'Lượng hóa' lãng phí trong đánh giá, kết luận kiểm toán

KTNN đã xây dựng hướng dẫn kiểm toán thực hành tiết kiệm, chống lãng phí (THTK, CLP) trong quản lý, sử dụng tài chính công, tài sản công, với mục tiêu cao nhất là góp phần nhận diện lãng phí, ngăn chặn và đẩy lùi nạn lãng phí. Tại Hội nghị giao ban toàn Ngành tháng 02/2025, các đơn vị của KTNN đã tập trung thảo luận nhằm hoàn thiện nội dung này để sớm đưa vào áp dụng, làm cơ sở thực hiện thống nhất trong toàn Ngành.

Quang cảnh Hội nghị. Ảnh: N.LỘC

“Điểm mặt, chỉ tên” lãng phí

Vụ trưởng Vụ Chế độ và Kiểm soát chất lượng kiểm toán Nguyễn Lương Thuyết - đơn vị chủ trì xây dựng Dự thảo Hướng dẫn một số nội dung về kiểm toán THTK, CLP trong quản lý, sử dụng tài chính công, tài sản công (Hướng dẫn) - cho biết, Hướng dẫn được xây dựng dựa trên Chỉ thị số 27 CT/TW ngày 25/12/2023 của Bộ Chính trị về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác THTK, CLP và Nghị quyết số 74/2022/QH15 của Quốc hội về giám sát việc THTK, CLP; quy định của Luật THTK, CLP, các nghị định, các văn bản chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ… Theo đó, ngoài các mục tiêu kiểm toán thông thường trong cuộc kiểm toán (thực hiện theo Chuẩn mực KTNN và các hướng dẫn có liên quan của KTNN), đoàn kiểm toán cần chú trọng đánh giá việc tuân thủ pháp luật về THTK, CLP trong quản lý, sử dụng tài chính công, tài sản công; đồng thời, đánh giá bất cập của cơ chế, chính sách, chế độ và tiêu chuẩn, định mức trong quản lý các nguồn lực này.

Dự thảo cũng đưa ra hướng dẫn chung về phương pháp kiểm toán; phạm vi; bằng chứng kiểm toán; kết luận, kiến nghị kiểm toán; mẫu biểu tổng hợp kết quả kiểm toán. Đặc biệt, Dự thảo hướng dẫn chi tiết về kiểm toán THTK, CLP đối với 5 lĩnh vực (đầu tư dự án; khai thác tài nguyên, khoáng sản; quản lý, sử dụng đất đai; mua sắm trang thiết bị; chi thường xuyên). “Hướng dẫn đã đưa ra các tiêu chí có tính định hướng cho mỗi nội dung kiểm toán, trên cơ sở đó kiểm toán viên xác định được mục tiêu cần kiểm toán để có các phát hiện kiểm toán phù hợp” - ông Nguyễn Lương Thuyết nhấn mạnh.

Tổng Kiểm toán nhà nước Ngô Văn Tuấn phát biểu tại Hội nghị. Ảnh: N.LỘC

Thảo luận về nội dung này, lãnh đạo các đơn vị kiểm toán cho rằng, thực tế, qua kiểm toán, KTNN đều có đánh giá về vấn đề hiệu quả trong quản lý, sử dụng nguồn lực công. Tuy nhiên, trước những yêu cầu mới cao hơn đối với hoạt động kiểm toán đòi hỏi KTNN phải đổi mới cách làm để “lượng hóa” các đánh giá THTK, CLP trong báo cáo kiểm toán, từ khâu khảo sát, cho đến tổ chức kiểm toán, lập báo cáo kiểm toán. Đơn cử, việc xây dựng mục tiêu kiểm toán THTK, CLP phải hướng đến chỉ rõ hành vi lãng phí để có cơ sở tổng hợp, xác định rõ nguyên nhân, trách nhiệm để xảy ra lãng phí. Việc xác định đúng và thực hiện tốt mục tiêu này sẽ thể hiện được uy tín, tiếng nói của Ngành, góp phần thiết thực vào việc ngăn chặn và đẩy lùi lãng phí.

Vụ trưởng Vụ Pháp chế Hoàng Phú Thọ đề nghị, cần bám sát Luật THTK, CLP, từ các quy định cụ thể về lãng phí trong Luật, kiểm toán viên có căn cứ để đánh giá, làm rõ có lãng phí hay không và lãng phí bao nhiêu? Theo đó, trong kế hoạch kiểm toán (KHKT) tổng hợp cũng như KHKT chi tiết phải có bảng liệt kê những dấu hiệu lãng phí có thể xảy ra đối với đơn vị được kiểm toán và kiểm toán viên có thể đánh giá theo các tiêu chí đó. “Riêng trong báo cáo kiểm toán thì phải có số liệu, chỉ rõ có lãng phí hay không? Lãng phí gì? Vượt tiêu chuẩn, định mức nào, bao nhiêu?” - ông Thọ nêu quan điểm.

