Nghe cây sao kể chuyện phố, chuyện đời

Phố Lò Đúc (Hà Nội) chạy từ ngã năm Phan Chu Trinh, Hàn Thuyên, Hàm Long, Lê Văn Hưu, đến đường Trần Khát Chân, cắt ngã tư Hòa Mã - Phạm Đình Hổ, ngã tư Nguyễn Công Trứ; tạo ngã ba với Trần Xuân Soạn, Yersin, Nguyễn Cao, dốc Thọ Lão, dài gần 1.200m, rộng 10m. Thời Pháp thuộc, phố tên là Lò Lợn (Rue de l'Abattoire), rồi Đại lộ Ácmăng Rutxô (Boulevard Armand Rousseau). Sau 1945 ta đặt tên là Lò Đúc. Cuối phố là ô Đống Mác, cửa ô Đông Nam kinh thành Thăng Long xưa.

Từ đời Hậu Lê (thế kỷ XVIII), nơi đây có lò đúc đồng nên mới có tên Lò Đúc. Nay ở ngõ 79 phố này có chùa Tổ Ong, thờ Nguyễn Minh Không - Ông tổ nghề đúc đồng. Điểm đặc biệt nhất của phố này là hàng cây Sao đen hai bên đường có tuổi đời trăm năm, cao tới 20m, thân thẳng, tán lá rộng, gắn liền với biết bao ký ức và những thăng trầm của lịch sử, trở thành chứng tích văn hóa của Thủ đô.

Đất thiêng sinh anh hùng

Sau cách mạng tháng 8/1945, thực dân Pháp âm mưu xâm lược nước ta một lần nữa. Trên phố Lò Đúc, chúng lập các ổ đề kháng tại nhiều căn nhà do người Pháp ở, ngăn chặn ta tiến công, hòng chuẩn bị phát triển lực lượng đánh rộng ra các khu phố khác, chiếm thành Hà Nội.

Một đoạn phố Lò Đúc.

Tối 19/12/1946, Hà Nội phát đi Lời kêu gọi Toàn quốc kháng chiến của Hồ Chủ tịch. Ông Phạm Duy Tín, một người dân ở phố Lò Đúc là tự vệ thành, được lệnh dẫn Trung đội Vệ quốc đoàn tập trung tại trường Lê Ngọc Hân, dựng vật cản, chiếm giữ ngã 5, áp sát, tiêu diệt ổ đề kháng nhà số 4. Địch phản công dữ dội, máu đã chảy trên phố, ta vẫn giữ vững trận địa. Trận đánh làm thất bại âm mưu biến Lò Đúc thành điểm phản công của địch. Ông Tín sau là Đại tá, Phó Tham mưu trưởng Binh chủng Thông tin - Liên lạc cho đến khi nghỉ hưu (1991). Nay ông đã 95 tuổi, vẫn minh mẫn và sống tại Long Biên, Hà Nội.

Thời gian này, Chính phủ thành lập lại trường Cao đẳng Mỹ thuật Việt Nam, và phố Lò Đúc vinh dự được đặt trụ sở của trường. Khóa đầu tiên khai giảng ngày 15/11/1945, do họa sĩ Tô Ngọc Vân (1906-1954) quê Hưng Yên, phụ trách. Năm 1949, họa sĩ Tô Ngọc Vân được giao làm Hiệu trưởng trường mỹ thuật Việt Nam và chuyển lên Đại Từ, Thái Nguyên. Khóa I lớp mỹ thuật kháng chiến đã tạo nên những họa sĩ tên tuổi của Mỹ thuật hiện đại Việt Nam, như: Trần Lưu Hậu, Lưu Công Nhân, Trọng Kiệm, Đào Đức, Nguyễn Thế Vị, Mai Long, Lê Huy Hòa, Lê Lam…

Một sự kiện lịch sử vinh dự đối với dân phố dịp Xuân Đinh Dậu 1957: Đúng 30 Tết, Chủ tịch Hồ Chí Minh đến thăm và chúc Tết một số gia đình, điển hình là nhà cụ Nguyễn Thị Khánh, sinh sống ở phố này lâu năm. Bác ân cần thăm hỏi sức khỏe từng người, chia kẹo cho các cháu nhỏ và chúc bà con đoàn kết, đón Tết vui vẻ. Cho đến tận ngày nay, dù đã diễn ra gần 70 năm trước, nhưng kỷ niệm thiêng liêng ấy vẫn in sâu trong tâm trí người dân trong phố.

