Lợi dụng chính sách nhập khẩu máy móc cũ, thu lợi nhiều tỷ đồng

Máy móc tang vật của vụ án bị cơ quan Hải quan phát hiện trong quá trình kiểm tra, xác minh dấu hiệu buôn lậu. (Ảnh: Cục Hải quan)

Lợi dụng chính sách, hợp thức hóa hồ sơ để nhập máy móc cũ

Ngày 19/4/2019, Thủ tướng Chính phủ ký ban hành Quyết định số 18/2019/QĐ-TTg quy định về nhập khẩu máy móc, thiết bị và dây chuyền công nghệ đã qua sử dụng, trong đó yêu cầu chỉ cho phép nhập khẩu máy móc cũ để phục vụ trực tiếp cho hoạt động sản xuất của doanh nghiệp. Đây là quy định nhằm bảo đảm doanh nghiệp có thể tiếp cận thiết bị phù hợp với nhu cầu sản xuất, đồng thời ngăn ngừa nguy cơ đưa vào Việt Nam các máy móc lạc hậu, tiêu hao năng lượng lớn và không đáp ứng tiêu chuẩn môi trường.

Để triển khai Quyết định trên, Tổng cục Hải quan (nay là Cục Hải quan) đã ban hành nhiều văn bản chỉ đạo hệ thống hải quan địa phương, hướng dẫn cụ thể về hồ sơ, trình tự và thủ tục hải quan đối với hàng hóa là máy móc, thiết bị cũ. Các nội dung kiểm soát bao gồm: tiếp nhận hồ sơ; kiểm tra chi tiết hồ sơ; kiểm tra thực tế hàng hóa; thủ tục đưa hàng về bảo quản; thu thập thông tin doanh nghiệp; đánh giá rủi ro; xem xét kiểm tra sau thông quan. Mục tiêu xuyên suốt là tạo thuận lợi thương mại, nhưng đồng thời vẫn kiểm tra và kiểm soát chặt chẽ hoạt động nhập khẩu để bảo đảm tuân thủ đúng quy định của Thủ tướng Chính phủ.

Năm 2025, qua công tác thu thập thông tin và nắm tình hình địa bàn, cơ quan Hải quan nhận thấy hoạt động nhập khẩu máy móc, thiết bị và dây chuyền công nghệ đã qua sử dụng phục vụ sản xuất của doanh nghiệp tiềm ẩn nhiều rủi ro vi phạm. Thực hiện chỉ đạo của lãnh đạo Cục Hải quan, Chi cục Điều tra chống buôn lậu đã tiến hành kiểm tra, xác minh tại một số doanh nghiệp nhập khẩu loại hàng hóa này và phát hiện những vi phạm nghiêm trọng.

Một số doanh nghiệp không hề có nhà xưởng để sản xuất, không có hoạt động sản xuất nhưng bằng các thủ đoạn hợp thức hóa hồ sơ nhập khẩu thông qua việc khai gian dối về mục đích nhập khẩu máy móc đã qua sử dụng trên tờ khai hải quan. Thậm chí, các doanh nghiệp này còn lập văn bản cam kết sai sự thật với cơ quan hải quan nơi đăng ký tờ khai rằng máy móc nhập khẩu sẽ được sử dụng phục vụ trực tiếp hoạt động sản xuất. Nghiêm trọng hơn, có trường hợp lập khống hợp đồng ủy thác nhập khẩu để hợp thức hóa hồ sơ nhằm được thông quan hàng hóa, sau đó đưa máy móc về tiêu thụ trong nước để thu lợi bất chính.

