Nhận diện, tôn vinh, phát huy các giá trị di sản của Trạng Trình Nguyễn Bỉnh Khiêm

Hội thảo khoa học nhằm nhận diện, tôn vinh, phát huy các giá trị di sản văn hóa cũng như những đóng góp của Trạng Trình Nguyễn Bỉnh Khiêm đối với lịch sử dân tộc.

Hải Phòng là miền đất địa linh nhân kiệt, nơi kết tinh và lan tỏa nhiều giá trị lịch sử, văn hóa lâu đời của dân tộc. Với truyền thống hiếu học, khoa bảng, vùng đất Hải Phòng đã nuôi dưỡng và hun đúc nên nhiều bậc hiền tài đóng góp xuất sắc cho đất nước.

Trong kho tàng di sản quý báu đó, nhân cách và trí tuệ của Trạng Trình Nguyễn Bỉnh Khiêm luôn tỏa sáng đặc biệt. Trạng trình Nguyễn Bỉnh Khiêm sinh năm 1491, mất năm 1585. Ông là người con ưu tú của làng Trung Am, huyện Vĩnh Lại (nay thuộc xã Nguyễn Bỉnh Khiêm, thành phố Hải Phòng) - là một trong những danh nhân kiệt xuất của thế kỷ 16, một học giả toàn tài với những đóng góp nổi bật trên các lĩnh vực chính trị, tư tưởng, giáo dục và văn chương.

Ông Nguyễn Minh Hùng, Phó chủ tịch UBND thành phố Hải Phòng phát biểu. Ảnh: Quỳnh Nga

Phát biểu tại Hội thảo, ông Nguyễn Minh Hùng, Phó chủ tịch UBND thành phố Hải Phòng nhấn mạnh: “Trạng Trình Nguyễn Bỉnh Khiêm không chỉ để lại cho hậu thế kho tàng thơ văn Hán Nôm đồ sộ, mà còn là di sản tư tưởng minh triết mang giá trị vượt thời gian. Ông được xem là hiện thân của trí tuệ và đạo đức Việt Nam, là người kết hợp giữa tinh hoa của học vấn bác học với tri thức dân gian, thể hiện trong trước tác, sấm ký, lời dạy, giai thoại và đời sống văn hóa - tín ngưỡng của nhân dân.”

Hơn bốn thế kỷ đã trôi qua, nhưng những tư tưởng, triết lí và giá trị văn hóa mà ông để lại vẫn nguyên vẹn tính thời sự và sức sống trong lòng dân tộc. Với nhân cách thanh cao, tầm nhìn sâu rộng cùng sự minh triết hiếm có, Nguyễn Bỉnh Khiêm đã để lại cho hậu thế một di sản khá đồ sộ về thơ văn, tư tưởng và đạo lí sống, góp phần làm rạng rỡ truyền thống văn hiến của dân tộc Việt Nam.

Từ góc nhìn hiện đại, Nguyễn Bỉnh Khiêm không chỉ dừng lại ở vị thế một nhân vật lịch sử, mà đã trở thành một biểu tượng văn hóa, kết nối giữa truyền thống và hiện đại. Tư tưởng của ông có khả năng đối thoại với những hệ giá trị mới của thế giới, gợi mở nhiều định hướng cho giáo dục khai phóng, phát triển bền vững, giữ gìn bản sắc văn hóa và hòa hợp với tự nhiên, hàm chứa những giá trị vượt thời gian, vẫn có ý nghĩa sâu sắc đối với xã hội hôm nay.

Báo cáo đề dẫn tại Hội thảo, ông Nguyễn Thành Trung, Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Hải Phòng cho biết, Di sản của Trạng trình Nguyễn Bỉnh Khiêm bao bao quát nhiều lĩnh vực trong đời sống xã hội mang tính triết học.

Trong giáo dục và học thuật, Ông được nhìn nhận như một biểu tượng lớn của truyền thống hiếu học và đạo đức Việt Nam. Ngay từ bậc phổ thông, học sinh đã được học về Trạng Trình qua các tác phẩm tiêu biểu. Hình tượng Nguyễn Bỉnh Khiêm trong sách giáo khoa sau năm 1954 đã trải qua nhiều lần điều chỉnh, phản ánh định hướng tư tưởng của từng giai đoạn lịch sử. Giai đoạn những thập kỷ đầu sau 1954, khi xây dựng hình mẫu “con người Việt Nam lý tưởng: yêu nước, cần cù, đạo đức”, các tác giả sách giáo khoa đã nhấn mạnh Nguyễn Bỉnh Khiêm như “một nhà nho yêu nước, phê phán xã hội phong kiến thối nát”, thể hiện tinh thần phê phán và ý thức dân tộc.