Căn nhà ở Cảm Hội, phố Lò Đúc, là gia đình Nhà văn Nguyễn Thị Bích Thuận (1929-2018), cán bộ Tiền khởi nghĩa, bà được tặng Huy hiệu Bác Hồ và nhiều lần vinh dự được gặp Người. Bà được Bác quan tâm và tận tình chỉ bảo cách viết báo ngay từ những ngày đầu vào nghề. Tác phẩm của bà gồm: 30 tập truyện ngắn, nhiều tiểu thuyết và bút ký văn học. Bà từng là Phó Giám đốc NXB Phụ nữ, được tặng nhiều giải thưởng văn học có giá trị.

Khu vực dốc Thọ Lão (phố Lò Đúc) tập trung một số tập thể các cơ quan và các trường đại học. Và chính tại đây, đã xuất hiện Anh hùng liệt sĩ Đặng Thùy Trâm (1942-1970) quê ở Huế, lớn lên tại Hà Nội. Đặng Thùy Trâm tốt nghiệp Đại học Y Hà Nội. Năm1966, bà xung phong vào Nam, được giao phụ trách bệnh viện huyện Đức Phổ, Quảng Ngãi. Bà đã tận tâm cứu chữa cho thương - bệnh binh và nhân dân, với tinh thần dũng cảm, hy sinh và lòng nhân ái cao cả.

Ngày22/6/1970, trong lúc công tác từ vùng núi Ba Tơ về đồng bằng, bà bị địch phục kích và hy sinh khi chưa đầy 28 tuổi đời. Năm 2006 liệt sĩ Đặng Thùy Trâm được truy tặng danh hiệu Anh hùng LLVTND, là tấm gương sáng về lòng yêu nước, tinh thần dũng cảm và y đức cho thế hệ trẻ Việt Nam noi theo.

Cây Sao tâm sự chuyện xưa

Bên những cây Sao cao vút có ngôi nhà của nhà văn Nguyễn Đình Thi (1924-2003), ông đã được trao Giải thưởng Hồ Chí Minh về Văn học - Nghệ thuật đợt I (1996). Ông từng là Đại biểu Quốc hội khóa I, Tổng thư ký Hội Văn hóa cứu quốc, Tổng Thư ký Hội Nhà văn Việt Nam và Chủ tịch Ủy ban toàn quốc Liên hiệp các hội văn học nghệ thuật Việt Nam.

Ông đã để dấu ấn trên nhiều lĩnh vực: Triết học, viết văn, làm thơ, soạn nhạc, soạn kịch, lý luận phê bình… Tên ông được đặt cho các đường phố ở Hà Nội và Quảng Bình. Toàn quốc kháng chiến, ông hoạt động tại Hà Nội, thực tiễn chiến đấu đã cho ông cảm xúc để viết nên những câu nhạc xuất sắc: “Đây Hồ Gươm, Hồng Hà, Hồ Tây/ Đây lắng hồn núi sông ngàn năm/… Mỗi tấc đất Hà Nội đượm thắm máu hồng tươi”. (Người Hà Nội).

Trên phố còn có nhà của đạo diễn, NSND Đặng Nhật Minh, sinh 1938 tại Thừa Thiên Huế. Cha ông là Giáo sưĐặng Văn Ngữ, bác sĩ đầu ngành nghiên cứu về ký sinh trùng. Ông được tặng nhiều giải thưởng điện ảnh trong nước và quốc tế, được phong NSND, Giải thưởng Hồ Chí Minh về Văn học - Nghệ thuật. Phim “Hoa Nhài” (2022) do ông đạo diễn khởi quay khi ông đã trên 80 tuổi. Tình tiết trong phim chính là những chuyện ngoài đời thực tại phố Lò Đúc nơi ông sống, gửi gắm thông điệp về nghĩa tình của người Hà Nội.

