Nga siết chặt kiểm soát vật liệu chiến lược: động thái định hình lại chuỗi cung ứng công nghệ toàn cầu

Arsenide nhôm-gallium (AlGaAs) - vật liệu bán dẫn hợp chất chủ chốt trong sản xuất diode laser, cảm biến quang và thiết bị quang - điện tử hiệu năng cao - Nguồn ảnh: Pravda.ru

Sau quyết định mới, phạm vi kiểm soát vật liệu chiến lược của Nga đã vượt khỏi những nhóm sản phẩm thông thường và mở rộng sang các hợp chất kim loại hiếm, tinh thể quang học và vật liệu nền tảng cho linh kiện điện tử - quang học hiện đại. Đây là một bước đi được lên kế hoạch lâu dài, cho thấy quốc gia này đang đẩy mạnh chiến lược tự chủ công nghệ trong bối cảnh địa chính trị tiếp tục biến động.

MỞ RỘNG KIỂM SOÁT ĐỐI VỚI CÁC VẬT LIỆU NỀN TẢNG CỦA CÔNG NGHỆ CAO

Theo quy định mới được ban hành, Nga đã bổ sung một loạt vật liệu quan trọng vào danh sách cấm xuất khẩu sang các nước được xem là “không thân thiện”. Những vật liệu này bao gồm niobat liti, tellurua kẽm, gadolinium-gallium garnet (GGG), arsenide gallium, phosphide gallium, các tấm thạch anh đã qua xử lý và chưa qua xử lý, cùng các lăng kính được đánh bóng từ oxit tellur.

Đây đều là những vật liệu có giá trị đặc biệt trong ngành quang - điện tử. Chúng là nền tảng cho các loại cảm biến, mô-đun laser, thiết bị nhìn đêm, hệ thống dẫn đường, cảm biến quang phổ và các cấu phần điện tử chuyên dụng trong lĩnh vực quân sự và dân sự.

Việc ban hành lệnh cấm kéo dài tới cuối năm 2027 không chỉ nhằm điều chỉnh hoạt động thương mại quốc tế, mà còn thể hiện nỗ lực của Nga trong việc kiểm soát chặt chẽ các sản phẩm lưỡng dụng - những vật liệu có thể phục vụ cho cả mục đích dân sự và quân sự.

Danh mục này vốn được thiết lập từ tháng 3/2022 và đã trải qua nhiều vòng mở rộng, nâng tổng số vật liệu bị kiểm soát lên hơn 250 loại. Việc liên tục cập nhật cho thấy Nga đang bước vào giai đoạn siết chặt quản lý chuỗi giá trị công nghệ nhằm giảm thiểu rủi ro và nâng cao tính chủ động trong bối cảnh căng thẳng địa chính trị kéo dài.

Các chuyên gia nhận định rằng việc đưa thêm các vật liệu nền tảng như tinh thể thạch anh và hợp chất gallium vào danh mục cho thấy Nga đã chuyển trọng tâm từ kiểm soát các vật liệu chuyên dụng sang kiểm soát toàn diện các vật liệu có ý nghĩa chiến lược trong chuỗi công nghệ.

Điều này đồng nghĩa với việc không chỉ các doanh nghiệp quốc phòng mà cả các nhà sản xuất thiết bị điện tử dân dụng, bán dẫn, quang tử và công nghệ khoa học cũng sẽ chịu tác động trực tiếp.

TÁC ĐỘNG ĐA CHIỀU LÊN DOANH NGHIỆP, THỊ TRƯỜNG NỘI ĐỊA VÀ CHUỖI CUNG ỨNG TOÀN CẦU

Việc mở rộng danh mục hạn chế xuất khẩu được đánh giá là mang tính chiến lược, ảnh hưởng đến nhiều tầng nấc của nền kinh tế. Nga vốn là quốc gia có thế mạnh trong sản xuất vật liệu quang học, hợp chất kim loại hiếm và tinh thể công nghệ cao.

Do đó, khi nước này quyết định hạn chế dòng chảy của các vật liệu chiến lược, tác động sẽ không chỉ bó hẹp trong phạm vi biên giới mà lan rộng sang các thị trường quốc tế.

Đối với doanh nghiệp Nga, quy định mới tạo ra môi trường điều tiết rõ ràng hơn. Các doanh nghiệp trong nước - đặc biệt là những đơn vị thuộc lĩnh vực công nghệ cao - được dự báo sẽ hưởng lợi nhờ nguồn cung vật liệu ổn định hơn, ít bị phân tán cho xuất khẩu.

Tuy nhiên, những doanh nghiệp vốn phụ thuộc vào xuất khẩu lại phải đối mặt với thách thức lớn. Họ buộc phải tìm kiếm các thị trường thay thế, điều chỉnh chiến lược kinh doanh, tái cấu trúc logistics hoặc chuyển hướng sang phát triển sản phẩm mới đáp ứng nhu cầu nội địa.

Trong bối cảnh Nga thúc đẩy chiến lược “tự chủ công nghệ”, nhu cầu trong nước đối với vật liệu lưỡng dụng sẽ tăng mạnh. Các nhà sản xuất thiết bị đo lường chính xác, cảm biến, linh kiện laser và công nghệ quang học dân sự sẽ đóng vai trò quan trọng trong việc tiêu thụ các vật liệu này.

