Nâng vị thế trong chuỗi giá trị xuất khẩu

Xuất khẩu chuyển mình

Điểm sáng về hoạt động ngoại thương với kim ngạch xuất nhập khẩu tăng trên 17% sau 10 tháng của năm nay một lần nữa được đại diện Bộ Công thương nêu tại Diễn đàn Xúc tiến xuất khẩu Việt Nam 2025 với chủ đề “Go Global - Chinh phục thị trường quốc tế”, diễn ra ngày 26/11 tại Hà Nội.

Ấn tượng hơn cả là xuất khẩu, khi lũy kế đến ngày 15/11/2025 đã mang về hơn 410 tỷ USD, tăng 16,1% tức tăng 56,85 tỷ USD so với cùng kỳ năm 2024. Với đà này, nhiều khả năng về đích với con số 460 tỷ USD vào cuối năm nay là khả thi.

Xuất khẩu liên tục lập các mức kỷ lục mới, bất chấp kinh tế thế giới biến động, là điểm sáng cho tăng trưởng kinh tế với các nhóm hàng xuất khẩu chủ lực như điện tử, máy móc thiết bị, dệt may, nông sản chế biến duy trì đà tăng tích cực. Nhờ xuất khẩu tăng mạnh, nên xuất siêu duy trì gần 20 tỷ USD, đưa tổng kim ngạch xuất khẩu vượt 800 tỷ USD.

“Dự kiến cả năm sẽ đạt trên 900 tỷ USD, đây là kim ngạch ở mức cao nhất từ trước tới nay”, ông Vũ Bá Phú, Cục trưởng Cục Xúc tiến thương mại chia sẻ.

Năng lực sản xuất, cung ứng hàng hóa ngày càng được củng cố, nhưng tăng trưởng xuất khẩu chủ yếu vẫn ở những mặt hàng do khối FDI sản xuất và là những mặt hàng dựa vào thâm dụng lao động và gia công hơn là những mặt hàng có giá trị gia tăng cao.

Ông Trần Huy Hoàn, Chuyên viên chính, Vụ Kế hoạch, Tài chính và Quản lý doanh nghiệp (Bộ Công thương) đề cập: “Việt Nam vẫn đang tham gia thụ động trong chuỗi giá trị, vẫn ở khâu cuối, gia công lắp ráp, sản xuất dựa trên thiết kế của khách hàng”.

Tính đến ngày 15/11/2025, tổng trị giá xuất khẩu hàng hóa của khu vực doanh nghiệp FDI lên tới 310,95 tỷ USD, tăng 23%, tương ứng tăng 58,08 tỷ USD so với cùng kỳ, chiếm 75,8% tổng trị giá xuất khẩu của cả nước. Đáng nói, một số nhóm hàng có kim ngạch xuất khẩu lớn như điện tử gần 143 tỷ USD, thì 98% do FDI thực hiện, với dệt may, giày dép cũng trên 60%.

Rõ ràng, khi quy mô sản xuất, cung ứng hàng hóa ngày càng được nâng lên, xuất khẩu đang đứng trước bài toán chuyển mình lên vị thế cao hơn trong chuỗi giá trị, tức là thay vì sản xuất gia công theo mẫu mã do khách đặt hàng cung cấp, doanh nghiệp Việt phải vươn lên sản xuất hàng tự thiết kế, tăng tỷ lệ nội địa hóa.

Vượt qua điểm nghẽn

Ông Bá Phú cho rằng, xuất khẩu của khối doanh nghiệp nội địa chưa thoát được 3 điểm nghẽn, gồm: giá trị gia tăng thấp (chủ yếu gia công, lắp ráp, chưa tham gia vào khâu R&D, thiết kế), liên kết với khu vực FDI còn yếu, mạng lưới xúc tiến thương mại chưa gắn kết hiệu quả.

Cùng với đó, dù Việt Nam có lợi thế 17 hiệp định thương mại tự do (FTA) đã ký kết, nhưng doanh nghiệp xuất khẩu vẫn chưa khai thác được hiệu quả dư địa tại các thị trường có FTA, như EU, Nhật Bản, Trung Đông, châu Phi…

“Cần có chiến lược để vượt qua các điểm nghẽn, tiến tới những công đoạn sản xuất cung ứng cao hơn”, ông Phú nhấn mạnh. Yêu cầu đặt ra cho doanh nghiệp là phải đổi mới mạnh mẽ trong quản trị rủi ro, phát triển sản phẩm, chuẩn hóa quy trình, minh bạch nguồn gốc và tích cực tham gia thương mại số để nâng cao sức cạnh tranh.

Điều này càng trở nên cấp thiết hơn, bởi kinh tế toàn cầu đang trải qua những thay đổi lớn, như: dịch chuyển chuỗi cung ứng, cạnh tranh thương mại gia tăng, tiêu chuẩn xanh siết chặt và thương mại điện tử bùng nổ. Những yếu tố này vừa tạo sức ép lớn, vừa mở ra cơ hội để hàng hóa Việt Nam thâm nhập sâu hơn vào các thị trường giá trị cao.

Theo ông Trần Huy Hoàn, tăng đầu tư cho R&D là hướng đi đúng đắn, hiệu quả. Trung Quốc rất thành công với hướng đi này, một mặt sản xuất theo đơn hàng của nước ngoài, sau quá trình sản xuất, xuất

Đại diện Công ty CP Sữa Việt Nam (Vinamilk), Giám đốc Điều hành Nghiên cứu và Phát triển, ông Nguyễn Quốc Khánh cho rằng, để duy trì và khai thác lợi thế cạnh tranh cho sản phẩm xuất khẩu phải là chất lượng, kiên định với chiến lược phát triển xanh, chuyển đổi số, đầu tư mạnh cho R&D...

Lũy kế xuất khẩu của Vinamilk hiện đạt 3,5 tỷ USD, sản phẩm xuất đi 65 thị trường toàn cầu.

Theo ông Khánh, mục tiêu thời gian tới của doanh nghiệp mở rộng xuất khẩu tới 70 thị trường, tiếp tục tăng doanh số và định hướng cốt lõi là sản xuất theo hướng xanh hóa, số hóa, đáp ứng “hàng rào xanh” từ các thị trường khó tính, tiêu chuẩn cao như EU, Nhật Bản, Hàn Quốc, Singapore...

Chuyển đổi kép trong sản xuất, kinh doanh, đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững, tiến tới mục tiêu net zero là hướng đi tất yếu của Vinamilk, song theo ông Khánh, khó khăn, thách thức về chi phí đầu tư thì luôn song hành, nhưng quan trọng nhất là sự quyết tâm và yếu tố con người.

Việt Nam, nền kinh tế có độ mở cao, trong đó xuất khẩu là trụ cột quan trọng cho tăng trưởng là phải tiếp tục điều chỉnh chiến lược và chính sách để tham gia sâu vào chuỗi giá trị toàn cầu, nâng cao vị thế. Khi các doanh nghiệp thay đổi, đáp ứng được “khẩu vị” của thị trường, nhà mua hàng, sẽ khai thác hiệu quả các lợi thế, đưa xuất khẩu tăng trưởng bền vững.

Thế Hải