Sinh viên thời 4.0: Đọc ít đi hay đọc khác đi?

Khi trang giấy nhường chỗ cho màn hình điện tử

Văn hóa đọc không chỉ là việc mở một cuốn sách, mà là cách tiếp cận, suy ngẫm và ứng dụng tri thức. Nhưng hiện nay, ở nhiều trường đại học tại Hà Nội, sinh viên không còn thường xuyên đến thư viện hay đọc báo in. Việc học tập, tra cứu tài liệu, đọc truyện hay sách chuyên ngành phần lớn được thực hiện qua điện thoại, máy tính.

Như Quỳnh, sinh viên năm ba Trường Đại học Sư phạm Hà Nội, chia sẻ: “Mỗi năm mình chỉ đọc khoảng 3 quyển sách giấy vì chủ yếu dùng iPad để đọc và ghi chú nhanh, tiện hơn mang theo sách vở”.

Như Quỳnh sử dụng iPad để học tập, thay thế cho sách giấy truyền thống. Ảnh: Tú Anh

Mặc dù chỉ đọc vài cuốn sách giấy mỗi năm, Quỳnh cho biết cô vẫn thường xuyên nghiên cứu hơn 20 tài liệu học thuật dạng PDF và đọc các bài chuyên ngành. Điều đó cho thấy, thay vì đánh mất thói quen đọc, nhiều sinh viên đang chuyển việc đọc từ hình thức truyền thống sang kỹ thuật số, nhanh hơn và tiện lợi hơn.

Internet tiện lợi nhưng cũng là “con dao hai lưỡi”: nhiều sinh viên chỉ đọc lướt, xem tóm tắt, dễ mất khả năng tập trung vì mạng xã hội và video ngắn.

Hải Long, sinh viên một trường đại học ở Cầu Giấy (Hà Nội), thừa nhận: “Mình định vào mạng tìm tài liệu, nhưng rồi lại bị cuốn vào xem clip, đọc bình luận… Đến khi nhớ ra thì hết cả buổi. Giờ mình đọc ít hẳn và không sâu như trước”.

Không ít sinh viên còn coi việc đọc sách giấy là “lỗi thời”. Một số khác gặp trở ngại về thời gian, chi phí mua sách hay đơn giản là không còn đủ kiên nhẫn để ngồi đọc lâu.

Thay đổi để thích nghi

Tuy nhiên, không thể phủ nhận rằng sinh viên ngày nay đang tạo ra một hình thức văn hóa đọc mới - linh hoạt hơn, hiện đại hơn.

Theo thống kê của Thư viện Đại học Quốc gia Hà Nội (ĐHQGHN), trong giai đoạn 2021-2023, hệ thống thư viện số của trường ghi nhận hơn 77,6 triệu lượt truy cập, tăng gấp hơn ba lần so với năm 2020 (23,6 triệu lượt). Tính đến 2025, Thư viện ĐHQGHN đã phục vụ hơn 142 triệu lượt tương tác và sử dụng. Con số này cho thấy sinh viên ngày càng chủ động khai thác học liệu điện tử cho việc học và nghiên cứu.

Bên cạnh việc mở rộng dữ liệu số, thư viện còn thường xuyên tổ chức các hoạt động như “Ngày hội đọc sách”, “Mỗi tuần một cuốn sách hay” nhằm khuyến khích sinh viên quay lại với sách giấy và rèn luyện khả năng đọc sâu trong thời đại công nghệ.

Hiện nay, phần lớn sinh viên sử dụng các thiết bị điện tử để phục vụ việc học và tra cứu tài liệu. Ảnh: Tú Anh

Không chỉ đọc online, nhiều sinh viên còn kết hợp cả hai hình thức. Họ tận dụng nền tảng như Google Books, Wattpad hay Kindle để đọc nhanh, nhưng vẫn tìm mua cuốn sách yêu thích để lưu giữ, đánh dấu và chiêm nghiệm.

