Nỗ lực bảo tồn và phát triển văn hóa Chèo tại Bắc Ninh: Hành trình giữ gìn tinh hoa dân tộc

Những thách thức trong công cuộc bảo tồn văn hóa Chèo tại Bắc Ninh

Văn hóa Chèo là một phần không thể thiếu trong di sản văn hóa dân tộc Việt Nam, đặc biệt tại Bắc Ninh, nơi nghệ thuật Chèo đã phát triển và trở thành một nét đặc trưng văn hóa của vùng đất này. Trong bối cảnh hiện đại hóa và sự thay đổi nhanh chóng của xã hội, việc bảo tồn và phát triển nghệ thuật Chèo tại Bắc Ninh đang đối mặt với nhiều thách thức phức tạp, đòi hỏi nỗ lực không chỉ từ chính quyền mà cả từ cộng đồng và những nghệ nhân Chèo. Những thách thức này có thể được chia thành nhiều khía cạnh khác nhau:

Chèo không chỉ là một loại hình nghệ thuật mà còn là linh hồn của văn hóa cộng đồng ở nhiều làng quê tại Bắc Ninh. Những vở diễn Chèo cổ điển như Quan Âm Thị Kính, Lưu Bình Dương Lễ, Lục Vân Tiên, Kiều Liên cứu mẹ… với cốt truyện gần gũi và giai điệu dân dã, đã góp phần giáo dục, giải trí và gắn kết cộng đồng qua nhiều thế hệ. Việc bảo tồn Chèo không chỉ là giữ lại một hình thức biểu diễn mà còn là bảo vệ một phần di sản văn hóa của dân tộc.

Sự mai một của các nghệ nhân và tri thức truyền thống

Tuy nhiên, trong bối cảnh hội nhập và sự phát triển của các loại hình giải trí hiện đại, Chèo đang dần mất đi vị thế của mình trong đời sống văn hóa người dân. Một trong những thách thức lớn nhất trong việc bảo tồn Chèo là sự mai một dần của các nghệ nhân cao tuổi – những người được coi là "báu vật nhân văn sống" của loại hình nghệ thuật này. Nhiều nghệ nhân đã qua đời hoặc không còn khả năng biểu diễn và truyền dạy do tuổi cao và sức khỏe giảm sút. Trong khi đó, việc ghi chép và truyền lại tri thức Chèo từ các nghệ nhân này vẫn chưa được thực hiện đầy đủ và có hệ thống, dẫn đến nguy cơ mất mát những tinh hoa của nghệ thuật Chèo truyền thống. Nhiều nghệ nhân lớn tuổi, người giữ hồn của những điệu Chèo truyền thống, đã không còn khả năng truyền dạy cho thế hệ trẻ. Sự thiếu hụt các lớp học và môi trường truyền dạy Chèo cũng là một trong những nguyên nhân dẫn đến sự mai một của nghệ thuật này.

Thiếu hụt thế hệ kế cận và sự thờ ơ của giới trẻ

Bên cạnh đó, xã hội hiện đại hóa với sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ, đô thị hóa, và sự thay đổi trong lối sống đã làm thay đổi sâu sắc môi trường văn hóa của các cộng đồng ở Bắc Ninh. Các lễ hội truyền thống, nơi Chèo thường được biểu diễn, đang dần bị thay thế bởi những hoạt động văn hóa hiện đại hoặc bị thu hẹp quy mô. Điều này khiến cho Chèo mất đi không gian biểu diễn tự nhiên của nó, đồng thời làm giảm cơ hội để cộng đồng tiếp cận và thưởng thức loại hình nghệ thuật này. Giới trẻ hiện nay, với nhiều loại hình giải trí hấp dẫn và đa dạng, thường thiếu hứng thú với nghệ thuật Chèo. Văn hóa Chèo, vốn đòi hỏi sự kiên nhẫn, đam mê, và thời gian để học hỏi, dần trở nên xa lạ với nhiều người trẻ. Thêm vào đó, việc thiếu đi những cơ sở đào tạo chính quy hoặc các khóa học chuyên sâu về Chèo cũng khiến cho việc tiếp cận và học tập loại hình nghệ thuật này trở nên khó khăn. Các làng quê Bắc Ninh từng có truyền thống Chèo mạnh mẽ nay cũng đối mặt với tình trạng thiếu hụt các thế hệ kế cận để nối tiếp di sản này.

Thách thức từ sự đa dạng văn hóa và quốc tế hóa

Quá trình hội nhập quốc tế và sự đa dạng văn hóa đang mang lại nhiều cơ hội nhưng cũng đặt ra không ít thách thức cho việc bảo tồn văn hóa truyền thống, trong đó có nghệ thuật Chèo. Khi các loại hình nghệ thuật và văn hóa từ nước ngoài được du nhập mạnh mẽ vào Việt Nam, khán giả, đặc biệt là giới trẻ, ngày càng có nhiều lựa chọn trong việc tiếp nhận và thưởng thức văn hóa.

