Nhân cách văn hóa ứng xử với phụ nữ của Hải Thượng Lãn Ông Lê Hữu Trác

Tượng Hải Thượng Lãn Ông Lê Hữu Trác (1724 - 1791)

Hải Thượng Lãn Ông Lê Hữu Trác - bậc Y Thánh của nước nhà - đã được Đại hội đồng Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa của Liên hợp quốc (UNESCO) tôn vinh Danh nhân văn hóa thế giới tại Nghị quyết phê chuẩn danh sách các "Danh nhân văn hóa và sự kiện lịch sử niên khóa 2024 - 2025", trong phiên họp lần thứ 42, ngày 21/11/2023.

Đó là sự ghi nhận và đánh giá của cộng đồng quốc tế về những đóng góp của Đại danh y Lê Hữu Trác đối với xã hội, nhất là tư tưởng nhân văn "sống vì mọi người" và tinh thần "học tập suốt đời"; đồng thời, khẳng định những đóng góp to lớn của Ông trên các lĩnh vực giáo dục, y tế, văn hóa, xã hội, góp phần tạo nên sự lan tỏa tài năng, trí tuệ và phẩm giá của người Việt Nam trên trường quốc tế.

Trong di sản của Lê Hữu Trác, nổi bật và sáng ngời tư tưởng, hành động nhân văn vô giá mang cốt cách phẩm giá Việt Nam, đối với phụ nữ.

Lấp lánh trong tư tưởng của Lê Hữu Trác là sự khiêm nhường, bình đẳng, tôn quý con người, trước hết là phụ nữ. Ông không phân biệt đối xử theo tư tưởng trọng nam khinh nữ của chế độ phong kiến. Dù ở góc nhìn nào, sự trân trọng, cảm thông, yêu thương người phụ nữ trong trái tim nhân ái, thấu hiểu, đồng cảm, nhất là khi thăm khám cho bệnh nhân là nữ của người thầy thuốc vĩ đại cũng tỏa sáng rực rỡ theo chuẩn mực văn hóa truyền thống của dân tộc. Ông rất mực giản dị, gần gũi, nhất là khi xưng hô với nữ giới luôn dành hết sự khiêm nhường: "Tôi là kẻ hèn mọn nơi quê mùa", "kẻ hèn mọn nơi thảo dã", "tai điếc mắt hoa, dám đâu cầu mong tiến thủ", "âu cứu sống mạng người làm bổn phận của mình",… cho ta thấy ở Lãn Ông có sự khiêm tốn, quý trọng, yêu thương con người một cách vô lượng.

Trong thăm, khám, chữa bệnh cho Nhân dân, tất cả đều nhận được từ Hải Thượng Lãn Ông sự chân thành, cung kính. Với bệnh nhân nữ, Ông càng thật bình đẳng, chân thành, ân cần, tôn trọng, nâng niu: "Khi đến thăm bệnh cho nhà nghèo túng và những người cô đơn quạnh lẻ càng nên phải đặc biệt chú ý" thỏa cái chí "người nhờ xem mạch, người xin đơn thuốc, kẻ mời đi thăm bệnh, ngày đêm huyên náo, bề bộn…" (Thượng kinh ký sự). Giá trị hơn trong những đơn thuốc ấy còn có cả cái tâm sáng ngời lương thiện của con người vĩ đại, đặc biệt là cách hành xử không phân biệt sang hèn, nam nữ trong chữa bệnh cứu người của bậc Đại danh y, vô hình đã tôn vinh thân phận người phụ nữ ngang tầm với mọi thứ bậc chật chội, nghiệt ngã trong xã hội đương thời.

Mặt khác, ở Hải Thượng Lãn Ông là sự tỏa sáng tư tưởng nhân đạo của một bậc Đại danh y. Ông coi tất cả phụ nữ đều như con em trong gia đình. Ông càng giữ gìn, nâng niu họ từ trong trái tim nhân đạo lớn, nhân cách cao cả: Tất cả vì số phận con người, vì sự sống của con người, từ những bậc vua chúa, quý tộc, quan lại đến triệu triệu thường dân trong xã hội. Và, Ông luôn dành sự quan tâm đặc biệt từ sâu thẳm tấm lòng của một người thầy thuốc đáng kính, một nhân cách thanh cao vĩ đại: "Kể cả đối với những người kỹ nữ, cũng phải giữ gìn lòng cho ngay thẳng, coi họ như con em trong gia đình nề nếp" (Y huấn cách ngôn). Ông quan tâm người phụ nữ trên nhiều phương diện, từ sức khỏe, bệnh tật, sản khoa, sản phụ đến vẻ đẹp tinh thần, hình thể và tài năng của họ trong thực hiện ẩm thực và chăm lo đời sống. Tất cả sự ưu ái đó được thể hiện rõ và kết tinh trong ba tác phẩm của Ông: Phụ đạo sán nhiên, Tọa thảo lương mô và Nữ công thắng lãm.