Phát biểu về nội dung này, Phó Tổng Kiểm toán nhà nước Trần Minh Khương đề nghị, Dự thảo Hướng dẫn cần bổ sung yêu cầu, mục tiêu kiểm toán theo hướng, qua kiểm toán cần làm rõ dấu hiệu lãng phí, hành vi lãng phí, xác định số tiền gây lãng phí, nguyên nhân; trách nhiệm của tập thể, cá nhân; đề xuất, kiến nghị xử lý thiệt hại, đề xuất giải pháp khắc phục, xử lý chấm dứt hành vi gây lãng phí.

Bảo đảm cơ sở pháp lý và bằng chứng kiểm toán

Là văn bản mang tính hướng dẫn chung, Hướng dẫn kiểm toán dự kiến xác định một số tiêu chí đối với một số lĩnh vực kiểm toán cụ thể, có nguy cơ xảy ra lãng phí cao. Vì vậy, các ý kiến cho rằng, khi thực hiện kiểm toán, tùy theo nội dung kiểm toán thực hiện, kiểm toán viên lựa chọn tiêu chí cụ thể, phù hợp để đạt mục tiêu kiểm toán đề ra.

Theo Kiểm toán trưởng KTNN khu vực IV Nguyễn Hữu Phúc, để nhận diện THTK, CLP qua kiểm toán bảo đảm đầy đủ cơ sở pháp lý và bằng chứng thì trong quá trình kiểm toán cần dựa trên định mức để so sánh, đánh giá; đồng thời, đánh giá lãng phí sẽ gắn với không hiệu quả, không đạt mục tiêu đề ra.

Chung ý kiến, Kiểm toán trưởng KTNN chuyên ngành II Lê Đình Thăng cho rằng, việc đánh giá vấn đề lãng phí dựa trên tiêu chuẩn, định mức được ban hành là đúng, nhưng chưa đủ. Cần giải quyết mối quan hệ giữa định mức và thực tế, khi vấn đề định mức có thể không phù hợp với thực tế. Do đó, để đạt được hiệu quả kiểm toán đòi hỏi đơn vị kiểm toán, kiểm toán viên phải có góc nhìn rộng hơn, sâu hơn, tránh việc nhận định một vấn đề, quy mô công trình, dự án được đầu tư trong ngắn hạn là lãng phí, nhưng tương lai lại cho thấy là phù hợp. “Tất nhiên, các ý kiến đánh giá, kết luận kiểm toán được đưa ra phải dựa trên bằng chứng và có cơ sở pháp lý” - ông Thăng cho biết.

Qua thực tiễn kiểm toán, Kiểm toán trưởng KTNN khu vực XIII Nguyễn Đức Tín đề xuất bổ sung kiểm toán công tác ban hành các định mức, việc công bố các chỉ số giá. Theo ông Tín: “Thực tế khi kiểm toán các dự án, nếu ở góc độ chủ đầu tư thì không thấy được định mức đó hợp lý hay không, nhưng đứng ở góc độ đơn vị thi công sẽ thấy. Do đó, phải kiểm toán từ chính đơn vị ban hành định mức, đánh giá về cơ sở để đơn vị ban hành ra định mức đó”. Bên cạnh đó, các Sở Xây dựng khi công bố chỉ số giá xây dựng hầu như chỉ căn cứ trên hóa đơn bán lẻ của một cửa hàng, làm căn cứ công bố giá. Điều này có thể dẫn đến đẩy giá xây dựng lên rất cao và nguy cơ lãng phí rất lớn.

