Lan tỏa văn hóa quốc gia qua trang sách

Phu nhân Tổng Bí thư, bà Ngô Phương Ly, thăm và trao tặng Thư viện Oodi, Phần Lan "Tủ sách tiếng Việt" hôm 21/10. Ảnh: Cổng thông tin điện tử Đảng Cộng sản Việt Nam.

Dự thảo Báo cáo Chính trị trình Đại hội XIV xác định rõ mục tiêu: “Xây dựng nền báo chí, xuất bản, truyền thông chuyên nghiệp, nhân văn, hiện đại”. Cùng với đó, mục tiêu “Chủ động, tích cực hợp tác, quảng bá hình ảnh đất nước, giá trị văn hóa và con người Việt Nam ra thế giới” cũng được đặt ra.

Trao đổi với Tri Thức - Znews, đại diện các công ty sách cho rằng xuất bản đóng vai trò quan trọng trong việc “quảng bá hình ảnh đất nước, giá trị văn hóa và con người Việt Nam”. Nhiều chuyên gia góp ý bổ sung vào văn kiện Đại hội Đảng XIV các chính sách chiến lược cho xuất bản đối ngoại, từ việc thành lập quỹ dịch thuật quốc gia, hỗ trợ xuất khẩu bản quyền, đến phát triển nền tảng xuất bản số song ngữ. Sách Việt có thể trở thành một thành tố của "quyền lực mềm" nếu được đầu tư đúng, làm bài bản và đặt trong chiến lược quảng bá văn hóa quốc gia.

Phương tiện hiệu quả cho ngoại giao văn hóa

TS Nguyễn Mạnh Hùng, Chủ tịch Thái Hà Books - Ủy viên Ban chấp hành Hội Xuất bản Việt Nam, phó ban Hợp tác Quốc tế, Hội Xuất bản Việt Nam - nhấn mạnh xuất bản không nên chỉ được hiểu là hoạt động phát hành sách, mà cần xác lập vị thế là một kênh lan tỏa văn hóa quốc gia trong thời kỳ hội nhập. Ông đề xuất văn kiện nên đưa vào khái niệm “ngoại giao văn hóa” qua xuất bản như một phần chính sách quốc gia.

Đồng quan điểm, ông Nguyễn Tuấn Quỳnh - Chủ tịch Phương Nam, Chủ tịch Saigon Books và Zenbooks, Ủy viên Ban chấp hành Hội Xuất bản Việt Nam - cho rằng nên chính thức hóa vai trò của xuất bản như một thành tố trong chiến lược ngoại giao. Theo ông, đưa sách ra hội chợ quốc tế, bán bản quyền sách Việt, dịch sách sang ngôn ngữ lớn… là những hoạt động cần được thúc đẩy bài bản như một phần trong chiến lược quốc gia.

Cả hai chuyên gia đều đề xuất cần đầu tư mạnh hơn cho dịch thuật, bản quyền và truyền thông quốc tế, với mục tiêu đưa sách Việt ra các diễn đàn xuất bản hàng đầu như Frankfurt hay London. Đây không chỉ là hoạt động thương mại, mà còn mang ý nghĩa chính trị và văn hóa, thể hiện tầm vóc quốc gia.

TS Nguyễn Mạnh Hùng, Chủ tịch Thái Hà Books, nhấn mạnh “quảng bá văn hóa Việt Nam ra thế giới” là một nhiệm vụ chiến lược của ngành xuất bản. Ảnh: Hoàng Đông.

Ở góc độ nội dung, dịch giả Nguyễn Lệ Chi, Giám đốc Chibooks, nhấn mạnh để sách Việt có thể “đi xa”, tác phẩm phải đạt chất lượng quốc tế cả về nội dung, hình thức và truyền thông.

