy hiểm khi nó vận hành trong khoảng trống của sự thờ ơ. Bên cạnh đó, nhà trường và xã hội cần phối hợp tạo ra môi trường số an toàn hơn: Nền tảng học trực tuyến cần có bộ lọc phù hợp độ tuổi; các doanh nghiệp công nghệ phải có trách nhiệm trong việc bảo vệ dữ liệu và kiểm soát nội dung; báo chí, truyền thông cần lan tỏa tinh thần “văn minh mạng” thay vì giật tít, câu view.

Về phía cơ quan quản lý, cần chiến lược quốc gia về an toàn số cho học sinh, lấy giáo dục và phòng ngừa bạo lực làm trọng tâm. Bộ Giáo dục và Đào tạo có thể xây dựng giáo trình kỹ năng số, đào tạo giáo viên chuyên trách, đồng thời khuyến khích học sinh tham gia các hoạt động trải nghiệm, câu lạc bộ “công dân số”. Việc định hình thói quen và đạo đức công nghệ từ sớm sẽ tạo nên lớp trẻ trưởng thành, biết làm chủ công nghệ thay vì bị công nghệ chi phối.

Một “lá chắn số” vững vàng không chỉ bảo vệ trẻ em khỏi những tổn thương trực tuyến, mà còn giúp các em phát triển toàn diện trong thời đại mới, nơi tri thức thay đổi từng giờ nhưng giá trị con người vẫn là cội rễ.

Tấn Khôi