Theo Hương Huyền, sinh viên Trường Đại học Thương mại (Hà Nội), việc duy trì văn hóa đọc trong thời đại số không chỉ nằm ở việc “đọc nhiều”, mà quan trọng hơn là đọc có chọn lọc, đọc để hiểu và biết vận dụng. Huyền chia sẻ, giữa vô vàn cám dỗ từ công nghệ, mỗi người có thể bắt đầu từ những hành động nhỏ như dành 15-30 phút mỗi ngày cho một nội dung dài mà không bị gián đoạn, giới hạn thời gian lướt mạng xã hội, hoặc tham gia các câu lạc bộ đọc sách để cùng trao đổi, lan tỏa tinh thần học hỏi và tình yêu tri thức.

Tại Trường Đại học Hà Nội, Câu lạc bộ Sách HANU thường xuyên tổ chức chuỗi hoạt động “Book Talk” để sinh viên cùng đọc, thảo luận và chia sẻ cảm nhận về cuốn sách ý nghĩa. Hoạt động này giúp khơi dậy niềm hứng thú với việc đọc, tạo không gian kết nối và giúp sinh viên học cách lắng nghe, phản biện, nhìn nhận vấn đề đa chiều hơn.

Tiến sĩ giáo dục học Nguyễn Thị Thu Huyền cho rằng, sự lên ngôi của mạng xã hội và các nội dung ngắn không chỉ ảnh hưởng đến sinh viên, mà còn tác động tới cả trẻ nhỏ và người trưởng thành. Việc tiếp xúc thường xuyên với thông tin nhanh khiến khả năng tập trung khi đọc văn bản dài và năng lực xử lý thông tin bằng chữ viết của nhiều người suy giảm rõ rệt. Khi mất đi sự kiên nhẫn đọc sâu, người học cũng dần đánh mất hứng thú, khả năng cảm thụ và năng lực tự học - những yếu tố cốt lõi của văn hóa đọc.

Tuy nhiên, cùng với sự thay đổi đó, một cách đọc mới cũng đang hình thành. Sinh viên ngày nay đọc linh hoạt hơn, tận dụng công nghệ để tiếp cận tri thức mọi lúc, mọi nơi, qua nhiều hình thức như sách điện tử hay sách nói. Dù vậy, việc nghe sách không thể thay thế hoàn toàn việc đọc, bởi chỉ khi đọc - ghi chú - gạch chân - suy ngẫm, người đọc mới thật sự thấu hiểu và ghi nhớ tri thức.

Theo TS Huyền, việc xây dựng văn hóa đọc cần được hình thành từ sớm, bắt đầu ngay từ bậc mầm non, tiểu học. Với sinh viên, để khơi lại thói quen này, điều quan trọng là tìm được cộng đồng hoặc “bộ lạc đọc” - nơi mọi người có cùng sở thích và mục tiêu, khích lệ nhau duy trì việc đọc. “Không cần đọc nhiều ngay, chỉ cần mỗi ngày vài trang, từ những cuốn mình yêu thích, rồi tăng dần lên. Quan trọng là duy trì đều đặn”, bà nói.

Bà Huyền cho rằng, để nuôi dưỡng văn hóa đọc bền vững, nhà trường nên đưa kỹ năng đọc và phương pháp học đại học vào chương trình đào tạo. “Nếu sinh viên không thể đọc nhiều thì hãy đọc sâu; nếu không đọc sâu thì hãy đọc đúng với nhu cầu của bản thân. Khi đọc đúng, kiến thức mới thực sự được vận dụng”, TS Huyền nhấn mạnh.

Với góc nhìn của người giảng dạy, bà nhận định không chỉ sinh viên mà cả xã hội nói chung đang đọc ít hơn trước, khi có quá nhiều hình thức giải trí thay thế. Tuy vậy, điều đáng mừng là cách đọc đang “chuyển hóa” - từ truyền thống sang số hóa - mở ra những cơ hội mới cho việc tiếp cận tri thức, nếu người đọc biết cách khai thác và làm chủ thói quen đọc của mình.

Anh Túc