M&A Việt Nam đổi chiều: Tỷ phú Thái lùi bước, đại gia Nhật - Hàn lên ngôi

Dù có tiếc nuối, nhưng không thể phủ nhận rằng M&A đang là "cánh cửa" mở ra cơ hội sinh tồn và phát triển mạnh mẽ hơn cho các thương hiệu nội địa trước áp lực cạnh tranh khốc liệt. Thay vì lo sợ bị thâu tóm, doanh nghiệp Việt đang học cách “đứng trên vai” những người khổng lồ để đi xa hơn, biến thương hiệu quốc gia thành niềm tự hào trên bản đồ thương mại toàn cầu

"Cú bắt tay" trị giá 4.700 tỷ đồng và chiến lược vươn ra biển lớn

Thông tin Tập đoàn Kokuyo (Nhật Bản) dự kiến chi khoảng 27,6 tỷ Yên (tương đương 4.700 tỷ đồng) để thâu tóm 65,01% cổ phần của Tập đoàn Thiên Long đã tạo nên một cú hích lớn trên thị trường tài chính. Nếu thương vụ hoàn tất, Thiên Long – doanh nghiệp được thành lập từ năm 1981 bởi ông Cô Gia Thọ – sẽ chính thức trở thành công ty con của tập đoàn văn phòng phẩm hàng đầu Nhật Bản.

Dư luận có hai luồng ý kiến trái chiều. Một bên tỏ ra nuối tiếc khi thêm một thương hiệu "vang bóng một thời" rơi vào tay nước ngoài. Tuy nhiên, giới chuyên môn lại nhìn nhận đây là bước đi chiến lược đầy táo bạo.

Tập đoàn Kokuyo cho biết sẽ chi 27.6 tỷ Yên (tương đương hơn 4.5 ngàn tỷ đồng) để thâu tóm CTCP Tập đoàn Thiên Long - nhà sản xuất văn phòng phẩm hàng đầu Việt Nam.

Việc kết hợp với Kokuyo được kỳ vọng là "bệ phóng" đưa cây bút bi Việt Nam thâm nhập sâu vào thị trường quốc tế. Với mạng lưới toàn cầu và hệ thống tiêu chuẩn chất lượng khắt khe, Kokuyo sẽ giúp Thiên Long vượt qua các rào cản kỹ thuật phức tạp để tiến vào Nhật Bản, châu Á và các thị trường khó tính khác. Đây là cơ hội để doanh nghiệp Việt nâng cấp quản trị, tham gia chuỗi giá trị toàn cầu thay vì chỉ luẩn quẩn trong "ao làng" khi dư địa tăng trưởng nội địa dần bão hòa.

Trước Thiên Long, Việt Nam đã chứng kiến hàng loạt thương hiệu đình đám đổi chủ, để lại nhiều bài học đắt giá về sự cạnh tranh và sinh tồn.

Điển hình nhất là thương vụ P/S. Từng chiếm 60% thị phần kem đánh răng giai đoạn 1988-1993, nhưng đến năm 1998, trước áp lực thua lỗ, ông chủ Dạ Lan đã phải bán 100% vốn cho Unilever. Hay như X-Men, thương hiệu của ICP, đã phải bán 85% cổ phần cho Marico (Ấn Độ) vào năm 2010 trong bối cảnh lãi suất ngân hàng chạm ngưỡng 20%.

Danh sách "đổi chủ" còn kéo dài với những cái tên lừng lẫy: Highlands Coffee bán 49% bộ phận kinh doanh Việt Nam cho Jollibee (Philippines); Diana bán 95% cổ phần cho Unicharm (Nhật Bản) với giá gần 4.000 tỷ đồng; và mảng bánh kẹo Kinh Đô về tay Mondelēz International (Mỹ) với giá trị kỷ lục gần 8.000 tỷ đồng vào năm 2014.

Đặc biệt, ngành dược phẩm và bán lẻ là "mảnh đất màu mỡ" thu hút khối ngoại. Hầu hết các doanh nghiệp dược đầu ngành hiện nay đều có bóng dáng cổ đông nước ngoài chi phối như Dược Hậu Giang (Taisho Pharmaceutical nắm 51%), Imexpharm (SK Group và các đối tác nắm quyền), Domesco (Abbott nắm 52%) hay Pymepharco (Stada nắm 99,5%). Thực tế chứng minh, sự tham gia của khối ngoại đã giúp ngành dược "sống khỏe" ngay cả trong đại dịch, với mức tăng trưởng hai con số và quy mô dự kiến đạt 10 tỷ USD vào năm 2026.

Trong khi đó, mảng bán lẻ từng chứng kiến cuộc đổ bộ ồ ạt của người Thái với việc Central Group thâu tóm Big C Việt Nam và Nguyễn Kim, hay TCC Group mua lại Metro Cash & Carry.

Sự đổi ngôi của dòng vốn

Nếu thập kỷ trước, các tỷ phú Thái Lan làm mưa làm gió với những thương vụ "bom tấn" như chi 5 tỷ USD mua Sabeco hay thâu tóm Nhựa Bình Minh, thì vài năm gần đây, "gió đã đổi chiều". Các nhà đầu tư Nhật Bản và Hàn Quốc đang trở thành những "tay chơi" tích cực nhất.