Bên hàng cây Sao, dân phố thi thoảng còn nghe vẳng đâu đây tiếng đàn Accordion réo rắt, điêu luyện của PGS.TS, NSƯT Lưu Quang Minh, nguyên Phó Giám đốc Nhạc viện Hà Nội. Ông quê Hải Phòng, từng là diễn viên Đoàn nghệ thuật Trường Sơn, Đoàn ca múa Quân đội. Ông là nghệ sĩ Accordion và nhạc Jazz tài năng, đóng góp to lớn trong đào tạo và biểu diễn âm nhạc. Hai người con trai của ông (Lưu Hồng Quang và Lưu Đức Anh) hiện đều là những giảng viên, nghệ sĩ piano nổi tiếng trong nước và quốc tế.

Gia đình nhạc sĩ Đặng Hữu Phúc, sinh 1953 tại Phú Thọ, cũng sống trên phố này. Ông vừa sáng tác, vừa biểu diễn piano, từng học tạiNhạc viện Quốc gia Paris, (Cộng hòa Pháp), là giảng viên tại Học viện Âm nhạc quốc gia Việt Nam. Cùng với khí nhạc, ông còn viết nhạc phim. Ông từng chia sẻ, có hôm tìm được ý nhạc, ông vội đạp xe vào Nhạc viện để viết vì nhà ông rất chật chội, ồn ào. Lại có lần, viết xong tác phẩm, ông đạp xe từ nhà mình ở đầu phố Lò Đúc đến nhà ông Nguyễn Đình Thi ở cuối phố, đưa ông xem, nhận xét.

Nói đến phố Lò Đúc là phải nhắc tới giảng viên, TS Mỹ học đa tài Phạm Thế Hùng, SN 1947, quê Ninh Bình, từng sống ở phố này. Ông vốn là phóng viên Báo Văn nghệ, Hội viên Hội Nhà văn Việt Nam. Ông đã xuất bản 6 tập thơ, sáng tác 150 ca khúc, in 2 tập nhạc, vẽ khoảng 500 bức tranh. Ông từng giảng dạy tại 10 trường đại học, học viện tại Hà Nội, thuyết trình 12 chuyên đề với 1.500 buổi đào tạo về Mỹ học, Nghệ thuật học, Văn hóa học, Kỹ năng sống... Gần đây ông đã xuất bản sách “Hồi ức Thế Hùng” viết về 56 chân dung văn nghệ sĩ, người nổi tiếng ông quen biết và có những kỷ niệm sâu sắc, được độc giả đón nhận nồng nhiệt.

Nhà thơ Hoàng Nhuận Cầm (1952-2021) con trai nhạc sĩ Hoàng Giác, từng là lính chiến đấu tại Quảng Trị. Ông nổi tiếng với tập thơ “Xúc xắc mùa thu”, kịch bản phim “Hà Nội mùa đông năm 46”, “Mùi cỏ cháy”… Sinh thời, ông tâm sự: Một ngày làm việc của ông là quanh quanh từ căn phòng 212 - F2, khu tập thể ngõ 190 Lò Đúc, lên đến phòng thu thanh Đài Tiếng nói Việt Nam phố Bà Triệu, nơi ông cộng tác các chương trình “Khách đến chơi nhà” (VOV2) và “Đôi bạn văn chương” (VOV6).

Những cây Sao trên phố còn chứng kiến mối tình lãng mạn của NSƯT Đức Lưu, khi bà mới yêu TS. Trần Hạ Phương, giảng viên Đại học Tổng hợp (lúc đó ông ở ký túc xá phố Lò Đúc, bà ở ký túc xá phố Cao Bá Quát). Có tối thứ bảy, hai người 4, 5 lần đạp xe dạo quanh từ Lò Đúc đến Cao Bá Quát (rồi ngược lại), cứ đưa - tiễn nhau hoài hoài vì cả hai không muốn rời xa nhau…

Số 43 Lò Đúc là Nhà xuất bản Văn hóa -Thông tin, nơi ra đời các văn hóa phẩm giới thiệu những giá trị tinh hoa, thành tựu văn hóa Việt Nam và thế giới. Nhà số 13 là quán phở Thìn nổi tiếng.Nhà số 41 Lò Đúc là Trường tiểu học Lê Ngọc Hân, ngôi trường đã có trên trăm tuổi, nơi chứng kiến lực lượng Vệ quốc đoàn và Tự vệ thành Hà Nội chuẩn bị bước vào trận chiến đấu lịch sử ngoan cường đêm 19/12/1946, hừng hực tinh thần quyết tử để Tổ quốc quyết sinh.

Lê Phúc Hỷ