Nỗ lực bảo tồn nguồn dược liệu

Theo PGS.TS. Phạm Thanh Huyền - Giám đốc Trung tâm Tài nguyên dược liệu, Viện Dược liệu, ở nước ta, các vùng địa lý có tiềm năng lớn nhất để phát triển dược liệu giá trị cao và xuất khẩu tập trung ở những khu vực có địa hình, khí hậu và thổ nhưỡng thuận lợi.

Ví dụ như: Tây Bắc nổi bật với núi cao, khí hậu mát mẻ, thích hợp trồng các dược liệu quý như sâm Lai Châu, tam thất hoang, đảng sâm, hà thủ ô đỏ, chè dây, đỗ trọng, hồi, quế, sa nhân, thảo quả, đương quy di thực, Actiso, cát cánh, ... Tây Nguyên có đất đỏ bazan, độ ẩm cao, thích hợp với sâm Ngọc Linh, đảng sâm, ngũ vị tử, san nhân, chè dây, định lăng,… cung cấp nguyên liệu chất lượng cho chế biến xuất khẩu.

Các vùng ven biển như Duyên hải Nam Trung Bộ thích hợp trồng các cây chịu mặn, kháng bệnh đáp ứng nhu cầu thị trường trong nước và quốc tế.

Vùng trồng dược liệu của người dân tại Lào Cai

Đặc biệt, các vùng này có thể phát triển vườn trồng tập trung, áp dụng canh tác hữu cơ và công nghệ chế biến sâu, nâng cao giá trị sản phẩm, tạo lợi thế cạnh tranh trên thị trường xuất khẩu. Việc khai thác tiềm năng gắn với bảo tồn nguồn gen và phát triển bền vững sẽ giúp ngành dược liệu Việt Nam hội nhập toàn cầu.

Mặc dù nguồn tài nguyên cây thuốc ở nước ta phong phú và đa dạng về thành phần chủng loại, nhưng theo các chuyên gia, phần lớn là các cây thuốc mọc tự nhiên, cây thuốc là cây trồng hay thuốc các nhóm cây trồng khác cũng có bộ phận làm thuốc chỉ chiếm khoảng 10 % trong số hơn 5000 loài đã biết.

Về hiện trạng nguồn tài nguyên này, theo PGS.TS. Nguyễn Văn Tập - Nguyên Trưởng Khoa Tài nguyên Dược liệu- Viện Dược liệu, Bộ Y tế, do khai thác liên tục nhiều năm, thiếu chú ý bảo vệ tái sinh; do nạn phá rừng, trồng rừng mới, thu hẹp vùng phân bố tự nhiên nguồn cây thuốc tự nhiên bị suy giảm mạnh, nhiều loài trước kia khai thác được hàng chục hay hàng trăm tấn một năm (Ba kích, Hoàng tinh, Vàng đắng, Hoàng đằng, Bình vôi, …), nay mất khả năng khai thác lớn và trở nên hiếm dần.

Một số loài loài vốn hiếm gặp, lại bị tìm kiếm khai thác để sử dụng hay xuất khẩu lậu qua biên giới dẫn đến nguy cơ bị tuyệt chủng cao trong tự nhiên, như các các loài Sâm ngọc linh, Sâm Lai Châu, Tam thất hoang; các loài Hoàng liên; các loài Bảy lá một hoa; các loài Một lá; các loài Hoàng tinh,... Số loài cây thuốc bị đe dọa tuyệt chủng và bị suy giảm nghiêm trọng trong tự nhiên, cần bảo tồn ở Việt nam tính đến nay khoảng 155 đến 160 loài. … vì vậy, việc bảo tồn và phát triển vùng dược liệu là điều vô cùng quan trọng.

Trồng cây dược liệu quý, tạo thu nhập cao cho đồng bào.

