Lại 'nóng' chủ đề cải cách WTO

Trong bối cảnh thế giới đang thay đổi nhanh chóng, nếu các quốc gia thành viên không sớm đưa ra những quyết định có tính đột phá và thực chất, nguy cơ WTO mất dần vai trò trung tâm trong hệ thống thương mại toàn cầu là hoàn toàn có cơ sở.

WTO đang đứng trước yêu cầu phải cải cách để đáp ứng những thay đổi trong hệ thống thương mại toàn cầu. Ảnh WTO

Theo nhận định của Tổng Giám đốc WTO Ngozi Okonjo-Iweala đưa ra tại Diễn đàn Fortune Global vừa được tổ chức ở Saudi Arabia, thương mại toàn cầu đang đối mặt với sự gián đoạn lớn nhất trong 80 năm qua. Bà Ngozi Okonjo-Iweala cảnh báo, nền kinh tế thế giới đang trong giai đoạn bất ổn nhất kể từ thập niên 1930, khi diễn ra cuộc Đại khủng hoảng.

Theo Tổng Giám đốc WTO, nguyên nhân của sự đình trệ thương mại một phần do Mỹ - quốc gia chiếm gần 30% tổng kim ngạch nhập khẩu toàn cầu - áp đặt hàng loạt chính sách thuế đối ứng mới vào nhiều quốc gia. Động thái này được cho là sự thách thức đối với các quy định của WTO hiện hành, bỏ qua cơ chế giải quyết tranh chấp. Từ đó dẫn tới một loạt thay đổi đột ngột đối với trật tự thương mại toàn cầu, chuỗi cung ứng bị đứt gãy và làn sóng chủ nghĩa dân tộc kinh tế lan rộng.

Bà Ngozi Okonjo-Iweala cũng nêu chi tiết chương trình cải cách sâu rộng WTO nhằm khôi phục niềm tin vào quản trị toàn cầu. Trọng tâm của đề xuất là hiện đại hóa cơ chế ra quyết định đồng thuận của tổ chức này, vốn đòi hỏi sự nhất trí của toàn bộ 166 thành viên. “Nghe thì có vẻ cao quý, nhưng đôi khi chính điều đó khiến mọi thứ bị đình trệ. Câu trả lời thì đơn giản nhưng lại khó làm, các thành viên phải tự mình nỗ lực. Giải pháp nằm trong tay họ”, người đứng đầu WTO nhấn mạnh.

Trên thực tế, những năm gần đây, WTO bộc lộ nhiều hạn chế khi thương mại quốc tế thay đổi với tốc độ chóng mặt trên nhiều lĩnh vực mới như sự phát triển của thương mại dịch vụ số, chuỗi cung ứng toàn cầu, trí tuệ nhân tạo (AI) và các biện pháp “hậu biên” gồm trợ cấp, sở hữu trí tuệ, kiểm soát dữ liệu. Một số quy tắc của WTO dường như đã lỗi thời, thiếu các quy định mới để xử lý các vấn đề như trợ cấp cho doanh nghiệp nhà nước, thương mại điện tử và số hóa giao dịch, cơ sở hạ tầng dữ liệu, hay kinh doanh xuyên biên giới. Điều này khiến WTO ngày càng lúng túng trong việc giải quyết các hành vi thương mại không công bằng.

Bên cạnh đó, chức năng đàm phán của WTO đang bị cho là rơi vào tình trạng khủng hoảng do cơ chế đồng thuận hoàn toàn. Tức là, những quyết định hay quy định chỉ được thông qua khi không có một nước nào bỏ phiếu chống. Một số thành viên đã tận dụng cơ chế này để duy trì những rào cản có thể bất lợi cho số đông nhưng có lợi cho nước họ. Đây là câu trả lời cho những thắc mắc vì sao nỗ lực cải cách WTO những năm qua liên tục giậm chân tại chỗ.

Nhìn chung, vai trò và sức mạnh của WTO đang bị thử thách. Nếu không thể bảo vệ quyền lợi của các thành viên nhỏ hơn hoặc bảo đảm thực thi quy tắc, nhiều nước sẽ chuyển sang các hiệp định song phương hoặc các cơ chế ngoài WTO. Đương nhiên, điều này sẽ làm giảm vai trò điều phối của tổ chức. Chính vì vậy, Tổng Thư ký Liên hợp quốc Antonio Guterres gần đây đã cảnh báo, hệ thống thương mại đa phương đang “trật bánh”; trong khi Tổng Giám đốc WTO Ngozi Okonjo-Iweala thừa nhận, tổ chức 30 năm tuổi này cần cải tổ quy trình ra quyết định và khôi phục cơ chế giải quyết tranh chấp, vốn bị tê liệt từ năm 2019 do Mỹ ngăn chặn việc bổ nhiệm thẩm phán.

Còn Bộ trưởng Thương mại Anh Chris Bryant kêu gọi các quốc gia bảo vệ WTO trong “thời khắc sống còn này”. Ông Chris Bryant cho rằng, một thế giới thương mại tự do và công bằng chỉ có thể tồn tại trong một trật tự dựa trên luật lệ.

Việc cải cách WTO không chỉ là sửa vài điều khoản nhỏ mà là thay đổi cách thức tổ chức, vận hành và bảo đảm tính hiệu quả trong một thế giới đang biến động mạnh. Những thách thức như đồng thuận, tính khả thi, sự đa dạng thành viên và bối cảnh địa chính trị đang làm cho nhiệm vụ này trở nên phức tạp hơn bao giờ hết, cần sự đồng thuận và hợp tác thực chất của tất cả các nước thành viên.

Quỳnh Dương (Theo WTO, Sky News)