Rau má hữu cơ: Thay đổi tư duy, xây dựng nông thôn mới xanh - sạch - bền vững

Hướng tư duy làm nông nghiệp mới

Nông thôn mới xanh - sạch - bền vững là một trong những mục tiêu chiến lược của Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2021 - 2025. Nông nghiệp sạch, hữu cơ và bảo vệ môi trường được xác định là yếu tố cốt lõi của "nông thôn mới kiểu mẫu" và "nông thôn mới nâng cao".

Câu chuyện về cây rau má hữu cơ tại thành phố Huế được ví như "chìa khóa vàng" góp phần hiện thực hóa mục tiêu xây dựng nông thôn mới sạch - xanh - bền vững.

Rau má là một trong những sản phẩm chủ lực của Huế (thuộc nhóm đặc sản địa phương, làng nghề truyền thống, ngành nghề nông thôn).

Từ lâu, rau má đã là một phần không thể thiếu trong ẩm thực và y học cổ truyền Việt Nam. Các nhà khoa học trên thế giới cũng đã nhắc tới rau má như một "siêu nguyên liệu" chứa đựng những hợp chất có tiềm năng ứng dụng sâu rộng trong dược phẩm, mỹ phẩm và thực phẩm chức năng.

Thời gian qua, nhiều bà con nông dân ở Huế vẫn chưa quen với cách làm nông nghiệp sạch, nông nghiệp hữu cơ (Organic). Không ít người thậm chí còn cho rằng phải bón phân thì cây mới cho thu hoạch tốt. Cách làm đó tiềm ẩn nhiều rủi ro, đặc biệt là khi xuất khẩu.

Việc chuyển đổi sang phương pháp canh tác hữu cơ được chứng nhận hoàn toàn khả thi, hiệu quả kinh tế tương đương, đôi khi vượt trội, so với phương pháp VietGap có sử dụng hóa chất nông nghiệp.

Một nghiên cứu so sánh chuyên sâu được hoàn thành tại vùng trọng điểm trồng rau má Quảng Thọ cách đây ít lâu đã đem lại hướng tư duy làm nông nghiệp mới cho bà con nông dân ở Huế.

Thông tin cụ thể hơn về nghiên cứu nêu trên, Tiến sĩ Nguyễn Lương Quang, Viện năng lượng nguyên tử và năng lượng thay thế - CEA Paris-Saclay (Pháp) cho biết: Nghiên cứu được tiến hành trên 2 khu vực canh tác liền kề, trải dài trong 26 tháng, để so sánh hai hệ thống sản xuất VietGap và hữu cơ dưới cùng điều kiện khí hậu.

Trong đó, hệ thống VietGap đại diện cho phương pháp canh tác truyền thống có sử dụng phân bón hóa học tổng hợp (NPK) và thuốc bảo vệ thực vật trong giới hạn cho phép để kích thích sinh trưởng nhanh và kiểm soát sâu bệnh. Còn hệ thống hữu cơ tuyệt đối loại bỏ hóa chất tổng hợp, chỉ dựa vào phân bón hữu cơ, phân bón khoáng, kiểm soát sâu bệnh/cỏ dại hoàn toàn bằng phương pháp thủ công và ứng dụng quản lý dịch hại tích hợp (IPM).

Kết quả cho thấy, mặc dù cây rau má hữu cơ có tốc độ sinh trưởng chậm hơn (cần 6 - 7 tuần để thu hoạch, so với 4 - 5 tuần của VietGap), song tỷ lệ trọng lượng khô/tươi và hiệu suất chiết xuất thô đều tương đương nhau. Như vậy, loại bỏ hóa chất không đồng nghĩa với việc mất đi lợi nhuận.

“Việc chuyển đổi sang phương pháp canh tác hữu cơ được chứng nhận hoàn toàn khả thi, hiệu quả kinh tế tương đương, đôi khi vượt trội, so với phương pháp VietGap có sử dụng hóa chất nông nghiệp. Đây không chỉ là một phát hiện khoa học mà còn mở ra một hướng chiến lược kinh tế mới cho hàng trăm hộ gia đình tại các vùng trồng rau má trọng điểm như Quảng Thọ”, Tiến sĩ Quang nhận định.

Tiềm năng “chiến thắng kép” cả về kinh tế và môi trường

Cũng theo ông Quang, câu chuyện rau má hữu cơ còn mang ý nghĩa lớn về mặt đạo đức và xã hội, hoàn toàn phù hợp với tinh thần xây dựng nông thôn mới văn minh, khỏe mạnh.

“Việc lạm dụng hoặc quản lý kém hóa chất nông nghiệp là một trong những nguyên nhân tiềm ẩn gây ra gánh nặng ung thư cao ở Việt Nam. Thông qua canh tác rau má hữu cơ, chúng ta có thể sản xuất ra một hợp chất có khả năng hỗ trợ điều trị các vấn đề sức khỏe cộng đồng”, Tiến sĩ Quang lưu ý thêm.

Nghiên cứu so sánh chuyên sâu tại Quảng Thọ cũng đã chỉ ra những hướng đi cụ thể để bà con tối ưu hóa sản xuất, tạo ra sản phẩm phù hợp với từng thị trường ngách.

Cụ thể, vào mùa hè (tháng 6–9), nếu tập trung thu hoạch sẽ tối đa hóa axit tự do (Aglycone) cần thiết cho các ứng dụng dược phẩm/chữa lành.

Còn mùa đông (tháng 11–1), quá trình thu hoạch sẽ tối ưu hóa Glycoside (dạng liên kết đường) được ưa chuộng trong các công thức mỹ phẩm.

Các nhà nghiên cứu khuyến nghị, để duy trì sản lượng hoạt chất ở mức tối đa, nông dân cần áp dụng một chu kỳ luân canh hoặc thay thế cây trồng định kỳ, có thể là 12 - 18 tháng, thay vì khai thác thâm canh kéo dài.

Có thể nói, tương lai của ngành sản xuất rau má Việt Nam nằm ở chiến lược xanh và sạch. Việc áp dụng các kết quả nghiên cứu sẽ giúp nâng cao giá trị sản phẩm nông nghiệp chủ lực, tăng chu nhập bền vững cho bà con nông dân và chung tay bảo vệ môi trường.

Mong rằng bà con nông dân sớm nắm bắt cơ hội, chuyển đổi tư duy, tích cực chung tay xây dựng nông thôn mới bằng những mùa rau má hữu cơ đem lại “chiến thắng kép” cả về kinh tế và môi trường.