Quy hoạch, bảo tồn và phát triển vùng dược liệu bền vững

Ngành dược liệu Việt Nam được đánh giá sở hữu tiềm năng lớn nhờ nguồn dược liệu tự nhiên phong phú và đa dạng về thổ nhưỡng – khí hậu. Theo Quyết định số 1976/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ, ngành dược liệu đang được quy hoạch phát triển với mục tiêu xây dựng và mở rộng các vùng trồng nguyên liệu tập trung trên cả nước. Bên cạnh đó, Quyết định số 1719/QĐ-TTg về Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi đã góp phần thu hút đầu tư, tạo sinh kế và nâng cao thu nhập cho người dân thông qua phát triển vùng trồng dược liệu ổn định, quy mô lớn và bền vững.

Theo PGS.TS. Phạm Thanh Huyền, Viện Dược liệu là đơn vị nghiên cứu toàn diện về lĩnh vực dược liệu; tư vấn cho Bộ Y tế và các bộ ngành có liên quan về lĩnh vực phát triển dược liệu. Viện đã nghiên cứu về tiềm năng, hiện trạng và đề xuất các giải pháp bảo tồn và phát triển bền vững nguồn tài nguyên dược liệu; đồng thời xây dựng các quy trình khai thác, nhân giống và trồng cây thuốc/cây dược liệu để ứng dụng vào thực tiễn. Đồng thời, Viện cũng triển khai các nghiên cứu là rõ về cơ sở khoa học như thành phần hóa học, chất lượng, tác dụng sinh học, chiết xuất và bào chế nhằm phát triển các sản phẩm từ dược liệu.

Trong nhiều năm qua, với vai trò đơn vị chuyên môn sâu về nguồn tài nguyên dược liệu và công tác phát triển dược liệu, Viện Dược liệu đã tư vấn cho các Bộ, ngành, địa phương như Bộ Nông Nghiệp và Môi trường về vấn đề hiện trạng nguồn tài nguyên dược liệu, giống, quy trình kỹ thuật, xác định đối tượng, vùng khai thác và trồng để tạo nguồn nguyên liệu làm thuốc; vấn đề về bảo vệ rừng và quản lý nguồn tài nguyên thiên nhiên và bảo tồn đa dạng sinh học.

Đồng thời tư vấn các vấn đề liên quan đến lĩnh vực dược liệu và y học cổ truyền trong đó việc khai thác và trồng theo GACP-WHO. Bên cạnh đó, Viện cũng được Bộ Nông nghiệp và Môi trường chỉ định là cơ quan khoa học của CITES về lĩnh vực thực vật.

Viện đã và đang phối hợp với các địa phương để phát triển các chuỗi giá trị dược liệu. Cho đến nay đã chuyển giao các quy trình công nghệ cho 30 doanh nghiệp tại 25 tỉnh/thành phố trên cả nước.

Trong thời gian tới sẽ lựa chọn nhóm dược liệu tiềm năng về hợp tác cùng phát triển toàn diện nhằm phát triển các sản phẩm từ dược liệu phục vụ nhu cầu thị trường. Tiếp tục hợp tác để ứng dụng công nghệ cao, chế biến sâu nhằm tạo ra các sản phẩm có giá trị kinh tế cao. Hiện Viện Dược liệu đã và đang triển khai ở 5 vườn cây thuốc trên cả nước như Hà Nội, Sa Pa (Lào Cai), Tam Đảo (Phú Thọ), Thanh Hóa, Lâm Đồng, Thành phố Hồ Chí Minh. Gần 50 loài đang được tập trung nghiên cứu chuyên sâu phục vụ công tác khai thác và phát triển, chọn tạo giống.

Được biết, cả nước hiện có hơn 600 hợp tác xã sản xuất dược liệu, cung cấp nguyên liệu cho các nhà máy chế biến và xuất khẩu. Những năm gần đây, hệ thống hợp tác xã dược liệu đã và đang phát triển mạnh mẽ, hình thành các vùng trồng tập trung đạt chuẩn, liên kết với doanh nghiệp để chế biến sâu, tạo nên chuỗi giá trị khép kín. Mô hình này không chỉ tạo việc làm và thu nhập bền vững cho người dân, mà còn góp phần bảo tồn đa dạng sinh học, phục hồi hệ sinh thái và phát triển nông nghiệp xanh, nông thôn sinh thái.

K. Mai