'Mất cánh tay phải', ông Zelensky đối mặt thử thách chưa từng có

Từ trước khi Nga phát động chiến dịch quân sự đặc biệt, ông Andriy Yermak hiếm khi rời xa Tổng thống Volodymyr Zelensky: từ việc đón tiếp lãnh đạo nước ngoài tại Kyiv đến tháp tùng nguyên thủ Ukraine trong các chuyến công du vận động hỗ trợ quân sự và ngoại giao.

Tuy nhiên, đơn từ chức của Yermak hiện nay có thể trở thành thử thách chính trị lớn nhất của ông Zelensky kể từ khi nhậm chức cách đây 6 năm rưỡi.

Dù bước đi này nhiều khả năng được lòng công chúng trong nước, nó lại làm dấy lên những bất ổn ngay tại trung tâm bộ máy quyền lực vào thời điểm ngoại giao đặc biệt nhạy cảm.

Chánh văn phòng Tổng thống Andriy Yermak. Ảnh: Reuters.

Đột ngột từ chức

Yermak, cựu Chánh văn phòng Tổng thống, nộp đơn từ chức hôm 28/11 sau khi lực lượng chống tham nhũng đột kích nhà riêng - diễn biến mới nhất và cũng là nhân vật cấp cao nhất trong vụ bê bối nghi án nhận tiền “lại quả” trong ngành năng lượng đang làm rúng động Ukraine.

Sự kiện xảy ra đúng lúc Kyiv phải đối mặt sức ép gia tăng từ Mỹ trong việc ký một thỏa thuận hòa bình bị nhiều người xem là có lợi cho Nga. Chỉ vài ngày trước, Yermak vẫn còn ở Geneva, dẫn đầu phái đoàn Ukraine trong cuộc gặp Ngoại trưởng Mỹ Marco Rubio để thảo luận kế hoạch mới nhất của Nhà Trắng.

Khi công bố quyết định miễn nhiệm, ông Zelensky đã bày tỏ biết ơn Yermak vì “luôn thể hiện lập trường của Ukraine trong đàm phán một cách chuẩn xác” và đó “luôn là một lập trường yêu nước”.

Dẫu vậy, trong mắt người dân Ukraine, sự ra đi của Yermak có thể nhận được nhiều đồng tình, theo CNN.

Yermak là gương mặt gây chia rẽ sâu sắc, người “tập hợp mọi bất mãn về những gì tổng thống làm chưa tốt”, theo nhà báo Nataliya Gumenyuk, thành viên Hội đồng điều hành Hromadske, chia sẻ.

Hàng loạt bê bối tham nhũng những năm gần đây, mâu thuẫn với vị tổng tư lệnh quân đội rất được lòng dân trước đây, cùng việc triển khai hỗn loạn chính sách huy động quân sự mới đã làm tổn hại hình ảnh ông Zelensky. Tuy nhiên, tỷ lệ ủng hộ ông, dù giảm mạnh so với năm 2022, vẫn duy trì tương đối ổn định.

Chánh Văn phòng Tổng thống Ukraine Andriy Yermak và Ngoại trưởng Mỹ Marco Rubio phát biểu với giới truyền thông sau cuộc hội đàm kín tại Phái đoàn Mỹ ở Geneva (Thụy Sĩ) ngày 23/11. Ảnh: Reuters.

Nhà báo Olga Rudenko của Kyiv Independent cho rằng việc Yermak bị buộc rời ghế cho thấy sức mạnh của nền dân chủ Ukraine. “Hãy nghĩ mà xem: Một nền dân chủ trẻ như Ukraine vẫn có thể duy trì các cơ quan độc lập đủ mạnh để điều tra nhân vật quyền lực nhất nước, ngay trong thời chiến”, bà viết trên X.

Quyền lực ông Zelensky có lung lay?

Câu hỏi quan trọng đặt ra là việc mất đi cánh tay phải sẽ làm tăng sức ép lên Zelensky hay thực tế lại giúp ông đảo ngược tình thế.

