Nghiên cứu cho phép bán khống chứng khoán, dự kiến áp dụng từ năm 2026

Theo kế hoạch thực hiện đề án nâng hạng thị trường chứng khoán, Ủy ban Chứng khoán Nhà nước (SSC) được giao phối hợp cùng Tổng công ty Lưu ký và Bù trừ chứng khoán Việt Nam (VSD) và các sở giao dịch chứng khoán nghiên cứu cơ chế vay, cho vay chứng khoán và bán khống có kiểm soát, thông qua giao dịch chứng khoán chờ về và giao dịch trong ngày (T+0). Bộ Tài chính yêu cầu xây dựng quy định, lộ trình cụ thể, hoàn thành trong giai đoạn 2026 - 2028.

Bán khống chứng khoán (short selling) là hình thức giao dịch trong đó nhà đầu tư bán ra cổ phiếu mà họ chưa sở hữu. Cụ thể, nhà đầu tư mượn chứng khoán từ công ty môi giới để bán khi dự đoán giá giảm, sau đó mua lại với giá thấp hơn để trả và hưởng chênh lệch. Ngược lại, nếu giá cổ phiếu tăng, họ sẽ phải mua lại với giá cao hơn và chịu lỗ.

Ví dụ, nhà đầu tư mượn 1.000 cổ phiếu A để bán với giá 110.000 đồng/cổ phiếu, thu về 110 triệu đồng. Nếu giá giảm xuống 105.000 đồng, họ chỉ cần 105 triệu đồng để mua lại, lãi 5 triệu đồng. Ngược lại, nếu giá tăng lên 115.000 đồng, nhà đầu tư phải bỏ ra 115 triệu đồng để mua lại, chịu lỗ 5 triệu đồng.

Ảnh minh họa

Hiện nay, Việt Nam chưa cho phép bán khống trên thị trường chứng khoán cơ sở, tuy nhiên một số nhà đầu tư vẫn “lách luật” bằng cách mượn cổ phiếu từ tài khoản người khác để giao dịch - hình thức không chính thức, phức tạp và tiềm ẩn rủi ro pháp lý. Trên thực tế, bán khống chỉ được phép trên thị trường phái sinh, nơi nhà đầu tư có thể bán hợp đồng tương lai chỉ số VN30 mà không cần sở hữu cổ phiếu cơ sở, miễn là đủ ký quỹ theo quy định.

Tại buổi đối thoại chứng khoán thường niên, ông Nguyễn Sơn, Chủ tịch Hội đồng thành viên VSD, cho biết các cơ quan quản lý đang xây dựng cơ chế bù trừ đối tác trung tâm (CCP), nâng cấp hệ thống giao dịch KRX, mở rộng dung lượng máy chủ và tích hợp các tiện ích mới. Những cải tiến này nhằm tạo nền tảng kỹ thuật cho việc triển khai giao dịch T+0, bán khống có kiểm soát và sản phẩm chứng khoán mới, đồng thời đảm bảo khả năng quản trị rủi ro của thị trường.

Theo kế hoạch tổng thể, đến năm 2030, Bộ Tài chính hướng tới xóa bỏ yêu cầu ký quỹ trước khi giao dịch (non pre-funding), minh bạch thông tin về room ngoại, và triển khai cơ chế tài khoản giao dịch tổng (OTA). Bên cạnh đó, các cơ quan chức năng sẽ nghiên cứu nới giới hạn sở hữu nước ngoài, áp dụng rộng rãi mô hình CCP, và hiện đại hóa hạ tầng giao dịch nhằm đa dạng sản phẩm và chỉ số, bảo đảm an toàn hệ thống tài chính.

Động thái này diễn ra trong bối cảnh FTSE Russell, một trong ba tổ chức xếp hạng chỉ số lớn nhất thế giới, đã công bố nâng hạng thị trường chứng khoán Việt Nam từ cận biên lên mới nổi thứ cấp, có hiệu lực từ tháng 9/2026. Trước khi quyết định chính thức được áp dụng, FTSE sẽ tiến hành đánh giá bổ sung vào tháng 3/2026, nhằm xem xét mức độ cải thiện trong khả năng tiếp cận thị trường của nhà đầu tư nước ngoài thông qua hệ thống môi giới quốc tế.

Theo FTSE Russell, 28 cổ phiếu Việt Nam hiện có thể được đưa vào rổ chỉ số FTSE Emerging sau khi nâng hạng - dấu mốc quan trọng mở ra cơ hội thu hút dòng vốn đầu tư quốc tế và thúc đẩy tính minh bạch, hiện đại của thị trường chứng khoán Việt Nam.

Nhật Hưng