Nhà sách đóng cửa - Bài cuối: Giữ cảm giác cầm cuốn sách giấy trên tay

Ảnh minh họa

Nhà sách Kim Đồng, Nhã Nam hay Trí Đức (Hà Nội) là những ví dụ tiêu biểu cho mô hình thích ứng. Không chỉ bán sách, họ còn tổ chức workshop, giao lưu tác giả, có khu đọc thử và quán cà phê nhỏ để độc giả ngồi lại. Cách trưng bày sáng tạo, thiết kế ấm cúng với ánh sáng hài hòa, góc đọc trẻ em… khiến việc đến nhà sách thành trải nghiệm chứ không đơn thuần là mua hàng.

Các sự kiện như Ngày sách và Văn hóa đọc, ra mắt tác phẩm, tọa đàm… được duy trì đều đặn, giúp hình thành cộng đồng yêu sách bền vững. Dù lặng lẽ, những hoạt động đó vẫn góp phần giữ nhịp văn hóa đọc trong đời sống đô thị.

Theo nhà văn Nguyễn Toàn Thắng, nhà sách không chỉ là nơi bán sách mà còn là cầu nối giữa tác giả và độc giả. Anh nhìn nhận: "Nhà văn có thể giao lưu qua mạng xã hội, nhưng theo tôi, người viết nên tập trung vào chuyên môn. Nhà sách hiểu nhu cầu độc giả hơn, biết cách đưa tác phẩm đến đúng người cần đọc".

“Tôi cho rằng một giải pháp quan trọng là đẩy mạnh các chiến dịch truyền thông về văn hóa đọc, đưa thông điệp “mỗi cuốn sách là một thế giới” lan tỏa mạnh mẽ hơn trong xã hội. Nếu sách được tôn vinh như một giá trị, được quảng bá như một nhu cầu thiết yếu, chắc chắn nhà sách sẽ có thêm nguồn lực và động lực để duy trì, phát triển. Chính sách cần đi đôi với sự chung tay xã hội, để nhà sách không phải đơn độc chống chọi trong dòng chảy thị trường khắc nghiệt”.

PGS.TS Bùi Hoài Sơn

(Ủy viên Ủy ban Văn hóa và Xã hội của Quốc hội)

Nói về khả năng nhà sách trở thành "trạm dừng văn hóa", nhà văn Nguyễn Toàn Thắng cho rằng điều đó hoàn toàn khả thi, thậm chí đã từng làm rất tốt. Nhiều nhà sách mở không gian cà phê sách, tổ chức tọa đàm, ra mắt tác phẩm, tạo điểm hẹn văn hóa cho cộng đồng. Tuy nhiên, vấn đề nằm ở văn hóa đọc chung. Có thời điểm, anh thấy người ta chỉ chăm đọc cẩm nang làm giàu hay sách giải trí ngắn hạn, không khiến văn hóa đọc "dày" hơn. "Nhà sách có thể tạo không gian, nhưng chính thói quen lựa chọn của độc giả mới quyết định sức sống lâu dài", anh nói.

Trong bối cảnh văn hóa đọc thay đổi, nhà văn Nguyễn Toàn Thắng bày tỏ kỳ vọng sự chủ động hơn của các nhà sách, thậm chí tham gia vào quá trình "đặt hàng sáng tác" như cách điện ảnh hay sân khấu vẫn làm thay vì chờ đợi bản thảo có sẵn. Khi có đầu ra, người viết có thêm động lực, còn độc giả được tiếp cận những tác phẩm mới mẻ, khác biệt.

Với độc giả, nhà văn Nguyễn Toàn Thắng cũng nhắn gửi: "Hãy thử lại cảm giác đọc sách giấy. Cầm một cuốn sách trong tay, ngồi dưới tán lá mùa thu, hay lặng lẽ đọc trong quán cà phê nép phố, hoặc đơn giản trong căn phòng nhỏ - đó là trải nghiệm rất khác so với việc cầm điện thoại lướt màn hình. Nó khiến ta sống chậm lại, suy nghĩ sâu hơn. Văn hóa đọc chỉ có thể bền vững khi người đọc tìm thấy niềm vui thật sự trong trang giấy".

Lời cảnh tỉnh về "khoảng trống văn hóa"

PGS.TS Bùi Hoài Sơn, Ủy viên Ủy ban Văn hóa và Xã hội của Quốc hội, nhận định việc nhiều nhà sách đóng cửa là "tín hiệu đáng báo động nhưng cũng rất đáng suy ngẫm về văn hóa đô thị và thói quen đọc hiện nay".

