Luật Báo chí (sửa đổi) tạo hành lang pháp lý cho đổi mới sáng tạo

Dự thảo Luật Báo chí (sửa đổi) được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch xây dựng nhằm hoàn thiện hệ thống pháp luật, thể chế hóa đầy đủ chủ trương, đường lối của Đảng về báo chí; đồng thời kịp thời điều chỉnh, quản lý hoạt động báo chí trong bối cảnh khoa học, công nghệ và truyền thông hiện đại phát triển nhanh, mạnh. Mặt khác, việc sửa đổi cũng nhằm khắc phục những hạn chế, bất cập của luật hiện hành, đáp ứng yêu cầu phát triển báo chí trong giai đoạn mới.

Luật sư Nguyễn Thanh Hà – Chủ tịch Công ty Luật SB LAW chia sẻ quan điểm về Dự thảo Luật Báo chí (sửa đổi) với Báo Công Thương.

Luật Báo chí (sửa đổi) nhằm góp phần xây dựng nền báo chí chuyên nghiệp, nhân văn, hiện đại. Ảnh minh họa

Tạo môi trường hoạt động linh hoạt, minh bạch

- Luật Báo chí (sửa đổi) đang cập nhật, điều chỉnh phù hợp với sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ thông tin và truyền thông. Ở góc nhìn pháp lý, ông có thể chia sẻ rõ hơn về ý nghĩa của việc sửa đổi lần này?

Luật sư Nguyễn Thanh Hà: Hiến pháp năm 2013 khẳng định rõ quyền tự do ngôn luận, tự do báo chí và quyền tiếp cận thông tin. Tuy nhiên, để các quyền này được thực thi hiệu quả, cần có khung pháp luật cụ thể, rõ ràng và khả thi. Theo đó, việc sửa đổi Luật Báo chí lần này nhằm hoàn thiện cơ chế pháp lý vừa bảo đảm quyền tự do báo chí của công dân và nhà báo, vừa bảo vệ lợi ích quốc gia, trật tự xã hội và quyền, lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân khác.

Bên cạnh đó, sau gần 10 năm thi hành, Luật Báo chí hiện hành đã bộc lộ những hạn chế, đặc biệt trong quản lý báo chí đa nền tảng, tình trạng “báo hóa tạp chí, trang tin điện tử”, hoạt động mạng xã hội có tính chất báo chí, cũng như những vấn đề đạo đức nghề nghiệp, thông tin sai sự thật hoặc gây nhiễu loạn dư luận. Sửa luật là yêu cầu tất yếu nhằm nâng cao hiệu lực quản lý nhà nước và tính minh bạch trong hoạt động báo chí.

Báo chí không còn hoạt động độc lập theo mô hình truyền thống mà đang tích hợp mạnh mẽ với công nghệ số, nền tảng số và dữ liệu số. Hoạt động báo chí hiện nay gắn với trí tuệ nhân tạo, thuật toán phân phối nội dung, mô hình kinh tế báo chí số và cạnh tranh thông tin toàn cầu. Vì vậy, luật mới phải tạo được hành lang pháp lý cho đổi mới sáng tạo, bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ nội dung báo chí, đồng thời xác lập quy chuẩn ứng xử trên không gian mạng.

Cùng với quyền tự do báo chí luôn phải là trách nhiệm xã hội trong cung cấp thông tin trung thực, khách quan, vì lợi ích công. Việc sửa luật là dịp để siết chặt kỷ luật thông tin, chuẩn hóa đạo đức nghề nghiệp, nâng cao chất lượng tác phẩm báo chí và bảo đảm môi trường báo chí lành mạnh, nhân văn. Do đó, sửa đổi Luật Báo chí lần này không chỉ giải quyết vấn đề nội tại của Việt Nam mà còn đặt trong yêu cầu hội nhập, thực thi các cam kết quốc tế về quyền con người, quyền công dân, bảo vệ dữ liệu cá nhân, an ninh mạng và quản trị truyền thông số.

- Một điểm đáng chú ý trong dự thảo Luật Báo chí là việc cắt giảm khoảng 20 thủ tục hành chính, tạo điều kiện thúc đẩy phát triển kinh tế báo chí, xây dựng hành lang pháp lý cho các cơ quan báo chí thực hiện tự chủ tài chính, minh bạch nguồn lực. Ông đánh giá như thế nào về những điểm đổi mới này?

Luật sư Nguyễn Thanh Hà: Từ thực tiễn hoạt động của báo chí hiện nay, việc cắt giảm khoảng 20 thủ tục hành chính không chỉ là một bước cải cách kỹ thuật, mà còn thể hiện tư duy đổi mới trong quản lý báo chí, hướng tới xây dựng một môi trường hoạt động linh hoạt, minh bạch và phù hợp với nền kinh tế số.

Đồng thời, việc rút gọn thủ tục hành chính giúp cơ quan báo chí giảm chi phí tuân thủ, rút ngắn quy trình, từ đó tập trung nguồn lực cho sáng tạo nội dung và chuyển đổi số. Đây là điều kiện quan trọng để phát triển mô hình “kinh tế báo chí”, khuyến khích các cơ quan báo chí vận hành theo cơ chế thị trường nhưng vẫn giữ định hướng chính trị, xã hội rõ ràng.

