Sông Bé - Cho những cánh sóng bay xa

BPO - Hòa trong dòng chảy 100 năm báo chí cách mạng Việt Nam (21-6-1925 - 21-6-2025), ngành phát thanh - truyền hình (PT-TH) Sông Bé (Bình Dương - Bình Phước nay) cũng đã có những bước hình thành, phát triển và có những đóng góp hiệu quả vào cuộc sống trong gần nửa thế kỷ qua. Là người có hơn 40 năm gắn bó với ngành, nhà báo Phan Văn Thảo (bút danh Lê Thảo) đã có những ghi chép thực về cuộc đời mình đi cùng những năm tháng của ngành PT-TH Sông Bé xưa và Bình Dương - Bình Phước nay... Sau đây là loạt bài của tác giả xin được giới thiệu đến độc giả qua tựa đề “Sông Bé - Cho những cánh sóng bay xa”.

"Sông Bé - Nhìn về hướng thượng nguồn" (Nguồn: internet)

Bài 1:
KHỞI NGUỒN

Ngày 2-10-1977 là dấu mốc lịch sử, hình thành Đài Phát thanh Sông Bé, sau này là Đài PT-TH Sông Bé. Đây là khởi nguồn cho những cánh sóng PT-TH Sông Bé, sau này Bình Dương, Bình Phước sánh bước vươn xa…

Sau ngày thống nhất đất nước năm 1975, đến những năm 1976-1977, cùng với nhiều tỉnh, thành phố phía Nam, Đài Phát thanh Sông Bé cũng được hình thành. Trong 10 năm đầu hình thành và xây dựng từ 1977-1987 là cả một chặng đường đầy khó khăn, thiếu thốn mà các thế hệ Ban Giám đốc và tập thể cán bộ đã vượt qua để dựng xây nên sự nghiệp và những lớp người làm báo sau này.

Tôi may mắn có mặt ở Đài Phát thanh Sông Bé trong chặng đường 10 năm đầu ấy. Có thể, sau những thế hệ thứ hai, thứ ba mà các chú, các cô và anh chị đi trước, tôi là thế hệ tiếp nối được đài tuyển chọn và đưa đi đào tạo ở Trường nghiệp vụ Phát thanh II phía Nam (sau này là Trường cao đẳng PT-TH Thành phố Hồ Chí Minh), để vào giữa những năm 1980, tôi đã có những bước khởi đầu trong ngành.

…Ngày tôi bước chân vào đài để làm thủ tục xuống trường nhập học thì đài đã được xây dựng ở khu gia binh của chế độ cũ (nằm trên quốc lộ 13, góc ngã tư Gò Đậu). Lúc này, chú Sáu Cương (ông Lê Tấn Cương) là Giám đốc đầu tiên của Đài Phát thanh Sông Bé. Đến khi tôi ra trường, về nhận nhiệm vụ thì Giám đốc đài là chú Hai Định (ông Đặng Kiên Định).

Trong Kỷ yếu 25 năm ngày thành lập 2-10-2002 của Đài Phát thanh Sông Bé trước đây, chú Hai đã kể: "Khi có quyết định của UBND tỉnh Sông Bé tách ra từ Ty Văn hóa - Thông tin, đài được xây dựng tại địa điểm hiện nay, nguyên là khu gia binh ngụy. Không có bất kỳ cái gì gọi là vốn, ngoài cái vốn con người 25 đồng chí trong đó có Đức Trường biên tập, đồng chí Ba Xường kỹ thuật, còn phần đông là lính mới vào nghề. Phải đập phá các dãy nhà của khu gia binh để xây cất lại. Tất cả đều phải chạy chợ săn tin để làm chương trình, tìm mua nguyên vật liệu để dựng máy phát...".

Một buổi họp mặt của lãnh đạo và cán bộ, công nhân viên Đài Phát thanh Sông Bé từ khu gia binh được cải tạo lại làm hội trường của đài những năm 1980 - Ảnh tư liệu

“Đây là Đài Phát thanh Sông Bé...”

Ngày 2-10-1977, Đài Phát thanh Sông Bé chính thức thực hiện buổi phát thanh đầu tiên trên tần số AM 970 KHz.