Hội thảo khoa học nhằm nhận diện, tôn vinh, phát huy các giá trị di sản văn hóa cũng như những đóng góp của Trạng Trình Nguyễn Bỉnh Khiêm đối với lịch sử dân tộc. Ảnh: Quỳnh Nga

Sang giai đoạn sau, hình tượng ông lại được tái diễn giải theo tinh thần đề cao trí tuệ và đạo lý dân tộc - ông trở thành biểu tượng cho trí tuệ uyên bác và nhân cách thanh cao của Việt Nam. Gần đây hơn, dưới ánh sáng đổi mới giáo dục, diễn ngôn sách giáo khoa tiếp tục biến đổi: Nguyễn Bỉnh Khiêm được nhìn nhận như một nhà tư tưởng dự báo và một nhà giáo mẫu mực, nhấn mạnh khía cạnh minh triết, chiêm nghiệm của ông thay vì chỉ “lên án cái xấu” như trước.

Trong lĩnh vực văn hóa nghệ thuật, hình tượng Nguyễn Bỉnh Khiêm đã trở thành nguồn cảm hứng sáng tác phong phú. Ông không chỉ xuất hiện trong trang sách nghiên cứu mà đã bước ra sân khấu, phim ảnh, trở thành nhân vật nghệ thuật quen thuộc với công chúng. Đặc biệt, sân khấu Chèo truyền thống đã nhiều lần dàn dựng các vở diễn về Trạng Trình với cách nhìn sáng tạo, thể hiện chiều sâu tư tưởng và nhân cách của bậc hiền triết.

Di sản của Trạng trình Nguyễn Bỉnh Khiêm cũng để lại dấu ấn đậm nét trong lĩnh vực di sản văn hóa và du lịch, đặc biệt tại quê hương ông - vùng đất Vĩnh Bảo, Hải Phòng. Ở đây, Khu di tích Trạng Trình Nguyễn Bỉnh Khiêm (bao gồm đền thờ, khu mộ, am Bạch Vân, ao sen, nhà trưng bày…) đã được xếp hạng Di tích quốc gia đặc biệt, trở thành điểm đến quan trọng thu hút du khách và người mộ điệu văn hóa.

Tại hội thảo, với tham luận “Danh nhân Nguyễn Bỉnh Khiêm qua lời bàn của các bậc tiền nhân” PGS.TS Trịnh Khắc Mạnh, Viện nghiên cứu Hán Nôm, Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội Việt Nam đã khẳng định: “Nguyễn Bỉnh Khiêm là hiện thân của bậc đại trí, có nhân cách và tầm nhìn vượt thời đại, để lại di sản triết học, văn chương và giáo dục vô giá cho dân tộc.”

Các nhà khoa học, các chuyên gia tham dự tại Hội thảo. Ảnh: Quỳnh Nga

Trong khuôn khổ của Hội thảo, các nhà khoa học, chuyên gia đã thảo luận với những ý kiến sâu sắc về sự nghiệp của Trạng Trình Nguyễn Bỉnh Khiêm. GS. TS. Trần Nho Thìn, Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia Hà Nội với tham luận: “Vị thế của Nguyễn Bỉnh Khiêm trong tiến trình văn học Việt Nam từ thế kỷ X đến thế kỷ XIX"; PGS.TS. Đoàn Lê Giang, Trường ĐH Khoa học Xã hội và Nhân văn, ĐHQG thành phố Hồ Chí Minh với tham luận “Nguyễn Bỉnh Khiêm nhìn từ thế kỷ XXI"; GS.TS. Là Nhâm Thìn - Trường Đại học sư phạm Hà Nội, với tham luận “Thơ triết lý và thơ thế sự của Nguyễn Bỉnh Khiêm từ tầm nhìn hiện đại"; PGS.TS. Nguyễn Hữu Sơn - Học viện khoa học Xã hội, Viện Hàn lâm KHXH Việt Nam, tham luận với nội dung “Tiếp nhận di sản thơ văn Nguyễn Bỉnh Khiêm giai đoạn nửa đầu thế kỷ XX";v.v…

Hội thảo đã góp phần khẳng định những giá trị nổi bật và đóng góp to lớn của Trạng Trình Nguyễn Bỉnh Khiêm và di sản của ông để lại đối với lịch sử dân tộc. Sự nghiệp đó có tầm ảnh hưởng sâu sắc trong nhiều lĩnh vực chính trị, văn hóa, xã hội. Đồng thời, gợi mở những hướng đi mới, những định hướng quan trọng cho công tác nghiên cứu, bảo vệ và phát huy những giá trị di sản của Trạng trình Nguyễn Bỉnh Khiêm trong tương lai. Đây cũng là cơ sở khoa học bổ sung cho việc xây dựng hồ sơ đề nghị UNESCO vinh danh Trạng Trình Nguyễn Bỉnh Khiêm vào dịp kỷ niệm 450 năm ngày mất (1585 - 2035).

Hải Phòng hiện có 3.981 di tích lịch sử - văn hóa; trong đó có 01 Di sản Thiên nhiên Thế giới (Quần đảo Cát Bà); 01 Di sản Văn hóa Thế giới (Quần thể di tích và danh thắng Yên Tử - Vĩnh Nghiêm - Côn Sơn, Kiếp Bạc); 9 di tích quốc gia đặc biệt; 257 di tích quốc gia; 33 bảo vật quốc gia; 24 di sản văn hóa phi vật thể quốc gia và 722 di tích cấp thành phố cùng 1.289 lễ hội truyền thống.

Quỳnh Nga