Sự khác biệt không chỉ nằm ở quốc tịch nhà đầu tư mà còn ở hiệu quả sau M&A. Trong khi ThaiBev vẫn đang vật lộn với gánh nặng lãi vay từ thương vụ Sabeco giá cao, thì The Nawaplastic Industries (thuộc SCG Thái Lan) lại thắng lớn với Nhựa Bình Minh khi số tiền cổ tức thu về đã vượt qua vốn bỏ ra ban đầu.

Giai đoạn 2024-2025, dòng vốn Nhật - Hàn chảy mạnh vào các lĩnh vực chiến lược hơn. Ngoài thương vụ Kokuyo - Thiên Long, thị trường ghi nhận Asahi Life nhận chuyển nhượng MVI Life, hay AEON liên tục mở rộng hiện diện. Theo báo cáo của Grant Thornton Việt Nam, chỉ riêng tháng 10/2025, thị trường có 52 thương vụ với tổng giá trị hơn 720 triệu USD. Tính chung 10 tháng đầu năm 2025, con số này là 5 tỷ USD.

Xu hướng M&A hiện nay đã mở rộng sang nhiều lĩnh vực. Như bất động sản, công nghệ, năng lực sản xuất và chuỗi cung ứng. Điển hình như OCI Holdings (Hàn Quốc) mua cổ phần Elite Solar Power Wafer hay Sumitomo (Nhật Bản) đầu tư vào năng lượng. Điều này cho thấy các nhà đầu tư ngoại đang nhắm đến các yếu tố then chốt cho cạnh tranh dài hạn.

Việc các thương hiệu Việt lần lượt về tay người nước ngoài thường gợi lên cảm giác "mất mát" về mặt thương hiệu trong nước. Tuy nhiên, dưới góc độ kinh tế và quản trị, các chuyên gia lại có cái nhìn lạc quan và thực tế hơn.

Dù thống lĩnh thị trường nội địa, nhiều doanh nghiệp Việt vẫn gặp khó khi vươn ra biển lớn do thiếu hụt chuỗi cung ứng chuẩn quốc tế, kinh nghiệm quản trị và năng lực R&D quy mô lớn. Việc hợp tác với các tập đoàn nước ngoài, vì thế, được xem là "lối đi tắt" để tiếp cận nền tảng công nghệ và nguồn lực toàn cầu sẵn có. Thực tế, thương hiệu Việt không hề yếu, họ chỉ đang thiếu những "nấc thang" chuyên biệt mà các tập đoàn đa quốc gia sở hữu để hiện thực hóa tham vọng xuất ngoại.

Điển hình như Tập đoàn Thiên Long trong năm 2024, Thiên Long ghi nhận doanh thu gần 3,760 tỷ đồng và lãi ròng hơn 460 tỷ đồng. Riêng doanh thu 10 tháng đầu năm 2025 tăng 8,6% so với cùng kỳ năm trước. Trong đó, mảng xuất khẩu tăng 9,1%, cao hơn mức 8,5% của nội địa. Doanh nghiệp duy trì biên lợi nhuận gộp ấn tượng ở mức 45% nhờ tối ưu chi phí sản xuất. ROE (tỷ suất lợi nhuận trên vốn chủ sở hữu) cũng cải thiện đáng kể, từ 18% năm 2023 lên gần 21% hiện nay.

Ông Nguyễn Thanh Tuấn, Tổng giám đốc Sao Kim Branding, nhận định việc nhà đầu tư ngoại muốn nắm quyền chi phối cho thấy sức hấp dẫn của thương hiệu Việt. Tuy nhiên, nó cũng bộc lộ điểm yếu cốt tử: Doanh nghiệp Việt thường mạnh về sản xuất, phân phối nhưng thiếu hụt một hệ sinh thái hoàn chỉnh để vươn ra toàn cầu.

"Doanh nghiệp thường chỉ nghĩ đến tái định vị khi gặp khó khăn, trong khi thời điểm ở đỉnh cao mới là lúc cần chủ động đổi mới," ông Tuấn nhấn mạnh. Ông cho rằng M&A là sự kết hợp để tận dụng sức mạnh: đối tác ngoại có vốn, công nghệ; doanh nghiệp Việt có sự thấu hiểu thị trường. Sabeco vẫn là Bia Sài Gòn, Thiên Long vẫn là Thiên Long, vấn đề là cách vận hành để phát huy giá trị trong cấu trúc mới.

Đồng quan điểm, TS. Lê Duy Bình, giám đốc Economica Việt Nam cho rằng không nên đánh đồng việc chuyển nhượng cổ phần với "mất thương hiệu". Trong bối cảnh toàn cầu hóa, dòng vốn đầu tư gián tiếp mang lại không chỉ tiền bạc mà còn là công nghệ kỹ thuật – yếu tố sống còn. Ngay cả những chi tiết nhỏ như đầu bút bi cũng đòi hỏi trình độ kỹ thuật cao mà nếu tự mày mò, doanh nghiệp Việt có thể mất rất nhiều năm.

Chuyên gia Dương Trung Hoa, Công ty Chứng khoán Phú Hưng bổ sung thêm một góc nhìn thực tế: Trong bối cảnh hàng hóa giá rẻ từ Trung Quốc tràn ngập, các doanh nghiệp như Thiên Long buộc phải tập trung vào R&D và sản phẩm chất lượng cao. Việc hợp tác với các tập đoàn lớn là con đường ngắn nhất để tiếp cận công nghệ mới, tạo ra các dòng sản phẩm khác biệt và duy trì đà tăng trưởng bền vững.

Thanh Hoa