Nghệ thuật Chèo, với ngôn ngữ biểu đạt và giá trị văn hóa đặc thù, gặp khó khăn trong việc cạnh tranh với những loại hình giải trí quốc tế hấp dẫn và dễ tiếp cận hơn như nhạc pop, phim ảnh, hoặc các chương trình truyền hình thực tế. Việc duy trì và phát triển Chèo trong bối cảnh này đòi hỏi phải có sự sáng tạo trong cách tiếp cận và truyền tải, làm sao để vừa giữ được nét truyền thống vừa có thể thích nghi với xu hướng mới của xã hội.

Mặt khác, quá trình toàn cầu hóa cũng đặt ra thách thức cho việc bảo tồn bản sắc văn hóa riêng biệt. Trong khi những loại hình nghệ thuật quốc tế có sức lan tỏa mạnh mẽ nhờ vào công nghệ truyền thông và các nền tảng số, Chèo vẫn chủ yếu dựa vào không gian biểu diễn vật lý và hình thức truyền thống. Điều này đòi hỏi những nỗ lực lớn hơn trong việc sử dụng các phương tiện truyền thông mới, như truyền hình, internet, và mạng xã hội, để giới thiệu và lan tỏa nghệ thuật Chèo đến với khán giả rộng rãi hơn.

Thiếu sự kết nối và hỗ trợ từ chính sách

Bảo tồn và phát triển nghệ thuật Chèo đòi hỏi nguồn lực đáng kể, từ tài chính, nhân lực đến hạ tầng văn hóa. Tuy nhiên, nguồn lực hiện tại dành cho việc bảo tồn Chèo tại Bắc Ninh còn nhiều hạn chế. Nhiều dự án bảo tồn nghệ thuật truyền thống phải đối mặt với khó khăn về kinh phí, dẫn đến việc triển khai các hoạt động bảo tồn không đồng bộ và hiệu quả. Sự hỗ trợ từ các tổ chức văn hóa, doanh nghiệp, và cộng đồng còn thiếu, khiến cho công tác bảo tồn chủ yếu phụ thuộc vào nỗ lực của các cá nhân và một số tổ chức văn hóa nhỏ lẻ.

Dù có nhiều nỗ lực từ phía chính quyền địa phương trong việc bảo tồn văn hóa Chèo, nhưng vẫn còn tồn tại nhiều bất cập trong việc thực hiện chính sách. Một số chính sách bảo tồn văn hóa truyền thống còn thiếu tính thực tiễn, chưa đáp ứng được nhu cầu thực tế của cộng đồng Chèo. Việc thiếu sự kết nối giữa các ban ngành và các tổ chức văn hóa cũng dẫn đến tình trạng hỗ trợ chưa đến nơi đến chốn, khiến cho công tác bảo tồn gặp nhiều trở ngại.

Tóm lại, những thách thức này không chỉ là những trở ngại ngắn hạn mà còn là những vấn đề cần giải quyết dài hạn để đảm bảo sự tồn tại và phát triển bền vững của nghệ thuật Chèo tại Bắc Ninh. Việc vượt qua những thách thức này đòi hỏi sự chung tay của toàn xã hội, từ chính quyền, cộng đồng, cho đến từng cá nhân yêu quý và trân trọng nghệ thuật Chèo.

Hành trình giữ gìn tinh hoa dân tộc

Nhận thức được tầm quan trọng của việc bảo tồn văn hóa Chèo, chính quyền tỉnh Bắc Ninh đã triển khai nhiều dự án và chương trình để khôi phục và phát triển loại hình nghệ thuật này. Các lễ hội Chèo truyền thống được tổ chức thường xuyên hơn, các khóa học ngắn hạn về Chèo được mở ra để thu hút giới trẻ. Các câu lạc bộ Chèo tại các làng xã cũng được khuyến khích hoạt động sôi nổi hơn, nhằm giữ gìn và truyền dạy nghệ thuật Chèo cho thế hệ kế cận. Điển hình như CLB Chèo Yên Dũng, CLB Chèo Việt Yên… Tuy nhiên, những nỗ lực từ phía chính quyền địa phương và cộng đồng đã và đang góp phần giữ gìn và phát huy giá trị của loại hình nghệ thuật truyền thống này.

Bên cạnh những nỗ lực của chính quyền, nhiều nghệ nhân và những người yêu Chèo tại Bắc Ninh cũng đã tự thân vận động, không quản ngại khó khăn để duy trì và phát triển loại hình nghệ thuật này. Chẳng hạn, các nghệ nhân cao tuổi vẫn đều đặn truyền dạy Chèo cho các bạn trẻ, dù điều kiện vật chất còn nhiều hạn chế. Những câu chuyện về sự cống hiến của họ là minh chứng sống động cho tình yêu và lòng đam mê đối với Chèo.

Việc bảo tồn và phát triển văn hóa Chèo tại Bắc Ninh không chỉ là trách nhiệm của chính quyền mà còn cần sự chung tay của cả cộng đồng. Trong bối cảnh hiện đại hóa, việc giữ gìn những giá trị truyền thống như Chèo là vô cùng quan trọng, để thế hệ mai sau vẫn có thể cảm nhận được sự phong phú và đa dạng của văn hóa dân tộc. Chèo Bắc Ninh, với những âm hưởng độc đáo và tinh thần gắn kết cộng đồng, sẽ tiếp tục sống mãi trong lòng người dân, như một phần không thể thiếu của di sản văn hóa Việt Nam.

Trường Thịnh