Những yếu tố có thể giúp kinh tế Nhật Bản vượt qua các cú sốc

Cảng hàng hóa ở Koto, Nhật Bản. Ảnh: Kyodo/TTXVN

Trang tin “Diễn đàn Đông Á” (Australia) mới đây đăng bài viết cho rằng tỷ giá hối đoái trên thực tế của Nhật Bản hiện ở mức thấp nhất trong 54 năm. Bất chấp áp lực từ việc đồng yen mất giá, khả năng cạnh tranh toàn cầu và thị trường tài chính của Nhật Bản giúp nước này có thể giải quyết những thách thức nói trên.

Ngân hàng Trung ương Nhật Bản (BoJ) đã thắt chặt chính sách tiền tệ một cách thận trọng, từ bỏ lãi suất âm vào tháng 3/2024, rồi nâng lên 0,25% vào tháng 7/2024 và 0,5% vào tháng 1/2025. Động thái tăng lãi suất hồi tháng 7/2024 đã khiến đồng yen tăng giá 6% và thị trường chứng khoán giảm 12%, trong khi động thái tăng lãi suất hồi tháng 1/2025 không gây biến động gì.

Thống đốc BoJ Kazuo Ueda đã chờ đợi điều mà ông gọi là lạm phát tốt – lạm phát do lương tăng làm tăng tiêu dùng và tổng cầu – để thắt chặt chính sách tiền tệ. Bất chấp chính sách tiền tệ nới lỏng trong nhiều năm và tiền lương tăng 5,1% trong đợt đàm phán lương mùa Xuân năm 2024, thu nhập khả dụng thực tế vẫn không tăng. Điều này đã dẫn đến tiêu dùng thực tế tại Nhật Bản tăng trưởng chậm.

BoJ có thể phải đối mặt với áp lực thắt chặt chính sách tiền tệ nhằm ứng phó với sự mất giá hỗn loạn của đồng yen. Điều này đặc biệt đúng vì Cục Dự trữ liên bang Mỹ (Fed) có thể làm chậm quá trình nới lỏng chính sách tiền tệ vì rủi ro lạm phát do thuế quan, thâm hụt ngân sách lớn của Mỹ và việc hồi hương của những người nhập cư bất hợp pháp.

Đồng yen yếu làm tăng giá năng lượng và thực phẩm nhập khẩu. Điều này đã làm tăng chi phí trung bình của hộ gia đình trong năm 2024 thêm 90.000 yen (590 USD). Để đẩy lùi điều này, Thủ tướng Nhật Bản Shigeru Ishiba đã thực hiện các biện pháp kích thích nhằm trợ cấp những mặt hàng tiện ích và cung cấp tiền mặt cho các hộ gia đình nghèo hơn.

Tuy nhiên, một vấn đề nảy sinh đối với cả chính sách thắt chặt của BoJ lẫn gói kích thích của Thủ tướng Ishiba là chúng làm tăng thâm hụt ngân sách. Với việc tăng lãi suất, BoJ làm tăng chi phí trả nợ công của Nhật Bản. Ở mức 1,2%, lãi suất trái phiếu Chính phủ Nhật Bản kỳ hạn 10 năm đang ở mức cao nhất trong 14 năm. Chi phí trả lãi và tiền vay gốc các khoản nợ vào năm 2025 được dự báo sẽ ở mức trên 4% Tổng sản phẩm quốc nội (GDP).

Gói kích thích của Thủ tướng Ishiba, cùng với việc tăng chi tiêu cho các hạng mục quân sự và an sinh xã hội, sẽ biến ngân sách sơ cấp dự kiến (ngân sách không bao gồm các khoản trả lãi nợ) từ thặng dư thành thâm hụt 0,7% GDP trong năm 2025. Với nợ công lên tới 250% GDP, Nhật Bản cần tránh vay thêm. Thay vào đó, nước này cần cho phép các doanh nhân đóng vai trò lớn hơn trong việc phân bổ nguồn lực.

Đồng yen yếu cũng tác động đến giao dịch quốc tế của Nhật Bản, làm tăng chi phí nhập khẩu thực phẩm, nhiên liệu và các mặt hàng khác. Tuy nhiên, kích thích xuất khẩu bị giảm bớt do nhiều nhà sản xuất đã chuyển nhà máy ra nước ngoài trong thời kỳ đồng yen mạnh kéo dài đến năm 2012.