Ngoài ra, quy định về tự chủ tài chính và minh bạch nguồn lực là một bước tiến lớn, song cũng đặt ra yêu cầu về kiểm toán độc lập, công khai tài chính và quy tắc đạo đức nghề nghiệp. Nếu thiếu cơ chế giám sát, nguy cơ thương mại hóa quá mức, xung đột lợi ích và suy giảm tính độc lập nghề nghiệp của báo chí có thể xảy ra.

Luật sư Nguyễn Thanh Hà – Chủ tịch Công ty Luật SB LAW

Xây dựng hệ thống quản lý báo chí hiện đại

- Dự thảo Luật Báo chí (sửa đổi) cũng bổ sung quy định về hoạt động báo chí trên không gian mạng, nhằm đáp ứng yêu cầu quản lý nhà nước trong bối cảnh truyền thông số phát triển mạnh mẽ. Ông có ý kiến gì về việc điều chỉnh này?

Luật sư Nguyễn Thanh Hà: Trong bối cảnh truyền thông số phát triển mạnh mẽ, việc bổ sung quy định về hoạt động báo chí trên không gian mạng là bước đi tất yếu, thể hiện sự thích ứng của pháp luật với môi trường truyền thông mới.

Trước hết, việc điều chỉnh này giúp Nhà nước có cơ sở pháp lý đầy đủ để quản lý, giám sát hoạt động báo chí trên nền tảng số, bảo đảm tính chính xác, an toàn thông tin và phòng ngừa hành vi lợi dụng báo chí để lan truyền tin giả, thông tin sai lệch. Đây là yêu cầu cấp thiết trong kỷ nguyên dữ liệu và truyền thông đa chiều.

Tuy nhiên, song song với quản lý, dự thảo cần nhấn mạnh nguyên tắc bảo đảm quyền tự do báo chí và tự do ngôn luận theo Hiến pháp. Việc quản lý phải hướng tới thiết lập môi trường truyền thông lành mạnh, chứ không giới hạn quyền thể hiện chính kiến hợp pháp của công dân hay can thiệp hành chính vào nội dung báo chí.

Mặt khác, để cân bằng giữa “tự do” và “trách nhiệm”, Luật cần quy định rõ nghĩa vụ pháp lý của cơ quan báo chí khi xuất bản, lưu trữ và chia sẻ nội dung trực tuyến; đồng thời xác lập trách nhiệm phối hợp của các nền tảng số trong việc gỡ bỏ, cải chính hoặc ngăn chặn thông tin vi phạm.

- Từ góc độ pháp lý ông có thể nêu một số đề xuất hoặc vấn đề cần tiếp tục hoàn thiện, bổ sung trong Luật Báo chí (sửa đổi) nhằm nâng cao hiệu quả quản lý, phát huy vai trò của báo chí trong đời sống xã hội hiện nay?

Luật sư Nguyễn Thanh Hà: Việc sửa đổi Luật Báo chí lần này không chỉ mang tính kỹ thuật, mà còn là cơ hội để định hình lại mô hình quản trị báo chí trong thời đại số, đảm bảo hài hòa giữa quyền tự do báo chí và hiệu quả quản lý nhà nước.

Thứ nhất, cần hoàn thiện cơ chế bảo đảm quyền tự do báo chí và tự do ngôn luận bằng cách cụ thể hóa các nguyên tắc hiến định, xác định rõ giới hạn của quyền này trong tương quan với trách nhiệm pháp lý. Luật nên quy định minh bạch hơn về quyền tiếp cận thông tin, quyền phản hồi và cơ chế bảo vệ nhà báo khi tác nghiệp hợp pháp.

Thứ hai, cần xây dựng hệ thống quản lý báo chí hiện đại, dựa trên dữ liệu và công nghệ số, thay vì mô hình quản lý hành chính thuần túy. Việc ứng dụng công nghệ sẽ giúp phát hiện nhanh sai phạm, kiểm soát thông tin sai lệch, đồng thời hỗ trợ cơ quan báo chí minh bạch hoạt động và nguồn thu.

Thứ ba, cần bổ sung quy định về đạo đức nghề nghiệp, chuẩn mực nội dung và cơ chế tự điều chỉnh trong cơ quan báo chí. Khi báo chí có năng lực tự giám sát và công khai sai sót, hiệu quả quản lý nhà nước sẽ được củng cố mà không cần can thiệp quá sâu.

Thứ tư, về phương diện kinh tế, Luật Báo chí (sửa đổi) cần xác lập khuôn khổ pháp lý cho kinh tế báo chí: cho phép cơ quan báo chí khai thác nguồn thu hợp pháp nhưng đồng thời yêu cầu báo cáo, kiểm toán và công khai tài chính định kỳ để tránh thương mại hóa quá mức.

- Xin cảm ơn ông!

Bảo Thoa