Làm rõ hai vụ buôn lậu máy móc cũ, thu lợi bất chính lớn

Qua điều tra, Chi cục Điều tra chống buôn lậu đã làm rõ một vụ việc điển hình: từ năm 2021 đến 2025, một doanh nghiệp đã mở 19 tờ khai nhập khẩu tổng cộng 325 máy móc đã qua sử dụng (gồm máy cắt kim loại, máy cắt dây kim loại bằng tia lửa điện, máy đục lỗ bằng phương pháp phóng điện, máy xung điện cắt kim loại, máy khoan CNC và máy gia công trung tâm CNC) với tổng trị giá khai báo trên 18 tỷ đồng. Sau đó, doanh nghiệp này bán lại 235 máy móc cũ cho 140 doanh nghiệp trong nước, thu về tổng trị giá hơn 23 tỷ đồng, hưởng lợi bất chính trên 8 tỷ đồng.

Mở rộng điều tra, Chi cục phát hiện thêm một doanh nghiệp khác trong năm 2025 đã mở 3 tờ khai nhập khẩu 48 máy móc đã qua sử dụng(máy cắt kim loại/máy cắt dây kim loại bằng tia lửa điện, máy đục lỗ bằng phương pháp phóng điện và máy gia công trung tâm CNC), với tổng trị giá khai báo hải quan là 4,4 tỷ đồng. Sau đó bán 13 máy móc đã qua sử dụng cho 13 doanh nghiệp, với tổng trị giá 1, 39 tỷ đồng, thu lợi bất chính gần 600 triệu đồng.

Cả hai vụ việc đều có dấu hiệu rõ ràng của tội Buôn lậu theo Điều 188 Bộ luật Hình sự năm 2015. Chi cục Điều tra chống buôn lậu đã chủ động trao đổi với Viện Kiểm sát nhân dân tối cao (Vụ 3) để thống nhất biện pháp xử lý. Đến nay, Chi cục đã ban hành 2 Quyết định khởi tố vụ án hình sự liên quan đến hai doanh nghiệp nói trên.

Những vụ việc này cho thấy có doanh nghiệp đã lợi dụng chính sách của Nhà nước đối với việc nhập khẩu máy móc cũ để trục lợi, vi phạm nghiêm trọng quy định quản lý hàng hóa nhập khẩu. Hành vi này không chỉ tạo môi trường cạnh tranh không lành mạnh trên thị trường máy móc đã qua sử dụng mà còn tiềm ẩn nguy cơ đưa vào Việt Nam các loại máy móc lạc hậu, không bảo đảm công suất, hiệu suất và không đáp ứng yêu cầu về an toàn, tiết kiệm năng lượng và bảo vệ môi trường. Điều này làm gia tăng nguy cơ biến Việt Nam thành “bãi rác công nghiệp”, gây ô nhiễm môi trường và ảnh hưởng tiêu cực đến mục tiêu phát triển bền vững.

Trong thời gian tới, để bảo đảm thực hiện tốt các quy định của pháp luật, tránh việc lợi dụng chính sách quản lý nhà nước trong hoạt động nhập khẩu máy móc, thiết bị và dây chuyền đã qua sử dụng để thực hiện các hành vi buôn lậu, Cục Hải quan sẽ tiếp tục chỉ đạo các Chi cục Hải quan khu vực, Hải quan nơi đăng ký tờ khai, Đội Kiểm soát, Đội kiểm tra sau thông quan, Bộ phận Quản lý rủi ro tăng cường công tác kiểm tra, kiểm soát, thu thập thông tin, đánh giá rủi ro từ các khâu: Kiểm tra chi tiết hồ sơ hải quan; kiểm tra thực tế hàng hóa; đưa hàng về bảo quản; thông quan và sau thông quan hàng hóa; đánh giá rủi ro và xem xét kiểm tra sau thông quan đối với doanh nghiệp đã nhập khẩu máy móc, thiết bị dây chuyền công nghệ đã qua sử dụng. Việc siết chặt này nhằm bảo đảm thực thi đúng chính sách của Nhà nước, phòng ngừa vi phạm và bảo vệ môi trường kinh doanh lành mạnh.

MINH PHƯƠNG