Gumenyuk tin rằng người Ukraine sẽ chấp nhận cách mà ông Zelensky mô tả đây là “khoảnh khắc tái thiết tích cực” cho bộ máy của ông. Nhà lãnh đạo Ukraine hẳn cũng được củng cố tinh thần khi các nghị sĩ thuộc đảng cầm quyền - những người từng dọa rời đảng nếu Yermak không bị thay - đã ra tuyên bố ủng hộ ông ưu tiên lợi ích đất nước.

Tuy nhiên, một cựu quan chức chính phủ nói với CNN rằng quyết định này đến quá muộn, và người dân sẽ đặt câu hỏi về mức độ Tổng thống Zelensky biết gì liên quan đến các hành vi của Yermak.

“Một bên là đồng minh thân cận, một bên là bạn lâu năm, đối tác kinh doanh cũ”, ông nói, liên hệ đến Yermak và Timur Mindich, người cũng bị cuốn vào vụ bê bối. “Bạn thực sự nghĩ tổng thống không biết gì sao?”.

Sự mất lòng dân rộng rãi đối với Yermak xuất phát từ quyền lực quá lớn của ông trong vai trò Chánh văn phòng - một vị trí không chịu trách nhiệm trước cử tri. Orysia Lutsevych của Chatham House mô tả ông là “thủ tướng trong bóng tối”, người có thể quyết định ai được làm việc trong chính phủ Zelensky.

Nhưng Yermak cũng nổi tiếng trung thành tuyệt đối.

“Giữa họ có sự phụ thuộc lẫn nhau rất lớn… Yermak tự xem mình là người đàm phán, người vừa điều hành công việc thường nhật vừa giải quyết các vấn đề phát sinh”, Lutsevych nói. “Ông ấy là một ‘deal maker’”.

Bản thân Zelensky cũng từng chia sẻ vào năm ngoái: “Tôi tôn trọng ông ấy vì kết quả. Ông ấy làm những gì tôi yêu cầu”.

Ông Andriy Yermak luôn xuất hiện cùng Tổng thống Ukraine Zelensky vào những cuộc đàm phán và sự kiện quan trọng. Ảnh: Reuters.

Không dễ để tin rằng tổng thống Ukraine có thể nhanh chóng tìm được người thay thế mà ông có thể trao mức độ tin cậy và trách nhiệm tương tự, nhất là trong bối cảnh cuộc chiến và tình hình quốc tế đang rất phức tạp.

Yermak vốn được kỳ vọng dẫn đầu phái đoàn Ukraine trong vòng đàm phán mới với chính quyền Trump tại Mỹ cuối tuần này. Hiện chưa rõ ai sẽ đảm nhiệm vị trí trưởng đoàn, dù Kyiv vẫn còn nhiều quan chức kỳ cựu có kinh nghiệm trong các cuộc thương lượng khó khăn này.

Dẫu vậy, uy tín quốc tế của Yermak đã giảm sút rõ rệt. Việc dính líu bê bối tham nhũng càng khiến vị thế của ông suy yếu, đặc biệt tại Mỹ - nơi chỉ cần nghi ngờ về việc sử dụng sai mục đích viện trợ cũng có thể khiến Quốc hội chùn bước.

Một nhà ngoại giao châu Âu tại Kyiv nói với CNN rằng Zelensky “không còn lựa chọn nào khác ngoài việc sa thải Yermak trước những tiêu đề gây thiệt hại nặng nề trên truyền thông quốc tế”.

Tuy nhiên, có lẽ tác động lớn nhất lại là hình ảnh hỗn loạn ngay trong thượng tầng quyền lực Kyiv.

Không bất ngờ khi Nga nắm lấy cơ hội để công kích tính chính danh của Zelensky. “Sự bất ổn chính trị do vụ bê bối này gây ra đang tăng rất nhanh, từng ngày. Giờ khó có thể dự đoán điều gì sẽ xảy ra tiếp theo”, người phát ngôn Điện Kremlin Dmitry Peskov nói với CNN.

Kết nối tất cả các diễn biến, Thủ tướng Ba Lan Donald Tusk - một đồng minh quan trọng của Ukraine - đưa ra nhận định u ám: ông nhắc đến việc Yermak bị sa thải trùng ngày Thủ tướng Hungary Viktor Orban tới Moscow, giữa lúc “hỗn loạn trong đàm phán” giữa Ukraine và Mỹ.

“Một sự kết hợp chết người”, ông viết trên X.

Phương Linh