“Một nền xuất bản hiện đại, chuyên nghiệp phải là một nền xuất bản đáp ứng ngay và đầy đủ nhu cầu hiện có của người đọc trong và ngoài nước, cung cấp đủ kiến thức các chuyên ngành, lĩnh vực, cập nhật được những biến động của xã hội, chính trị, lịch sử, tôn giáo… không chỉ ở Việt Nam mà còn trên thế giới, nhằm giúp độc giả kịp thời trang bị những kiến thức mới nhất trong mọi chuyên ngành, mọi lĩnh vực”, bà nói.

Minh chứng sinh động cho vai trò ngoại giao của xuất bản, các chuyên gia đặc biệt nhấn mạnh sự kiện Việt Nam tham gia Hội sách Frankfurt - hội sách quốc tế lớn nhất thế giới tổ chức tại Đức. Cả TS Nguyễn Mạnh Hùng và ông Nguyễn Tuấn Quỳnh đều nhấn mạnh cần có mục tiêu Việt Nam trở thành Khách mời Danh dự (Guest of Honour) ở Hội sách này trong tương lai.

Ngày 15/10, Không gian Sách Việt Nam khai mạc với sự chủ trì của Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, cùng sự tham gia của gần 100 đại biểu là đại diện các nhà xuất bản, đơn vị phát hành, doanh nghiệp văn hóa và cơ quan quản lý trong nước. Phát biểu tại buổi lễ, Thứ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch Phan Tâm nhấn mạnh Frankfurt không chỉ là nơi trưng bày sách, mà còn là biểu tượng của đối thoại văn hóa và hợp tác quốc tế. Theo ông, việc mang hơn 1.200 đầu sách đến hội chợ, từ văn học, lịch sử, văn hóa, thiếu nhi đến xuất bản số và sách nói, là cách để Việt Nam thể hiện khát vọng trở thành “đối tác sáng tạo, năng động và đáng tin cậy trong cộng đồng xuất bản toàn cầu”.

Năm 2024, Việt Nam và Ban tổ chức Hội sách quốc tế Frankfurt đã ký Biên bản ghi nhớ hợp tác, đặt nền móng cho việc trở thành Khách mời Danh dự trong tương lai, một mục tiêu thể hiện tầm nhìn chiến lược của ngành xuất bản Việt Nam.

Ông Nguyễn Tuấn Quỳnh, CEO Phương Nam Books, Saigonbooks và Zenbooks, góp ý bổ sung khái niệm "ngoại giao văn hóa qua xuất bản" vào các chính sách trong giai đoạn tiếp theo. Ảnh: FBNV.

Cần chính sách riêng để xuất bản góp phần quảng bá văn hóa Việt

Để xuất bản thực sự trở thành công cụ quảng bá văn hóa Việt ra thế giới, các chuyên gia cho rằng cần có hệ thống chính sách đặc thù, nhất quán và được xác lập rõ trong văn kiện chính trị của Đảng.

TS Nguyễn Mạnh Hùng đề xuất thành lập một quỹ quốc gia về dịch thuật và xuất bản đối ngoại, nhằm hỗ trợ dịch sách Việt ra các ngôn ngữ lớn, tài trợ xuất bản song ngữ và thúc đẩy truyền thông quốc tế.

“Quỹ dịch thuật và xuất bản Việt Nam, như Korea Literature Translation Institute của Hàn Quốc, Japan Foundation của Nhật, Goethe-Institut của Đức, có nhiệm vụ: Tài trợ dịch sang tiếng Anh, Pháp, Tây Ban Nha, Trung, Nhật, Hàn... các tác phẩm tiêu biểu của Việt Nam; Hỗ trợ xuất bản song ngữ hoặc đa ngữ các tác phẩm đặc sắc; Hỗ trợ nhà xuất bản nước ngoài nhận bản quyền tác phẩm Việt Nam”, ông Hùng nói.

