Phát triển làng nghề làm ngói Lũng Rì gắn với du lịch trải nghiệm

Cách trung tâm xã khoảng 4 km và cách trung tâm huyện Quảng Hòa 7 km, xóm Lũng Rì, xã Tự Do là một trong những địa phương vẫn duy trì tốt kiến trúc nhà sàn, lợp ngói âm dương, 100% hộ dân đều có nhà sàn. Một số gia đình đã xây dựng nhà mới nhưng vẫn giữ lại ngôi nhà sàn truyền thống. Sự hiện hữu của những ngôi nhà sàn khẳng định ý thức tộc người và bản sắc văn hóa của cộng đồng người Nùng An. Đặc biệt, nghề làm ngói thủ công truyền thống vẫn được bà con xóm Lũng Rì gìn giữ và trao truyền cho các thế hệ con cháu.

Nghề làm ngói âm dương xóm Lũng Rì, xã Tự Do có từ lâu đời, được bà con nơi đây truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác. Ngói được làm thủ công rất cẩn thận, chất lượng tốt, màu sắc đẹp, dùng lợp mái nhà rất thoáng mát. Để làm ngói máng theo cách truyền thống phải trải qua nhiều công đoạn tỉ mỉ, từ chọn đất, ủ đất, nhào đất, lọc sạn, tạo hình, phơi, nung, các khâu đều làm thủ công nhằm tạo ra sản phẩm, mẫu mã đẹp, thời gian sử dụng lâu dài, từng viên ngói mang nét đặc trưng riêng có của người dân nơi đây. Sản phẩm làm cho khách có cảm giác gần gũi, thân thiện, thể hiện những giá trị văn hóa truyền thống địa phương. Do đó, sản phẩm ngói Lũng Rì được nhiều địa phương ưa chuộng. Từ Lũng Rì, ngói âm dương được bán đi nhiều nơi trong tỉnh và các tỉnh thành trong cả nước như: Sơn La, Lai Châu, Điện Biên, Hà Nội, Hải Phòng... Nhu cầu mua ngói của khách hàng chủ yếu để phục vụ xây dựng các công trình du lịch, quán cà phê, nhà thờ, đền, chùa, kiến trúc nhà đất, nhà sàn truyền thống... Khoảng những năm 2010 - 2015, xóm có 80% số hộ làm ngói, mang lại thu nhập cao, góp phần xóa đói giảm nghèo. Song, cũng như nhiều nghề truyền thống khác, có một thực trạng đáng buồn là những năm gần đây, việc tiêu thụ ngói ngày càng ít đi do nhu cầu thị trường chuyển sang vật liệu tiện dụng và giá thành rẻ, ít tốn công như tôn lạnh và một số vật liệu lợp khác. Bên cạnh đó, nguồn nguyên liệu đất làm ngói ngày càng khan hiếm cùng với khó khăn về nguồn nhân lực do thế hệ kế cận có xu hướng đi lao động tại các khu công nghiệp bởi nghề thủ công vất vả, thu nhập không cao, chủ yếu “lấy công làm lãi”. Trên địa bàn xóm Lũng Rì hiện chỉ còn 23 hộ dân duy trì làm ngói thường xuyên. Các hộ dân cũng sản xuất ít dần, mỗi hộ chỉ sản xuất từ 2 - 3 lò ngói trong một năm, mỗi lò khoảng 15 nghìn viên ngói.

Sản phẩm ngói máng ở Lũng Rì, xã Tự Do (Quảng Hòa).

Để phát triển sản xuất gắn với tái cơ cấu nông nghiệp, xây dựng nông thôn mới, tỉnh xác định tạo hiệu quả kinh tế kép từ phát triển ngành nghề, làng nghề truyền thống gắn với phát triển du lịch nông thôn. Với mục tiêu đó, làng nghề ngói đất nung xóm Lũng Rì đã được UBND tỉnh công nhận là làng nghề truyền thống. Ông Lâm Văn Bào, xóm Lũng Rì chia sẻ: Xóm có 79 hộ, trong đó có 23 hộ tham gia làm ngói đất nung và 2 hộ làm nghề dệt thổ cẩm. Để làm ra một viên ngói phải trải qua nhiều công đoạn rất vất vả và mất nhiều thời gian nhưng năng suất lao động không cao. Tuy vậy, người dân ở đây đều muốn duy trì, bảo tồn làng nghề ngói đất nung được bền vững lâu dài, mong Nhà nước hỗ trợ tìm nguyên liệu đất đối với làng nghề làm ngói vì loại đất phù hợp làm ngói hiện nay ở xóm đã gần cạn kiệt, không đủ sản xuất, phải đi tìm lấy đất ở các địa phương khác về làm nên gặp rất nhiều khó khăn. Có chính sách quan tâm hỗ trợ các thiết bị máy móc để nhào đất nhằm rút ngắn thời gian, giảm sức lao động và tăng hiệu quả, năng suất, góp phần đem lại hiệu quả kinh tế cho hộ gia đình.

Vượt qua những khó khăn, người dân Lũng Rì hiện nay vẫn nỗ lực giữ gìn nghề truyền thống của cha ông để lại; những công đoạn thủ công, những giá trị văn hóa làng nghề vẫn được bảo tồn nguyên vẹn. Cùng với cảnh quan cổ kính của làng với những ngôi nhà mái ngói âm dương san sát nằm gọn trong thung lũng, những phong tục tập quán, tín ngưỡng đặc sắc người Nùng An..., là “chất liệu” phù hợp có thể phát triển làng du lịch cộng đồng. Thời gian tới, với sự phối hợp giữa các sở, ban, ngành, huyện Quảng Hòa và các bên liên quan triển khai các hoạt động đào tạo nâng cao năng lực, hỗ trợ phát triển du lịch cộng đồng, làng nghề Lũng Rì sẽ được tiếp thêm động lực để bảo tồn nghề truyền thống thân thiện với môi trường và gắn với phát triển sinh kế cho cộng đồng.

Xuân Thương