Ông Nguyễn Đức Trường, nguyên Giám đốc Đài PT-TH Bình Dương, nguyên Trưởng ban Biên tập Đài Phát thanh Sông Bé từng kể lại: Để buổi phát sóng đầu tiên thành công, lãnh đạo, cán bộ, phóng viên, nhân viên của đài tất bật chuẩn bị mọi mặt. Giai đoạn này, đài nhận được sự hỗ trợ rất lớn từ Ủy ban Phát thanh quốc gia về cán bộ, trang thiết bị, xây dựng các phòng như bá âm, phát xạ, hỗ trợ máy phát sóng, đào tạo tại chỗ, hoặc cử đi học về kỹ thuật, biên tập, bá âm, phát xạ...

Nhà báo Nguyễn Đức Trường, nguyên Giám đốc Đài PT-TH Bình Dương trả lời phỏng vấn của phóng viên về câu chuyện thu - dựng câu xướng cho Đài Phát thanh Sông Bé

Lịch sử Báo chí cách mạng tỉnh Bình Dương 1930-2017 (Huỳnh Ngọc Đáng chủ biên) có ghi:"Ngày 2-10-1977, từ thị xã Thủ Dầu Một, tỉnh Sông Bé, khúc nhạc hiệu "Mỗi bước ta đi..." của nhạc sĩ Thuận Yến vang lên cùng lời xướng "Đây là Đài Phát thanh Sông Bé, phát từ thị xã Thủ Dầu Một, trên làn sóng..." của phát thanh viên Lê Thị Yểm chính thức báo hiệu chương trình phát sóng đầu tiên của Đài Phát thanh Sông Bé...".

Phát thanh viên Lê Thị Yểm, sau này là Trưởng phòng Tổ chức Đài PT-TH Bình Dương và hiện chị đã nghỉ hưu. Chị có bút danh là Thủy Yến, nhưng chúng tôi vẫn quen gọi là chị Tư. Chị rất hiền hậu và dễ gần như chính giọng đọc của chị.

Trong câu xướng "Đây là Đài Phát thanh Sông Bé..." sau này mà nhiều người được nghe, còn có một giọng nam trầm ấm của chú Tư Trung (cố nhà báo Đỗ Toàn Trung, nguyên Giám đốc Đài PT-TH Bình Phước, nguyên Phó Giám đốc Đài PT-TH Sông Bé).

Ít ai biết, chú Tư là phát thanh viên của Đài Giải Phóng (CP90), có thời gian công tác ở Đài Tiếng nói Việt Nam, sau đó chuyển về Đài Phát thanh Sông Bé công tác cho gần nhà, vì chú Tư là người gốc Bình Dương...

Chú Tư và chị Tư chính là những người thầy đầu tiên đã chỉ cho tôi "cái nghề phát thanh viên" khi chú Hai Định điều động tôi tăng cường cho giọng đọc nam của Đài Phát thanh Sông Bé lúc bấy giờ. Đó là quãng thời gian tôi được gắn bó với chú Tư, với anh Phước Tường, chị Thanh Phương, chị Tư... và học hỏi được rất nhiều điều về nghề phát thanh viên.

Nhà báo Nguyễn Đức Trường, nguyên Giám đốc Đài PT-TH Bình Dương cho biết, thời điểm những ngày đầu chuẩn bị phát sóng của Đài Phát thanh Sông Bé vào năm 1977, Ban Giám đốc và Ban Biên tập đài lúc đó đã đưa ra 3 ca khúc là “Xuân chiến khu”, “Tiếng chày trên sóc Bom Bo” và “Mỗi bước ta đi” để chọn làm nhạc hiệu, trong số đó, ưng ý nhất vẫn là ca khúc “Mỗi bước ta đi” của nhạc sĩ Thuận Yến vì ca từ và giai điệu khá hùng hồn, cảm xúc. Hồi đó, Đài Phát thanh Sông Bé cũng chưa có phòng thu và trang thiết bị thu âm đầy đủ, chất lượng, nên đã tìm đến Đài Tiếng nói Việt Nam để thu - dựng cho đoạn nhạc hiệu này...

..."Anh đi trước hàng quân tiến về giải phóng nông thôn/ tiến về thành phố thân yêu đạp trên bao xác thù/ Anh đang hành quân ra tiền tuyến/ mang theo tình yêu giai cấp trong tim...".

"Trong buổi phát sóng đầu tiên, giai điệu nhạc hiệu này được cất lên đã khiến mọi người vỡ òa cảm xúc... và cho đến bây giờ, mỗi khi nghe lại, trong lòng tôi và nhiều người vẫn dâng trào cảm xúc cùng niềm tự hào về một thời làm báo năm xưa..." - ông Trường tâm sự.