Không chỉ dừng ở cấp độ tổ chức, ông Hùng cho rằng cần xây dựng hẳn một chiến lược quốc gia về xuất bản quốc tế, với mục tiêu cụ thể, khả thi. Chẳng hạn, cần đặt mục tiêu trong 10 năm tới có ít nhất 100 tác phẩm Việt được dịch sang tiếng Anh, phát hành trên các nền tảng toàn cầu; xây dựng mạng lưới dịch giả quốc tế - Việt Nam; có chương trình đào tạo và kết nối dịch giả nước ngoài với tác giả, nhà xuất bản Việt Nam…

Chia sẻ quan điểm này, ông Nguyễn Tuấn Quỳnh đề xuất Việt Nam nên sớm triển khai chương trình “Vietnam at World Book Fairs”, với tham vọng trở thành quốc gia danh dự tại các hội sách lớn như Frankfurt (Đức), Seoul (Hàn Quốc), Bắc Kinh (Trung Quốc).

Cũng theo ông Quỳnh, một giải pháp căn cơ là thành lập Trung tâm Dịch thuật và Bản quyền quốc gia, đóng vai trò đầu mối kết nối giữa các tác giả, nhà xuất bản trong nước và đối tác quốc tế. Trung tâm này có thể hỗ trợ các khâu như thương lượng, cấp phép bản quyền, bảo vệ quyền lợi cho tác giả Việt Nam khi bước ra thị trường toàn cầu.

Dịch giả Nguyễn Lệ Chi nhận danh hiệu Người bạn của văn học Trung Quốc vào tháng 7. Ảnh: Chibooks.

Ở góc độ nguồn nhân lực, dịch giả Nguyễn Lệ Chi nhấn mạnh cần đầu tư vào tác giả và dịch giả, những người tạo nên “nội lực” của xuất bản Việt. Bà Chi cũng đề xuất học hỏi mô hình Trung Quốc, nơi các tỉnh thành lập Quỹ sáng tác riêng, giúp người viết yên tâm làm nghề.

Ngoài ra, bà cho rằng cần đầu tư vào hoạt động truyền thông và quảng bá sách ra thị trường quốc tế. “Chỉ khi các đơn vị xuất bản nước ngoài chịu mua bản quyền sách Việt Nam, chịu thừa nhận tri thức và tinh túy tư duy của tinh thần Việt Nam, chúng ta mới có thể tự hào về vị thế của xuất bản Việt trên trường quốc tế”, bà nói.

Về mặt hạ tầng công nghệ, ông Nguyễn Thế Hùng, CEO Công ty máy đọc sách Akishop, đề xuất thành lập một nền tảng xuất bản số quốc gia song ngữ, tích hợp kho sách tiếng Việt và tiếng Anh, giúp độc giả toàn cầu tiếp cận nội dung Việt thuận tiện hơn.

Ông cũng nhấn mạnh vai trò của doanh nghiệp tư nhân trong công cuộc đưa sách Việt ra thế giới. Theo ông, nếu được tạo điều kiện hợp tác với Nhà nước, các đơn vị công nghệ hoàn toàn có thể tham gia xây dựng hệ thống lưu chiểu bản quyền điện tử, định danh sách Việt trên môi trường toàn cầu và phân phối thông minh dựa trên dữ liệu người dùng.

Về mặt pháp lý, các chuyên gia đề xuất Luật Xuất bản nên có chương riêng cho xuất bản quốc tế và xuất bản điện tử xuyên biên giới. Bên cạnh đó, cần xây dựng mạng lưới dịch giả quốc tế, đào tạo chuyên sâu về bản quyền, phát hành, và có cơ chế đưa các nhà xuất bản lớn đi thực tập tại hội sách quốc tế. Tất cả cho rằng với định hướng đúng và chính sách cụ thể, xuất bản hoàn toàn có thể trở thành lực đẩy văn hóa và mang hình ảnh Việt Nam đến với thế giới một cách hiệu quả và lâu dài.

Thúy Hạnh - Đức An