Do đồng yen yếu làm tăng chi phí nhập khẩu và tác động nhẹ đến xuất khẩu, nó góp phần gây ra thâm hụt thương mại vào năm 2024. Tuy nhiên, đồng yen yếu cũng giúp tăng giá trị lợi nhuận chuyển về nước của doanh nghiệp và góp phần vào mức tăng 47% của ngành du lịch. Dòng thu nhập cơ bản và doanh thu du lịch bù đắp thâm hụt thương mại, đẩy tổng thặng dư tài khoản vãng lai của Nhật Bản lên tương đương 4% GDP.

Chỉ số thị trường chứng khoán Nikkei 225 cũng được hưởng lợi từ đồng yen yếu. Chỉ số đã tăng 19% trong năm 2024 và kết thúc ở mức cao nhất từ trước đến nay vào cuối năm vừa qua. Phần lớn điều này xảy ra nhờ đồng yen yếu đã làm tăng lợi nhuận tính bằng nội tệ của các công ty như Toyota và Komatsu, những công ty có doanh thu từ nước ngoài.

Vẫn chưa rõ liệu nhiều công ty Nhật Bản đã chuyển nhà máy ra nước ngoài trong thời kỳ đồng yen mạnh - chẳng hạn như sau Hiệp định Plaza năm 1985 và cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu 2008–2009 – có quay trở lại sản xuất ở Nhật Bản khi đồng yen vẫn yếu hay không. Chính phủ đã thúc đẩy việc đưa hoạt động sản xuất chất bán dẫn trở lại Nhật Bản và một đồng nội tệ yếu có thể giúp kế hoạch này thành công.

Là một nước nhập khẩu dầu, Nhật Bản phải đối mặt với thách thức từ chi phí năng lượng cao, vốn chỉ tăng lên khi đồng yen mất giá. Nhật Bản đang tìm cách giảm sự phụ thuộc vào nhiên liệu hóa thạch, thúc đẩy năng lượng tái tạo và năng lượng hạt nhân an toàn. Điều nghịch lý đối với một nước nhập khẩu dầu là giá dầu tăng lại làm tăng giá cổ phiếu của các công ty công nghiệp Nhật Bản. Điều này là do các công ty Nhật Bản sản xuất những hàng hóa và dịch vụ thích hợp cần thiết khi giá năng lượng đi lên.

Những sản phẩm chất lượng cao này cũng cải thiện khả năng phục hồi của nền kinh tế Nhật Bản. Các công ty Nhật Bản sản xuất phần lớn chất quang dẫn và cảm biến hình ảnh được sử dụng trong ngành công nghiệp điện tử và thiết bị y tế. Các công ty Nhật Bản cũng là nhà cung cấp nguyên liệu đầu vào chính cho ngành bán dẫn.

Với việc Nhật Bản liên tục được xếp hạng là nền kinh tế phát triển hàng đầu, việc tìm kiếm sản phẩm thay thế cho nhiều hàng hóa Nhật Bản là điều khó khăn. Điều này mang lại cho các công ty Nhật Bản nguồn cầu ổn định cho sản phẩm của họ trên khắp Đông Nam Á, Hàn Quốc, Trung Quốc, châu Âu và Mỹ. Sự đa dạng hóa này làm giảm khả năng gặp khó khăn của họ ở các thị trường riêng lẻ.

Nhật Bản sẽ phải đối mặt với nhiều thách thức trong năm 2025, bao gồm những bất ổn từ các chính sách của Tổng thống Mỹ Donald Trump, sự cạnh tranh từ các công ty Hàn Quốc và Trung Quốc, nguy cơ từ chiến tranh và thiên tai, lực lượng lao động bị thu hẹp và dân số già đi. Các công ty Nhật Bản đã vượt qua những khó khăn liên quan đến xung đột tại Ukraine, đại dịch COVID-19 và đồng yen yếu. Những thành công trong quá khứ này mang lại lý do để lạc quan rằng Nhật Bản có thể vượt qua những cú sốc sắp tới.

Thanh Tú (TTXVN tại Sydney)