Lo 'mùa Đông dài' trong quan hệ kinh tế, doanh nghiệp Nhật Bản học cách giảm phụ thuộc vào Trung Quốc

Robot công nghiệp Nhật Bản đang mất dần chỗ đứng tại thị trường Trung Quốc. (Nguồn: Getty Images)

Những con số biết nói

Cuộc khảo sát của Ngân hàng Dữ liệu Teikoku được đưa ra trong bối cảnh căng thẳng ngoại giao giữa hai nước Nhật Bản và Trung Quốc xảy ra thời gian qua. Theo đó, ngân hàng trên đã tiến hành khảo sát từ ngày 20/10 đến ngày 31/10 đối với 1.908 công ty Nhật Bản có hoạt động tại nước ngoài, 59% trong số đó có hơn 1.000 nhân viên.

Kết quả khảo sát cho thấy, có 16,2% số công ty được hỏi coi Trung Quốc là đối tác quan trọng nhất. Con số này đã giảm so với mức 23,8% của năm 2019 – thời điểm trước khi xảy ra đại dịch Covid-19.

Tỷ lệ các công ty Nhật Bản coi Trung Quốc là thị trường quan trọng nhất cũng giảm từ 25,9% xuống còn 12,3%.

Sự thay đổi này được các chuyên gia đánh giá là phù hợp với xu hướng sụt giảm quan hệ thương mại giữa Nhật Bản với Trung Quốc trong vài năm qua, khi nền kinh tế lớn nhất châu Á này ưu tiên các doanh nghiệp trong nước hơn.

Năm 2024, xuất khẩu của Nhật Bản sang Trung Quốc ghi nhận mức giảm năm thứ ba liên tiếp so với cùng kỳ.

Theo Tổ chức Ngoại thương Nhật Bản (JETRO), kim ngạch xuất khẩu linh kiện ô tô sang Trung Quốc đã giảm 24% từ năm 2021 đến năm 2024.

Xuất khẩu linh kiện ô tô cũng giảm hai chữ số trong ba năm liên tiếp, do thị phần của Nhật Bản trên thị trường ô tô mới của Trung Quốc giảm một nửa, xuống còn 11,2% trong cùng kỳ.

Xuất khẩu "máy móc có chức năng chuyên biệt" của Nhật Bản, chẳng hạn như robot công nghiệp, cũng ba năm liên tiếp giảm hai chữ số, chủ yếu do Trung Quốc nhấn mạnh "tự chủ công nghiệp" trong các lĩnh vực then chốt.

Trong khi đó, từ năm 2021 đến năm 2024, kim ngạch nhập khẩu từ Trung Quốc đã giảm 10%.

Năm 2024, thị phần nhập khẩu máy tính xách tay của Trung Quốc giảm 4,3 điểm phần trăm so với cùng kỳ, xuống còn 94,4%, trong khi thị phần của Việt Nam tăng mạnh.

Thị phần nhập khẩu điện thoại thông minh của Trung Quốc cũng giảm 1,8 điểm phần trăm so với cùng kỳ, xuống còn 87,7%, do Việt Nam và Ấn Độ đang giành được thị phần.

Tuy nhiên, Trung Quốc đã tăng thị phần nhập khẩu pin của Nhật Bản – tăng 2,6 lần từ năm 2019 đến năm 2024, chủ yếu do các nhà sản xuất ô tô Nhật Bản ngày càng phụ thuộc vào công nghệ và nhà cung cấp của Trung Quốc.

Tìm cách giảm thiểu rủi ro

Tuy nhiên, trong bối cảnh Thủ tướng Nhật Bản Sanae Takaichi ngày 7/11 vừa qua đưa ra phát biểu liên quan đến Trung Quốc, Bắc Kinh đã không ngần ngại đưa ra một loạt các biện pháp đáp trả đối với Tokyo.