Trên thị trường quốc tế, động thái của Nga có thể tạo ra sự biến động nhất định trong chuỗi cung ứng. Các hợp chất chứa gallium và tinh thể thạch anh là những vật liệu được sử dụng rộng rãi trong ngành bán dẫn và thiết bị quang học.

Việc Nga thắt chặt nguồn cung có thể dẫn đến nguy cơ tăng giá trên thị trường quốc tế, cạnh tranh mạnh hơn giữa các nhà sản xuất châu Á và châu Âu, sự dịch chuyển nguồn cung sang các quốc gia không nằm trong danh sách hạn chế, cùng xu hướng đầu tư vào vật liệu thay thế hoặc phát triển sản xuất nội địa tại các nền kinh tế công nghệ lớn.

Hai năm gần đây, nhiều quốc gia đã tăng cường chính sách tự chủ công nghệ, trong đó Trung Quốc, Mỹ và EU đều áp dụng các cơ chế kiểm soát xuất khẩu hoặc hạn chế đối với vật liệu chiến lược. Quyết định của Nga, vì thế, góp phần làm phức tạp thêm bức tranh toàn cầu khi các chuỗi cung ứng công nghệ ngày càng bị chia cắt theo hướng địa chính trị.

Lệnh hạn chế xuất khẩu không chỉ mang ý nghĩa phòng thủ, mà còn đóng vai trò quan trọng trong chiến lược phát triển khoa học - công nghệ nội địa của Nga. Nền kinh tế nước này đang hướng đến việc phát triển các chuỗi giá trị khép kín, tập trung vào các ngành công nghệ cao như quang tử, điện tử công suất, laser ứng dụng, cảm biến quang phổ và vật liệu bán dẫn thế hệ mới.

Việc đưa các vật liệu nền tảng vào danh mục kiểm soát sẽ tạo điều kiện cho Nga thúc đẩy các chương trình nghiên cứu - phát triển (R&D), nâng cấp năng lực sản xuất bán dẫn nội địa, tăng khả năng tự chủ trong lĩnh vực quốc phòng - an ninh, mở rộng thị trường nội địa cho các doanh nghiệp công nghệ cao và thu hút đầu tư vào các dự án sản xuất vật liệu có giá trị chiến lược.

Trong bối cảnh các trung tâm nghiên cứu khoa học và nhà máy sản xuất vật liệu chính xác đang tìm kiếm cơ hội nâng cấp công nghệ, mốc thời gian kéo dài đến năm 2027 sẽ là “khoảng đệm” quan trọng để họ lập kế hoạch dài hạn. Đây là yếu tố đặc biệt quan trọng vì ngành quang - điện tử và vật liệu hiếm đòi hỏi chu kỳ đầu tư lớn, thời gian hoàn vốn dài và yêu cầu kỹ thuật cao.

Nhiều chuyên gia nhận định rằng các chính sách kiểm soát như vậy sẽ giúp Nga thúc đẩy mô hình phát triển công nghệ theo chiều sâu, tập trung vào việc làm chủ quy trình sản xuất vật liệu lõi và nâng cao năng lực cạnh tranh trong các sản phẩm công nghệ có hàm lượng chất xám cao.

XU HƯỚNG TÁI ĐỊNH HÌNH CHUỖI GIÁ TRỊ TOÀN CẦU TRONG KỶ NGUYÊN ĐỊA CHÍNH TRỊ MỚI

Sự kiện Nga siết chặt kiểm soát xuất khẩu vật liệu chiến lược phản ánh xu hướng rộng lớn hơn: chuỗi cung ứng công nghệ đang bị tái định hình mạnh mẽ theo địa chính trị. Các nền kinh tế lớn, từ Mỹ, EU đến Trung Quốc, đều đã áp dụng những biện pháp nhằm bảo vệ lợi ích công nghệ quốc gia. Nga, với lợi thế về tài nguyên và công nghệ trong lĩnh vực vật liệu hiếm, đang trở thành một nhân tố quan trọng trong bức tranh toàn cầu này.

Các chuyên gia nhận định rằng sự dịch chuyển này sẽ buộc thị trường quốc tế phải tìm kiếm nguồn cung mới, thúc đẩy các quốc gia đầu tư mạnh vào sản xuất vật liệu nội địa, đẩy nhanh xu hướng “phi toàn cầu hóa” trong các ngành công nghệ nhạy cảm và tạo động lực cho các doanh nghiệp đổi mới cũng như phát triển các vật liệu thay thế.

Khi lệnh hạn chế có hiệu lực tới năm 2027, các doanh nghiệp toàn cầu sẽ phải điều chỉnh kế hoạch dài hạn, đặc biệt là trong các lĩnh vực phụ thuộc mạnh vào công nghệ quang - điện tử và vật liệu hiếm.

Ở chiều ngược lại, Nga có thể củng cố vị thế là nhà cung cấp quan trọng của các vật liệu chiến lược, đồng thời tạo động lực phát triển mạnh mẽ cho ngành công nghệ cao nội địa.

Trọng Hoàng