Làm gì để khuyến khích phụ nữ sinh con?

Theo Bộ Y tế, năm 2023, tổng tỷ suất sinh (TFR - số con trung bình mỗi phụ nữ) ước đạt khoảng 1,96 con/phụ nữ, mức thấp nhất trong lịch sử Việt Nam. Năm 2024, ước tính còn khoảng 1,91 con/phụ nữ. Có nhiều địa phương đặc biệt mức sinh thấp, chẳng hạn tại TP.Hồ Chí Minh năm 2023 chỉ còn khoảng 1,32 con/phụ nữ. Như vậy, Việt Nam đã bước dưới mức “mức sinh thay thế” (thường khoảng 2,1 con/phụ nữ) và xu hướng giảm tiếp tục diễn ra.

Chiều 10/11 vừa qua, phát biểu tại Quốc hội về dự thảo Luật Dân số, Giáo sư Nguyễn Thiện Nhân - Nguyên Ủy viên Bộ Chính trị, nguyên Bí thư Thành ủy TP.Hồ Chí Minh đưa ra thông tin, dự báo mức sinh thay thế của Việt Nam vào năm 2050 chỉ còn 1,63 và năm 2100 là 1,38 - thấp hơn mức cần thiết để duy trì dân số.

Nguyên nhân dẫn đến tình trạng trên thì nhiều, nhưng có thể điểm ra vài lý do. Đầu tiên là, nhiều phụ nữ kết hôn và sinh con ở độ tuổi cao hơn trước. Chi phí nuôi dưỡng con cái cao, áp lực kinh tế, xã hội lớn khiến phụ nữ không muốn sinh nhiều. Như Giáo sư Nguyễn Thiện Nhân cho biết, chi phí nuôi một đứa trẻ đến 18 tuổi khoảng 900 triệu đồng, trong khi mức trợ cấp sinh con tối đa chỉ khoảng 13 triệu đồng.

Ngoài ra, do tác động chính sách dân số trước đây, khi có giai đoạn nước ta vận động “sinh ít con” để giảm nhanh dân số.

Hệ lụy của giảm sinh rất nặng nề. Nếu tình trạng này kéo dài sẽ đẩy nhanh quá trình già hóa dân số, giảm nguồn lực lao động trẻ. Ví dụ, hội thảo ngày 23/3/2025 của Cục Dân số (Bộ Y tế) nhận định nếu mức sinh tiếp tục giảm, năm 2039 Việt Nam có thể kết thúc thời kỳ “dân số vàng”.

Hơn nữa, sinh ít con sẽ tác động tới phát triển kinh tế - xã hội dài hạn như: Thiếu lao động, tăng chi phí an sinh xã hội, áp lực ngày càng tăng đối với người cao tuổi.

Có thể thấy, khuyến khích phụ nữ sinh con tại Việt Nam đang được xem là nhiệm vụ rất cấp bách. Do đó, các cấp, ngành đang tích cực đề xuất, triển khai nhiều chính sách thiết thực. Nhìn ở góc độ quản lý nhà nước, Bộ Y tế đề xuất gói hỗ trợ khoảng 5.365 tỷ đồng cho chính sách khuyến sinh, gồm hỗ trợ trực tiếp phụ nữ sinh đủ 2 con trước 35 tuổi khoảng 650 tỷ đồng.

Các địa phương như TP. Hồ Chí Minh, năm 2024, hỗ trợ phụ nữ sinh đủ 2 con trước 35 tuổi mức 3 triệu đồng.

Một số giải pháp khác như kéo dài thời gian nghỉ thai sản cho phụ nữ sinh con thứ 2 từ 6 tháng lên 7 tháng; hỗ trợ thuê, mua nhà ở xã hội cho gia đình có con nhỏ...

Trên thực tế, các chính sách từ Bộ Y tế và các địa phương đã bắt đầu chuyển hướng, từ kiểm soát sinh sang khuyến khích sinh. Nhưng vẫn còn nhiều thách thức lớn, đặc biệt là chi phí thực tế cao, hỗ trợ chưa đủ mạnh, và việc nuôi con còn nhiều áp lực.

Do đó, để chính sách thực sự hiệu quả, cần tiếp cận toàn diện. Đó là, hỗ trợ sinh và hỗ trợ nuôi, kết hợp với thay đổi xã hội, bình đẳng giới, môi trường lao động thân thiện với gia đình trẻ và đặc biệt là thiết kế linh hoạt theo vùng và nhóm dân cư. Nếu không có bước đi quyết liệt và toàn diện, nguy cơ “bẫy sinh thấp”, tức mức sinh kéo dài thấp dưới mức thay thế, sẽ khiến Việt Nam đối mặt với hậu quả dài hạn.

Khuyến khích phụ nữ sinh con là câu chuyện không dễ. Do đó, các chính sách cần có cách tiếp cận toàn diện, kết hợp hỗ trợ tài chính, phúc lợi xã hội và cải thiện môi trường lao động. Bởi nếu chỉ khuyến khích sinh thêm mà không cải thiện hạ tầng y tế, giáo dục, thì chính sách sẽ phản tác dụng.

HOÀNG ANH