Cần triển khai các chuyên đề kiểm toán sâu, đánh giá toàn diện

Nhấn mạnh yêu cầu quan trọng của việc có Hướng dẫn trong kiểm toán THTK, CLP, song đại diện các đơn vị kiểm toán cũng nhấn mạnh, để đạt được mục tiêu kiểm toán, đồng thời đưa ra được những kết luận, kiến nghị kiểm toán thuyết phục, có giá trị, các đơn vị kiểm toán cần thống nhất tiêu chí đánh giá, cách thức triển khai kiểm toán nội dung THTK, CLP cho phù hợp, hiệu quả…

Đánh giá những vấn đề đặt ra trong Dự thảo Hướng dẫn rất toàn diện, Kiểm toán trưởng KTNN khu vực IV Nguyễn Hữu Phúc cho rằng, muốn thực hiện được từng vấn đề chuyên sâu thì phải đi vào kiểm toán chuyên đề và phải có định hướng rất rõ, đặt ra các tiêu chí để triển khai. Đồng quan điểm, Kiểm toán trưởng KTNN khu vực VI Vũ Khánh Toàn đề nghị, trên cơ sở các yêu cầu, nội dung hướng dẫn chung, thủ trưởng các đơn vị, trưởng đoàn kiểm toán phải định hướng được “đích” để xác định đường đi trong thực hiện kiểm toán. Đồng thời, để tổng hợp báo cáo được từng khu vực cũng như của toàn Ngành, cần chú trọng việc lượng hóa các đánh giá, chẳng hạn như bao nhiêu tài sản, giá trị bao nhiêu, lãng phí như thế nào hay với nguồn ngân sách thì chi sai bao nhiêu, số lãng phí định lượng là bao nhiêu... và phải căn cứ vào bằng chứng kiểm toán cụ thể, không thể nói chung chung.

Cần “ưu tiên tập trung kiểm toán các lĩnh vực “nóng”, dễ phát sinh tiêu cực như đất đai, tài nguyên, đầu tư xây dựng. Ảnh: H.THÀNH

Các ý kiến cũng chỉ ra, khó khăn trong kiểm toán THTK, CLP là hiện nay KTNN đang kiểm toán theo năm ngân sách, nhưng để đánh giá THTK, CLP, đặc biệt là đối với các dự án lớn, trọng điểm thì phải xem xét cả một chu kỳ của dự án, trong khi vòng đời dự án không theo năm ngân sách mà có thể kéo dài 3-5 năm. Vì vậy, cần tổ chức các cuộc kiểm toán đánh giá chuyên sâu theo chuyên đề, đặt ra được các tiêu chí và phải có định hướng rất rõ để triển khai. Đồng thời, nên tập trung kiểm toán tổng hợp về các báo cáo của địa phương đã báo cáo Chính phủ và thu thập thông tin thêm đối với những dự án chậm tiến độ, những khu đất bỏ hoang, những vấn đề còn vướng mắc trong quá trình xử lý, khoảng trống pháp lý trong chính sách pháp luật để đưa ra kiến nghị phù hợp.

Kiểm toán trưởng KTNN chuyên ngành IV Vũ Thanh Hải cũng chỉ rõ, đối với các dự án đầu tư, nếu chỉ kiểm toán từng dự án thì chỉ có thể đánh giá về công tác THTK, CLP ở khía cạnh rất nhỏ, nếu kiểm toán ở cơ quan quản lý tài sản, cơ quan quản lý đầu tư của địa phương, Bộ, ngành và kiểm toán tổng hợp thì có thể phát hiện được những dự án đầu tư lâu nhưng không thực hiện hoặc bỏ hoang, không phát huy hiệu quả, từ đó sẽ có tổng hợp đầy đủ hơn.

Phát biểu chỉ đạo tại Hội nghị, Tổng Kiểm toán nhà nước Ngô Văn Tuấn nhấn mạnh, nhiệm vụ CLP là yêu cầu được Đảng, Nhà nước đặt ra bức thiết và được toàn hệ thống chính trị, cả xã hội cùng vào cuộc. KTNN cần phải nêu gương, thể hiện trách nhiệm cao hơn nữa. Theo đó, các Vụ chức năng sớm hoàn thiện, trình Tổng Kiểm toán nhà nước ban hành Hướng dẫn. Trên cơ sở đó, các đơn vị kiểm toán phải đặc biệt chú trọng nội dung kiểm toán này trong các cuộc kiểm toán để đưa ra các đánh giá, kết luận thuyết phục, có giá trị dựa trên bằng chứng kiểm toán, làm căn cứ tin cậy cho các cơ quan chức năng chấn chỉnh, xử lý vi phạm.

Đồng thời, cần “ưu tiên tập trung kiểm toán các lĩnh vực “nóng”, dễ phát sinh tiêu cực như đất đai, tài nguyên, đầu tư xây dựng, nhất là các dự án, lĩnh vực có lãng phí được chỉ ra trong Nghị quyết số 74/2022/QH15 của Quốc hội” - Tổng Kiểm toán nhà nước Ngô Văn Tuấn nhấn mạnh./.

N. HỒNG - N. LỘC