Ngăn chặn bạo lực học đường từ ba trụ cột giáo dục

PGS. TS. Trần Thành Nam. (Ảnh NVCC)

Vừa qua, liên tiếp các vụ bạo lực học đường diễn ra khiến dư luận cả nước bàng hoàng. Có clip ghi lại một học sinh lớp Tám ở Lào Cai đẩy bạn xuống hồ nước sau va chạm, học sinh ở TP. Hồ Chí Minh bị nhóm bạn đánh trong nhà vệ sinh và cuối tháng 10, một học sinh lớp 12 ở Thanh Hóa tử vong sau xô xát. Nhiều ý kiến cho rằng tình trạng này đang ngày càng nghiêm trọng.

Thay đổi cách vận hành tư vấn học đường

Dưới góc nhìn của mình, PGS.TS. Trần Thành Nam, Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Giáo dục, Đại học Quốc gia Hà Nội cho rằng, những vụ bạo lực học đường thời gian qua là hệ quả của chuỗi “đứt gãy” trong giáo dục từ gia đình, nhà trường đến cộng đồng. Thực tế, giáo viên hiện chịu nhiều áp lực từ chương trình, hồ sơ, thi đua nên chưa dành đủ thời gian quan sát, phát hiện sớm hành vi lệch chuẩn của học sinh. Trong khi đó, nhiều trường chọn cách hòa giải, xử lý nhẹ, thiếu kiên quyết, khiến vi phạm nhỏ không được ngăn chặn kịp thời và dần tích tụ thành bạo lực.

Ở góc độ gia đình, nhiều bậc cha mẹ bận mưu sinh, thiếu kết nối cảm xúc với con. Không ít phụ huynh hành xử với con bằng lời lẽ thiếu kiềm chế, thậm chí bạo lực.

Yếu tố khác không thể bỏ qua là môi trường mạng. Các video bạo lực, game kích động, hay clip “anh hùng bàn phím” khiến các em hình thành thói quen giải quyết mâu thuẫn bằng hành vi cực đoan. Nhiều vụ ẩu đả bắt đầu từ xích mích trên mạng, sau đó hẹn nhau “giải quyết” ngoài đời.

Theo ông Trần Thành Nam, có thể phát hiện sớm nguy cơ nếu cha mẹ và giáo viên quan sát kỹ: Trẻ hay vi phạm nội quy, xin tiền nhiều bất thường, hút thuốc, thay đổi cảm xúc thất thường, cộc cằn với người thân… là những tín hiệu cảnh báo.

Hiện nay, hệ thống phòng tư vấn tâm lý học đường ở nhiều trường đã có nhưng chưa hiệu quả. Do vậy, cần thay đổi cách vận hành. Theo đó, cần có quy trình sàng lọc học sinh nguy cơ, phối hợp với phụ huynh để hỗ trợ kịp thời. Các trường thường xuyên tuyên truyền, tổ chức hoạt động ngoại khóa, giáo dục pháp luật và kỹ năng phòng chống bạo lực, thay vì chỉ xử lý khi sự việc đã xảy ra.

“Tôi muốn nhấn mạnh vai trò then chốt của cha mẹ. Hãy kiểm soát việc sử dụng thiết bị điện tử của con, trò chuyện thường xuyên để hiểu con đang nghĩ gì, xem gì, chịu ảnh hưởng từ đâu. Trẻ cần người lớn thật sự lắng nghe và đồng hành”, PGS. TS. Trần Thành Nam nhấn mạnh.

Đại biểu Quốc hội Nguyễn Thị Hà. (Nguồn: Quốc hội)

Giáo dục trên nền tảng kỷ cương, nhân ái và trách nhiệm

Phát biểu tại phiên thảo luận sáng 29/10, đại biểu Quốc hội Nguyễn Thị Hà (Bắc Ninh) nhận định bạo lực học đường không còn là hiện tượng đơn lẻ, mà đặt ra câu hỏi liệu kỷ cương học đường có đang bị xem nhẹ.

Bà nhấn mạnh, xã hội hiện có xu hướng đẩy trách nhiệm về phía nhà trường, coi việc ngăn chặn bạo lực là nhiệm vụ của giáo viên, trong khi bạo lực học đường không xuất phát từ một phía mà là kết quả của sự tác động đan xen giữa gia đình, nhà trường và xã hội.