Đồng thời, từ sâu thẳm trái tim mình, Lê Hữu Trác ứng xử cảm thông sâu sắc và trân trọng vai trò quan trọng của người phụ nữ. Dù chỉ liên quan đến giới tính thầm kín, với thiên chức mà trời đất dành cho người phụ nữ nhưng khi nhắc tới họ, qua việc chẩn bệnh, chữa trị, Ông luôn đồng cảm vô hạn: vừa hết lòng với bệnh nhân, vừa khiêm nhường cư xử trong vai trò người thầy thuốc. Với tấm lòng trắc ẩn sâu sắc, sự rung cảm vô biên trong trái tim nhân đạo cao cả, Ông thấu hiểu sự khinh thường của xã hội, sự bất công trong gia đình đã kìm kẹp và dẫn đến căn bệnh tâm của người phụ nữ, bởi vậy Ông luôn đau đáu rằng: "Căn bệnh tâm ấy thì phải có đơn thuốc đặc biệt". Dù xuất thân từ dòng dõi quyền quý nhưng tấm lòng Lãn Ông hòa thành sự đồng cảm với mọi kiếp người, đặc biệt là thân phận người phụ nữ có hoàn cảnh khó khăn: "Với những bệnh nhân nữ nghèo túng, mồ côi, góa bụa, hiếm hoi, những người con thảo, vợ hiền nên chăm sóc đặc biệt, khi cần còn chu cấp giúp đỡ họ mới đáng gọi là nhân thuật"…

Lễ Kỷ niệm 300 năm Ngày sinh Hải Thượng Lãn Ông Lê Hữu Trác tại Quảng trường Thành sen, thành phố Hà Tĩnh, tỉnh Hà Tĩnh, tối 27/12/2024

Ở bậc Đại danh y, cao hơn cả là sự đề cao vị thế và tài năng của phụ nữ. Lê Hữu Trác không chỉ chú trọng chăm sóc sức khỏe sinh sản nữ giới mà còn rất mực đề cao tài nghệ nữ công, ẩm thực, cách chế biến các món ăn của phụ nữ. Vì vậy, Ông đã dành hẳn một tác phẩm Nữ công thắng lãm để nói về tầm nhìn này.

Vượt lên trên giới hạn và những định kiến của xã hội đương thời về nữ giới, Lãn Ông mong họ hãy tự học lấy kinh nghiệm mà giúp đời, tự chữa bệnh và làm đẹp cho mình: "Ta lao tâm khổ tứ với y đạo đã ngoài ba mươi năm nay, đã soạn được một bộ "Y tông tâm lĩnh" không giám để truyền thụ riêng cho học trò mình, nên muốn truyền bá ra đời". Ông còn dặn dò: "Người phụ nữ muốn thân thể tươi đẹp, không bệnh tật nói riêng cũng như con người muốn được sinh ra khỏe mạnh, thông minh, lanh lợi nói chung, nhất định phải chú trọng các yếu tố của nòi giống. Và, trong đó, sức khỏe sinh sản của phụ nữ phải được xem như yếu tố căn bản để tạo nên những con người có tố chất tốt. Muốn tốt, phải chăm lo sức khỏe của người phụ nữ". Tư tưởng vĩ đại đó là của mọi thời đại.

Ánh hào quang tỏa sáng hơn tất cả ở Hải Thượng Lãn Ông là sự chân thành khi giúp đỡ phụ nữ. Dù ở tầng lớp, phận vị nào, mọi phụ nữ đều được Ông quan tâm, chữa bệnh bằng cả tấm lòng chân thành và thái độ rất mực trân trọng. Với "những người bệnh nghèo túng, mồ côi, góa bụa", ngoài cho thuốc chữa bệnh Ông còn chu cấp gạo, tiền giúp đỡ họ: "Bởi, kẻ giàu sang thì không thiếu gì người săn sóc, còn người nghèo hèn thì không đủ sức mời mọc người danh y, vậy thì ta ngại gì chẳng đem chút lòng thành thực để giúp người giành lại cuộc sống".

Đại danh y còn hết sức quan tâm đến những tình cảm riêng tư rất đời thường của người phụ nữ. Không phân biệt đẳng cấp, không áp đặt chuẩn mực đạo đức, quan niệm xã hội hay phân biệt địa vị cao sang hay thấp hèn của con bệnh, trọn đời Ông luôn tôn trọng: "Phải đứng đắn, coi họ như con nhà tử tế, chớ nên đùa cợt mà mang tiếng bất chính". Đặc biệt, phẩm hạnh rực rỡ của Ông trong khám, thăm bệnh cho nữ giới thật đáng ngưỡng vọng: "Khi thăm người bệnh phụ nữ hoặc ni cô, gái góa phải có người khác bên cạnh… để ngăn ngừa sự ngờ vực. Dù đến hạng người buôn son, bán phấn cũng phải giữ cho lòng người ngay thẳng, coi họ như con nhà tử tế, chớ nên đùa cợt, chớt nhả mà mang tiếng bất chính và chuốc lấy tà dâm".

Cách hành xử cứu người, cứu đời của Hải Thượng Lãn Ông Lê Hữu Trác thật là vĩ đại. Đó đã là phương thuốc diệu kỳ! Người viết bài này là một phụ nữ, thật cảm động, dù chỉ đọc những dòng tự bạch tận đáy lòng của Danh y vĩ đại, cách ngày nay 300 năm. Hậu thế sẽ còn nhớ mãi và ca tụng Đại danh y Lê Hữu Trác - một tấm gương sáng ngời toàn tâm, toàn tài về y học, đặc biệt là sự trân trọng, nâng niu và chăm sóc phụ nữ của Ông.

Trong thời đại mới, với thông điệp "Phụ nữ là để yêu thương", giới nữ đã được quan tâm tạo mọi điều kiện để phát triển toàn diện. Tuy nhiên, ở đâu đó trong xã hội hiện nay, nạn bạo lực gia đình, tư tưởng trọng nam khinh nữ,… vẫn đang còn hoành hành, thiết nghĩ những phẩm giá nhân văn, hành động cao cả vì con người, đặc biệt là văn hóa ứng xử với phụ nữ của Hải Thượng Lãn Ông Lê Hữu Trác càng trở nên vô giá, càng cần làm cho giá trị văn hóa ứng xử ấy không ngừng được phát huy và mãi mãi tỏa sáng.

Trọng trách này phải làm sao cho xứng đáng với thế giới đã tôn vinh Ông!

Kim Loan