Ô nhiễm không khí trong nhà: Mối nguy bị bỏ quên

Ô nhiễm ẩn sau bốn bức tường

Khi nhắc đến ô nhiễm không khí, phần lớn hình dung ngay những con đường kẹt xe, khu công nghiệp nhả khói hay lớp sương mù dày đặc phủ lên các đô thị lớn. Tuy nhiên, nhiều công trình nghiên cứu cho thấy không khí bên trong nhà, nơi con người dành tới khoảng 90 phần trăm thời gian mỗi ngày, mới là môi trường chứa nhiều rủi ro hơn.

Cơ quan Bảo vệ Môi trường Mỹ (EPA) ghi nhận nồng độ một số chất ô nhiễm trong không gian kín thường cao gấp 2 đến 5 lần, đôi khi tới hơn 100 lần so với ngoài trời.

Hậu quả ảnh hưởng sức khỏe từ ô nhiễm không khí trong nhà không chỉ dừng ở cảm giác khó chịu tức thời-Ảnh: Internet

Một kỹ sư của hãng Dyson khi trao đổi với báo The Hindu nhấn mạnh rằng, trong những điều kiện nhất định, hỗn hợp các chất ô nhiễm ngoài trời xâm nhập vào nhà và kết hợp với nguồn phát sinh trong sinh hoạt hằng ngày có thể khiến không khí trong nhà ô nhiễm cao tới 10 lần so với bên ngoài. Con số này gây bất ngờ, nhưng phản ánh một thực tế ít được chú ý: bốn bức tường không đủ để chặn ô nhiễm, thậm chí có thể “giữ” chúng lại lâu hơn.

Về bản chất, ô nhiễm không khí trong nhà là tổng hòa của nhiều loại bụi mịn, khí độc và hợp chất hữu cơ bay hơi phát sinh từ hoạt động của con người, từ vật liệu xây dựng, đồ nội thất, thiết bị gia dụng và cả vi sinh vật như nấm mốc, vi khuẩn. Nếu không gian kín thiếu thông gió, các chất này bị “tích tụ” theo thời gian, khiến nồng độ ngày càng cao dù bên ngoài có thể đã trong lành hơn. Độ ẩm quá cao hoặc quá thấp, nhiệt độ khắc nghiệt cũng làm gia tăng tác động của một số chất ô nhiễm.

Nguồn ô nhiễm đầu tiên thường đến từ chính không khí ngoài trời. Khói xe, bụi công trình, khí thải công nghiệp hay khói từ cháy rừng có thể len lỏi qua các khe cửa, ô thông gió, hệ thống điều hòa, thậm chí đi vào nhà cùng quần áo, mái tóc của người vừa trở về từ ngoài đường. Một khi đã xâm nhập, các hạt bụi mịn và khí độc này có thể lưu lại nhiều giờ, bám trên bề mặt đồ vật, thảm, rèm cửa rồi tiếp tục phát tán trở lại không khí.

Bên cạnh đó, nhiều sinh hoạt quen thuộc của gia đình vô tình trở thành “nhà máy” tạo ô nhiễm. Hoạt động nấu nướng, đặc biệt với bếp gas, than hoặc củi, tạo ra một lượng lớn khí nitơ điôxít, các hạt bụi mịn và hợp chất hữu cơ bay hơi. Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) ước tính ô nhiễm không khí trong hộ gia đình do dùng nhiên liệu rắn để đun nấu là nguyên nhân của khoảng 3,2 triệu ca tử vong mỗi năm trên toàn cầu. Tác động này tập trung nhiều ở các nước đang phát triển, nơi nhiều gia đình vẫn sử dụng bếp than, bếp củi trong không gian kín, thông gió kém.

Thuốc lá, nhang, đèn cầy thơm, các thiết bị sưởi cũ hay động cơ đặt trong nhà như máy phát điện cũng là nguồn phát thải đáng kể. Không ít loại sơn, keo dán, ván ép, thảm trải sàn, rèm cửa, sản phẩm tẩy rửa, nước xịt phòng, mỹ phẩm… giải phóng dần các hợp chất hữu cơ bay hơi trong nhiều tháng đến nhiều năm. Nếu hệ thống điều hòa không khí, đường ống và bộ lọc không được vệ sinh định kỳ, bụi, nấm mốc và vi khuẩn sẽ tích tụ, khiến mỗi lần bật máy là một lần “khuấy” ô nhiễm lên khắp phòng.