Theo nữ đại biểu Quốc hội, gia đình là “trường học đầu tiên” hình thành nhân cách mỗi người. Tuy nhiên, nhiều cha mẹ hiện thiếu thời gian, thiếu kỹ năng giáo dục cảm xúc, không kiểm soát được việc con tiếp cận sách báo, phim ảnh, trò chơi mang tính bạo lực; thậm chí có người còn thể hiện hành vi bạo lực trước mặt con. “Một đứa trẻ không tự nhiên mà hung hăng hay vô cảm, mà có thể là sản phẩm của môi trường gia đình thiếu yêu thương, kỷ luật và tấm gương”, bà bày tỏ.

Bà cho rằng, không ít trường học vẫn đặt nặng thành tích, xem nhẹ giáo dục đạo đức, kỹ năng sống; biện pháp kỷ luật còn thiếu hiệu quả, trong khi nhiều giáo viên chưa được trang bị đầy đủ kỹ năng quản lý cảm xúc và xử lý tình huống bạo lực…

Trước thực tế đó, Bộ GD&ĐT ban hành Thông tư 19, quy định hình thức kỷ luật cao nhất là “viết bản kiểm điểm hoặc phê bình”, thể hiện tinh thần nhân văn, hướng đến giáo dục phục hồi thay vì trừng phạt. Đại biểu Nguyễn Thị Hà cho rằng, việc xử lý học sinh chỉ hiệu quả khi có hệ thống hỗ trợ và tư vấn tâm lý học đường chuyên nghiệp, trong khi đa số trường học hiện nay vẫn thiếu đội ngũ này.

Từ thực tế đó, đại biểu Hà nêu đề xuất. Một là, cần quy định trách nhiệm liên đới đối với phụ huynh khi con em là học sinh vi phạm bạo lực nghiêm trọng. Đưa giáo dục kỹ năng làm cha mẹ, giáo dục cảm xúc vào chương trình đào tạo cộng đồng. Hai là, tăng cường tư vấn tâm lý học đường thực chất. Mỗi cụm trường nên có tối thiểu một chuyên gia tâm lý được đào tạo bài bản. Ba là, các nền tảng mạng xã hội cần có trách nhiệm hơn trong việc đưa thông tin nhằm kiểm soát nội dung bạo lực mạng cũng như bạo lực học đường. Bên cạnh đó, cần rà soát, đánh giá tính khả thi và hiệu quả khi triển khai Thông tư 19 nhằm cân bằng giữa nhân văn và kỷ luật.

“Theo tôi, cần xây dựng tiêu chí kiểm định năng lực tư vấn tâm lý học đường. Một nền giáo dục không thể hạnh phúc nếu người dạy bị xúc phạm, người học bị bạo hành và cả hai cùng chịu tổn thương về thể chất và tinh thần. Hạnh phúc trong giáo dục chỉ có thể xây dựng trên nền tảng kỷ cương, nhân ái và trách nhiệm”, đại biểu Nguyễn Thị Hà nhấn mạnh.

Từ kinh nghiệm thực tiễn, TS. Nguyễn Tùng Lâm, Phó Chủ tịch Hội Tâm lý học Việt Nam khẳng định, muốn giải quyết tận gốc bạo lực học đường, phải đồng thời thay đổi ba khía cạnh, đó là giáo dục, quản lý và pháp chế. Giáo dục phải đi trước luật pháp. Nếu học sinh được dạy sống có giá trị, biết yêu thương, biết tôn trọng và kiềm chế cảm xúc, bạo lực sẽ tự giảm.

Ông mong rằng, gia đình đóng vai trò đầu tiên và quan trọng nhất. Nếu con vi phạm, cha mẹ cũng phải chịu trách nhiệm, ít nhất là về mặt hành chính. Ở nhà trường, giáo dục đạo đức phải được thực hiện hàng ngày, bằng những việc nhỏ, chứ không chỉ khi xảy ra vụ việc mới nói.

Có thể thấy, để hạn chế nạn bạo lực học đường, cần sự phối hợp chặt chẽ: Cha mẹ đồng hành, giáo viên giáo dục thường xuyên, hệ thống tư vấn tâm lý hoạt động hiệu quả và môi trường mạng lành mạnh. Khi mọi trụ cột cùng chịu trách nhiệm, học sinh mới được học trong môi trường an toàn, lành mạnh, nơi kỷ cương và nhân ái song hành.

Phi Khanh