Theo ông, đó vừa là hệ quả tất yếu của sự thay đổi trong hành vi tiêu dùng văn hóa, vừa là lời cảnh tỉnh về khoảng trống văn hóa mà xã hội đang đối mặt. Trong thời đại công nghệ số, mạng xã hội và các nền tảng trực tuyến chiếm ưu thế, giới trẻ có xu hướng giải trí bằng video ngắn, trò chơi, ứng dụng mạng xã hội thay vì lui tới nhà sách truyền thống. Sự tiện lợi của việc đặt mua online khiến nhu cầu đến trực tiếp cửa hàng ngày một ít đi. Văn hóa đọc, vì thế, trở nên "lép vế" trong nhịp sống gấp gáp.

Tuy nhiên, điều PGS.TS Bùi Hoài Sơn muốn nhấn mạnh hơn chính là khía cạnh xã hội - văn hóa. Ông cho rằng nhà sách vốn không chỉ là nơi mua bán sản phẩm tri thức, mà còn là một "thiết chế văn hóa mềm" trong đời sống đô thị. Ở đó, con người tìm thấy sự bình yên, kết nối với tri thức và cộng đồng, góp phần định hình bản sắc văn hóa và thói quen tiêu dùng tinh thần. "Khi những cánh cửa nhà sách đóng lại, đó không chỉ là sự thu hẹp của một mô hình kinh doanh, mà còn là khoảng trống trong đời sống tinh thần của người dân thành phố", ông nói.

Một buổi tọa đàm của CLB "Đọc sách cùng con"

Theo ông, câu chuyện nhà sách đặt ra cho xã hội hàng loạt câu hỏi nghiêm túc: Liệu chúng ta có thực sự nuôi dưỡng văn hóa đọc, hay đang dần bỏ quên nó trong guồng quay phát triển? Liệu đô thị hiện đại có còn đủ không gian cho những điểm dừng văn hóa nhân văn, hay chỉ ưu tiên các trung tâm thương mại, dịch vụ nhanh? Nếu không có chính sách và những nỗ lực chung tay từ nhiều phía, nguy cơ văn hóa đọc trở thành "thiểu số" trong đời sống đô thị là khó tránh khỏi.

PGS.TS. Bùi Hoài Sơn cho rằng, nhà sách có một ý nghĩa đặc biệt quan trọng trong việc giữ gìn và nuôi dưỡng đời sống văn hóa tinh thần của cộng đồng. Ở đó, sách không chỉ hiện diện như một sản phẩm hàng hóa, mà còn là biểu tượng của tri thức, của trí tuệ và của những giá trị tinh thần lâu bền mà con người luôn khát khao tìm kiếm. Nó giống như một "ngôi đền tri thức" giữa lòng thành phố, nơi lưu giữ ký ức của nhiều thế hệ và khơi gợi tình yêu đối với tri thức cho thế hệ hôm nay và mai sau.

"Không ít người vẫn nhớ những buổi cuối tuần dắt con đi nhà sách, không phải chỉ để mua sách mà còn để truyền cho con một thói quen, một niềm say mê với tri thức. Cũng có những bạn trẻ tìm thấy ở nhà sách một nơi chốn bình yên để khám phá, đối thoại với chính mình, hay đơn giản là một không gian để nuôi dưỡng những ước mơ. Nhà sách, theo nghĩa đó, không chỉ là một điểm đến văn hóa, mà còn là một phần ký ức tập thể, một mảnh ghép quan trọng trong hệ sinh thái tinh thần của xã hội", ông nói.

Bàn về giải pháp, chính sách từ phía cơ quan quản lý, tổ chức xã hội để hỗ trợ hệ thống nhà sách tồn tại và phát triển, PGS.TS Bùi Hoài Sơn nhấn mạnh: Về phía quản lý, cần xây dựng các chính sách khuyến khích và ưu đãi nhằm tạo điều kiện cho nhà sách hoạt động, chẳng hạn như giảm thuế thuê mặt bằng, hỗ trợ chi phí duy trì hoạt động văn hóa, hay đưa nhà sách vào quy hoạch như một thiết chế văn hóa trong đô thị, thay vì chỉ coi đó là hoạt động kinh doanh thuần túy. Về phía xã hội, rất cần các hiệp hội, các tổ chức nghề nghiệp, và cả các doanh nghiệp đồng hành để phát triển mô hình nhà sách gắn liền với cộng đồng.

An Khê