Năng lượng tái tạo vượt than đá: Cột mốc lịch sử của thế giới

Theo các nhà phân tích, trong nửa đầu năm 2025, lần đầu tiên năng lượng tái tạo vượt than đá để trở thành nguồn điện hàng đầu toàn cầu – một cột mốc lịch sử. Sự gia tăng năng lượng sạch được dự đoán sẽ tăng theo cấp số nhân khi điện gió, Mặt Trời và pin ngày càng rẻ và dễ lắp đặt hơn so với nhiên liệu hóa thạch.

Theo Cơ quan Năng lượng Quốc tế (IEA), công suất điện tái tạo toàn cầu dự kiến tăng gấp đôi trong 5 năm tới, thêm 4.600 gigawatt (GW) – gần bằng tổng công suất phát điện của Trung Quốc, Liên minh châu Âu và Nhật Bản cộng lại.

Kỹ thuật viên lắp đặt các tấm pin Mặt Trời trên mái một nhà máy ở thành phố cảng Karachi, Pakistan. (Nguồn: Getty Images)

Cú hích từ các cường quốc phát thải

Sau nhiều thập kỷ phát thải carbon để phát triển kinh tế, các quốc gia gây ô nhiễm nhất thế giới đang chuyển mạnh sang năng lượng sạch – chủ yếu nhờ chi phí giảm sâu, đặc biệt là điện Mặt Trời.

Trung Quốc được mô tả là “quốc gia điện đầu tiên”. Năm 2024, nước này lắp đặt lượng điện gió và Mặt Trời mới vượt tổng công suất tái tạo đang hoạt động tại Mỹ, nâng tổng công suất tái tạo lên hơn 1.400 GW và đang xây dựng thêm 500 GW.

Tại Mỹ, dù từng hạn chế các dự án năng lượng sạch dưới thời Tổng thống Donald Trump, điện gió và Mặt Trời vẫn chiếm phần lớn các nguồn điện mới. Theo dữ liệu từ Ember, Mỹ hiện đứng thứ 2 thế giới về tăng trưởng điện Mặt Trời, chỉ sau Trung Quốc.

Sự bùng nổ này được thúc đẩy bởi các doanh nghiệp tranh thủ tín dụng thuế năng lượng sạch do chính quyền Joe Biden ban hành. Tuy nhiên, ngay cả khi không có hỗ trợ liên bang, điện Mặt Trời, pin và điện gió trên bờ vẫn là lựa chọn rẻ và dễ triển khai nhất hiện nay.

Ấn Độ – quốc gia đông dân nhất thế giới – đang lập kỷ lục mới về công suất năng lượng tái tạo, trong khi Liên minh châu Âu đặt mục tiêu đạt gần 43% sản lượng điện từ nguồn sạch vào cuối thập kỷ này.

Trung Quốc và Mỹ dẫn đầu thế giới về sản lượng điện Mặt Trời trong nửa đầu năm 2025. (Nguồn: CNN, Ember; chuyển ngữ: VTCNews)

Những ngôi sao mới nổi

Các chuyên gia cho rằng quỹ đạo phát thải của những nền kinh tế nhỏ hơn – đặc biệt tại Nam bán cầu – cũng đáng chú ý, khi nhu cầu năng lượng và tăng trưởng kinh tế ở đây đang bứt tốc.

Có sự chuyển dịch rõ rệt sang năng lượng tái tạo tại Nam Mỹ, châu Phi, Đông Nam Á và Trung Đông. “Thế giới đang bắt đầu hưởng lợi từ quy mô đó, giúp các nền kinh tế mới nổi nắm bắt cơ hội để bước vào kỷ nguyên năng lượng tiếp theo”, ông Lars Nitter Havro, Trưởng bộ phận Nghiên cứu Kinh tế Vĩ mô Năng lượng của Rystad Energy (Na Uy), nhận định.

Nepal là ví dụ điển hình: Từ gần như không có xe điện, nay 76% xe mới tại quốc gia này là xe điện – nhờ nhập khẩu ô tô chạy pin từ Trung Quốc. Nepal cũng dựa vào nguồn thủy điện dồi dào để cung cấp điện cho toàn quốc, góp phần đẩy nhanh quá trình chuyển đổi năng lượng sạch.

Hungary, từ chỗ hầu như không có điện Mặt Trời cách đây một thập kỷ, nay chứng kiến sự tăng trưởng nhanh nhờ khuyến khích lắp đặt điện Mặt Trời trên mái nhà, chính sách hoàn tiền và nới lỏng quy định.

Tại Chile, các trang trại điện Mặt Trời đang mọc lên ở sa mạc Atacama. Trong khi đó, Hy Lạp cũng chứng kiến sự bùng nổ khi tấm pin được lắp đặt khắp các đảo và đồi Địa Trung Hải.

Đáng chú ý nhất là Pakistan – nơi đang diễn ra một trong những “cuộc cách mạng năng lượng Mặt Trời” nhanh nhất thế giới: Chỉ trong 6 năm, tỷ trọng điện Mặt Trời đã tăng từ 0% lên 30% tổng sản lượng điện quốc gia.

CEME1, nhà máy điện Mặt Trời lớn nhất Chi-lê, tại sa mạc Atacama vào ngày 8/7/2024. Công trình này gồm gần 900.000 tấm pin Mặt Trời, trải rộng trên diện tích tương đương 370 sân bóng đá. (Nguồn: Getty Images)

Thách thức phía trước

Dù năng lượng tái tạo đang bùng nổ, các chuyên gia cảnh báo đây chưa phải bức tranh hoàn chỉnh. Các quốc gia cần đầu tư thêm vào hệ thống lưu trữ để kết nối hiệu quả các nguồn năng lượng không ổn định như Mặt Trời và gió.

Theo bà Hannah Pitt, Giám đốc Phòng thí nghiệm Năng lượng & Khí hậu của Rhodium Group, “nhiều công nghệ năng lượng hóa thạch vẫn giữ vai trò quan trọng ở các nước đang phát triển và thậm chí còn tăng trưởng đến năm 2050”. Bà cho rằng năng lượng tái tạo cần theo kịp tốc độ phát triển kinh tế để thực sự giảm phát thải.

Ngược lại, ông Lars Nitter Havro của Rystad Energy nhận định: “Ở những quốc gia không có hạ tầng hóa thạch cố định, chúng ta sẽ thấy một động lực nhảy vọt”.

Nhà phân tích cấp cao Małgorzata Wiatros-Motyka của Ember kết luận: “Các nước đang phát triển có thể vượt qua cả những nền kinh tế lớn nhất về năng lượng tái tạo. Giờ thì không thể ngăn cản chuyện đó được nữa”.

Anh Quang