Sơn tường cũng có thể gây ô nhiễm

Hậu quả sức khỏe từ ô nhiễm không khí trong nhà không chỉ dừng ở cảm giác khó chịu tức thời. Trong ngắn hạn, người sống trong môi trường không khí bẩn dễ bị cay mắt, đau họng, ho, nhức đầu, chóng mặt, bùng phát cơn hen hoặc dị ứng. Về lâu dài, tiếp xúc thường xuyên với các chất ô nhiễm nồng độ thấp nhưng liên tục có thể làm tăng nguy cơ bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính, ung thư phổi, bệnh tim mạch và nhiều rối loạn khác. Một số nghiên cứu gần đây cho thấy mối liên hệ giữa bụi mịn trong nhà với tăng huyết áp, đột quỵ và giảm chức năng nhận thức ở người cao tuổi.

Trẻ em, người già, phụ nữ mang thai và người mắc bệnh mạn tính là nhóm chịu tác động nặng nề nhất. Cơ thể họ hoặc còn đang phát triển, hoặc đã suy yếu, nên khả năng lọc và đào thải chất độc kém hơn. WHO cho biết, trong số 3,2 triệu ca tử vong do ô nhiễm không khí trong hộ gia đình mỗi năm, có hơn 230 nghìn là trẻ dưới 5 tuổi. Điều này cho thấy việc bảo đảm chất lượng không khí trong nhà không chỉ là câu chuyện tiện nghi, mà là vấn đề sống còn đối với sức khỏe cộng đồng.

Giữ không khí trong nhà sạch hơn từ những thay đổi nhỏ mỗi ngày

Giảm ô nhiễm không khí trong nhà không phải lúc nào cũng cần đến thiết bị đắt tiền. Nhiều biện pháp cơ bản có thể áp dụng ngay: ưu tiên thông gió tự nhiên bằng cách mở cửa sổ khi chất lượng không khí ngoài trời chấp nhận được, thiết kế lối thoát khí trực tiếp ở khu vực bếp, nhà vệ sinh, không che kín mọi khe hở khiến căn nhà trở nên “kín như hộp”. Khi nấu ăn, nên bật quạt hút, đậy nắp nồi và hạn chế chiên rán kéo dài; nếu có điều kiện, chuyển dần sang bếp điện hoặc bếp từ.

Song song đó, các gia đình nên hạn chế đốt nhang, nến, đặc biệt trong không gian nhỏ, kín; tránh hút thuốc trong nhà; cất trữ hóa chất tẩy rửa, sơn, dung môi ở khu vực riêng, thoáng khí, dùng vừa đủ và đóng kín nắp sau khi sử dụng. Thói quen dọn dẹp thường xuyên, hút bụi bằng máy có bộ lọc hiệu quả, lau bề mặt bằng khăn ẩm sẽ giúp giảm bụi và chất gây dị ứng. Hệ thống điều hòa, máy lọc không khí nếu có cần được vệ sinh, thay lọc đúng khuyến cáo của nhà sản xuất để bảo đảm hiệu quả.

Ở tầm vĩ mô, các nhà quản lý đô thị có thể đưa tiêu chuẩn thông gió, chiếu sáng và vật liệu ít phát thải vào quy chuẩn xây dựng nhà ở, trường học, bệnh viện, trung tâm thương mại. Việc giám sát chất lượng không khí trong nhà tại các không gian công cộng, kết hợp phổ biến kiến thức cho người dân, sẽ giúp thay đổi dần nhận thức rằng ô nhiễm không chỉ là chuyện “bên ngoài cửa kính”. Các chương trình hỗ trợ chuyển đổi từ bếp than, bếp củi sang bếp sạch cũng là giải pháp quan trọng, nhất là tại các khu vực nông thôn và ngoại thành.

Nhìn từ bên ngoài, một căn hộ với tường sơn mới, nội thất hiện đại và cửa kính kín kẽ có thể tạo cảm giác an toàn, sạch sẽ. Thế nhưng, như cảnh báo của các chuyên gia, không khí bên trong những không gian tưởng chừng lý tưởng đó đôi khi lại ô nhiễm hơn ngoài phố đông xe. Ý thức được rằng “không khí trong nhà có thể bẩn gấp nhiều lần ngoài trời” là bước đầu tiên để mỗi người chủ động điều chỉnh thói quen sinh hoạt, cải thiện thiết kế không gian sống và yêu cầu các chính sách phù hợp, nhằm hít thở bầu không khí lành mạnh ngay trong chính ngôi nhà của mình.

Thủy Long