Các biện pháp mà Trung Quốc thực hiện kể từ đó bao gồm: cảnh báo người dân Trung Quốc không nên đến Nhật Bản, khuyến cáo sinh viên Trung Quốc không nên học tập tại đất nước mặt trời mọc, ban hành lệnh cấm nhập khẩu hải sản Nhật Bản, hoãn lịch chiếu phim hoạt hình Nhật Bản tại Trung Quốc và hủy bỏ các sự kiện liên quan đến Nhật Bản tại Trung Quốc.

Tờ Nikkei Asia dẫn ý kiến một số chuyên gia cho rằng, Bắc Kinh có thể mở rộng các hành động trừng phạt và đưa ra các biện pháp tiềm tàng khác như chấm dứt chế độ miễn thị thực, hạn chế các sự kiện văn hóa và thắt chặt kiểm soát xuất khẩu (đặc biệt là đất hiếm và các sản phẩm liên quan khác), cũng như hạn chế nhập khẩu mỹ phẩm, đồ điện tử.

Trong bối cảnh đó, những nỗ lực đa dạng hóa và tìm kiếm thị trường mới của doanh nghiệp Nhật Bản đã và đang được tiến hành nhanh chóng trong một số ngành công nghiệp và khu vực.

Trong lĩnh vực du lịch, sau khi căng thẳng giữa hai nước Nhật-Trung bùng phát, hơn nửa triệu vé máy bay đã bị hủy. Ước tính nền kinh tế Nhật Bản có thể mất từ 1.490-1.790 tỷ Yen (khoảng 9,54-11,5 tỷ USD) trong năm tới nếu du khách từ Trung Quốc tiếp tục né tránh Nhật Bản.

Các hãng hàng không Trung Quốc cũng đã hủy hơn 900 chuyến bay tới Nhật Bản trong tháng 12/2025, chiếm 16% tổng số chuyến, gây thiệt hại ước tính 1,2 tỷ USD cho Tokyo.

Trong 9 tháng đầu năm 2025, khách du lịch Trung Quốc chiếm tỷ lệ lớn nhất trong tổng số khách du lịch đến Nhật Bản, chiếm khoảng 23-25% tổng khách quốc tế đến xứ sở sakura.

Đáng chú ý, các khách sạn ở tỉnh Hokkaido tại miền Bắc của Nhật Bản, đã chứng kiến sự sụt giảm đáng kể lượng khách Trung Quốc. Và địa phương này đã chuyển sang thu hút các du khách nước ngoài khác.

Tại Hokkaido, tỷ lệ khách từ Trung Quốc và Hồng Kông (Trung Quốc) đã giảm xuống còn 23% vào tháng 8/2025, từ mức 42% của cùng kỳ năm 2019.

Tỷ lệ khách đến sân bay Chitose, cửa ngõ của tỉnh, đã giảm xuống còn 19%, từ mức 34%. Con số này thấp hơn nhiều so với tỷ lệ 36% của toàn Nhật Bản, theo số liệu chính thức.

Các quan chức trong ngành cho biết, người Hàn Quốc hiện đang dẫn đầu nhu cầu du lịch tại Nhật Bản. Nhưng trong lĩnh vực bán lẻ, khách du lịch Trung Quốc vẫn là khách hàng thiết yếu của các cửa hàng, do nhu cầu mua sắm mạnh mẽ.

Chẳng hạn, tại các cửa hàng bách hóa Daimaru Matsuzakaya, khách du lịch từ Trung Quốc và Hồng Kông (Trung Quốc) chiếm tới hai phần ba lượng hàng hóa miễn thuế được mua từ tháng 3 đến tháng 8 năm nay.

Điều này cho thấy, bất kỳ sự sụt giảm nào trong chi tiêu của khách Trung Quốc cũng sẽ ảnh hưởng đến các nhà bán lẻ của Nhật Bản.

Mặc dù tổng kim ngạch thương mại giữa hai nước trong năm 2024 đạt 308,3 tỷ USD, trong đó Trung Quốc là đối tác thương mại lớn nhất của Nhật Bản, nhưng những căng thẳng gần đây đang gây áp lực lớn và có thể dẫn đến một "mùa Đông dài" trong quan hệ kinh tế-thương mại giữa hai nước láng giềng Đông Bắc Á.

(theo Nikkei Asia)

Quang Anh