Salman Rushdie và kiệt tác về quê hương

Salman Rushdie tại PEN America Gala ở New York. Ảnh: Jamie McCarthy.

Có những người may mắn, họ sinh ra ở những vùng đất có nhiều chuyện lí thú, chỉ cần chép lại những chuyện ấy một cách khéo léo đã đủ hấp dẫn. Quê hương đôi khi cho nhà văn những nguyên liệu “vàng ròng” mà không cần chế tác quá nhiều đã trở thành sản phẩm văn học giá trị.

Salman Rushdie, nhà văn Anh gốc Ấn, là một người may mắn như vậy. Tác phẩm nổi tiếng nhất của ông là Những đứa con của nửa đêm, viết về vùng đất Ấn Độ quê hương.

Tác phẩm lừng danh này đã đoạt giải Booker năm 1981, đến năm 1993 lại đoạt giải cuốn sách hay nhất trong 25 năm lịch sử giải Booker (Booker of Bookers Prize) và đến năm 2008 một lần nữa đoạt giải cuốn sách hay nhất của 40 năm giải Booker (The Best of Booker), một kỳ tích vô tiền khoáng hậu.

Giải Booker là một trong những giải văn chương uy tín nhất trao tặng cho công dân của Khối thịnh vượng chung Anh và Cộng hòa Ireland gồm 53 quốc gia và vùng lãnh thổ.

Những đứa con của nửa đêm là một cuốn sách kỳ vĩ và phức tạp, những ai từng đọc cuốn này chắc hẳn sẽ choáng ngợp về nó, nhiều kiến thức lịch sử, văn hóa, huyền thoại và đời thực xen kẽ, pha trộn và người ta rất ngưỡng mộ tác giả về kiến thức và sự hiểu biết của ông.

Nhưng chính Salman Rushdie nói rằng viết một cuốn tiểu thuyết dài về Ấn Độ rất dễ! Vì ở đấy có bao nhiêu chuyện để kể! Tất nhiên rồi, Ấn Độ là một quốc gia vĩ đại, một trong những cái nôi của văn minh loài người, nơi khởi sinh những tôn giáo lớn và những nền văn hóa đặc sắc đa dạng cùng một lịch sử phong phú, phức tạp.

Salman Rushdie may mắn lớn lên ở một quê hương đặc biệt và nó đã nuôi dưỡng, bồi đắp và cung cấp nguồn tài nguyên rất quý giá để ông khai thác. Những tác phẩm hay nhất của Salman Rushdie đều liên quan tới Ấn Độ hoặc kể về Ấn Độ và tôi tự hỏi nếu Salman Rushdie không có một quê hương như thế, liệu ông có viết nổi Những đứa con của nửa đêm?

Một người cũng khai thác chất liệu quê hương và nổi tiếng toàn thế giới là Mạc Ngôn. Mạc Ngôn viết rất nhiều về vùng Đông Bắc Cao Mật của ông và cũng giống như Salman Rushdie, quê hương của Mạc Ngôn có nhiều chuyện hay để kể.

Từ phong tục, tập quán, lịch sử, văn hóa cho đến những biến động dữ dội trong xã hội là nguyên liệu dồi dào cho sự viết. Tất nhiên không nên ngây thơ nghĩ rằng, những gì Mạc Ngôn viết về vùng Đông Bắc Cao Mật hoàn toàn là sự thực về chính nơi ấy. Mạc Ngôn đã đưa những đặc sắc của đất nước mình về gói trọn trong bình diện địa lý vùng Đông Bắc Cao Mật.

Đông Bắc Cao Mật là một vùng đất riêng nhưng cũng mang những đặc điểm chung của cả đất nước, trong quê hương lớn có quê hương nhỏ và ngược lại.

Tôi dẫn ra ví dụ về Salman Rushdie và Mạc Ngôn để minh chứng rằng những tác giả ở vùng địa lý khác nếu viết một câu chuyện kiểu Salman Rushdie hay Mạc Ngôn về vùng đất quê hương họ sẽ không thuận lợi bằng.

Ta dễ hình dung sự so sánh thế này, ở những vùng địa lý giàu tài nguyên thiên nhiên thì ngành công nghiệp khai khoáng sẽ thuận lợi hơn nhiều so với những vùng đất nghèo nàn, ít khoảng sản. Những người công nhân ở những vùng địa lý nghèo sẽ phải nỗ lực nhiều hơn, công sức bỏ ra lớn hơn và sự lựa chọn sẽ hạn chế hơn rất nhiều.

Uông Triều/ Trần Lê Books & NXB Văn học