Với tôi, giai điệu “Mỗi bước ta đi” của nhạc sĩ Thuận Yến nghe như có bước chân của những người chiến sĩ mang cả khát vọng của dân tộc để xây chiến thắng! Có lúc âm điệu trải dài, lắng xuống như mang cả những khổ đau, hy sinh và mất mát của dân tộc Việt Nam... để rồi câu xướng "Đây là Đài Phát thanh Sông Bé..." cất lên thật tự hào và đầy cảm xúc.

Giai điệu trầm hùng và câu xướng đầy tự hào ấy đã đi cùng năm tháng với ngành PT-TH của Sông Bé và Bình Phước sau này...

Câu xướng ấy đã theo cùng "Mỗi bước ta đi" vang xa, vang cao từ đỉnh núi Bà Rá - vùng đất Phước Long anh hùng đến khắp các phố phường, đồi núi xa xôi trên mọi miền đất nước! Và cho đến hôm nay vẫn như vang mãi trên làn sóng của cả hai đài Bình Dương - Bình Phước.

Mỗi lần các thế hệ nhà báo chúng tôi họp mặt kỷ niệm, ai ai cũng không khỏi xúc động khi nghe lại những âm vang của giai điệu "Mỗi bước ta đi" trên nền nhạc hiệu và câu xướng: “Đây là Đài Phát thanh Sông Bé, phát từ thị xã Thủ Dầu Một, trên làn sóng 309m tức 970 KHz"...

STV khởi nguồn từ Tổ phim nhựa...

Phim trường STV được khánh thành và đưa vào sử dụng năm 1994 (nguồn: BTV)

STV là logo (viết tắt của từ Sông Bé Television) của truyền hình Sông Bé, được Ban Giám đốc đài chọn sử dụng từ năm 1994, sau khi chính thức có kênh phát hình 25 UHF.

So với phát thanh thì truyền hình Sông Bé có muộn hơn. Song, từ những năm 1982, Đài Phát thanh Sông Bé đã có Tổ truyền hình (quay bằng phim nhựa) để cộng tác tin, bài cho Đài Truyền hình Thành phố Hồ Chí Minh (HTV)...

Cố nhà báo Đinh Phong, nguyên Phó Chủ tịch Hội Nhà báo Việt Nam, nguyên Chủ tịch Hội Nhà báo Thành phố Hồ Chí Minh, nguyên Phó Tổng Giám đốc Đài Truyền hình Thành phố Hồ Chí Minh có viết trên Tập san kỷ niệm 25 năm thành lập Đài PT-TH Bình Dương, năm 2002:"Sau ngày giải phóng... Một thời gian dài trên Đài Truyền hình Thành phố Hồ Chí Minh - được coi làm trách nhiệm tuyên truyền cho khu vực - không có tin của Sông Bé. Các anh lãnh đạo tỉnh không vui. Chúng tôi thì vất vả mỗi khi Sông Bé có hoạt động, phải xách xe, xách máy chạy lên để ghi hình...

...Anh Sáu Cương (Giám đốc Ty Văn hóa - Thông tin tỉnh lúc bấy giờ) đã bàn với các anh lãnh đạo tỉnh rồi cùng tôi thống nhất một phương án thành lập cơ sở đầu tiên cho truyền hình tỉnh. Tỉnh ủy cấp cho 5.000 đồng, tôi đem về mua một chiếc máy quay phim nhựa 16 ly...

Anh Sáu Cương chọn 2 nhân viên đi học nghề quay: anh Phạm Văn Nghĩa và anh Nguyễn Thành Long.

Năm 1982, Tổ truyền hình này được điều về Đài Phát thanh trở thành tổ trực thuộc Ban biên tập của đài, do anh Nghĩa làm tổ trưởng. Về sau tổ này được bổ sung thêm anh Phan Minh Hoàng. Tôi tiếp tục giúp anh em để trở thành tổ cộng tác viên tích cực của Đài Truyền hình thành phố...".

Những năm 1985 trở đi, khi về công tác tại Đài Phát thanh Sông Bé, tôi cũng đã chứng kiến quá trình phát triển của truyền hình Sông Bé lúc bấy giờ cho đến sau này.

Tôi nhớ lúc đó, Tổ truyền hình ban đầu là Tổ quay phim nhựa, chỉ có 3 người do anh Nghĩa làm tổ trưởng cùng với anh Thành Long và anh Minh Hoàng, cộng tác với HTV để chuyển tin, bài từ Sông Bé phát trên sóng HTV.

Sau sự cố cháy Trung tâm Truyền hình của HTV vào năm 1987, hầu hết các phương tiện phát hình bằng phim nhựa đều hư hỏng. HTV đã chuyển sang phát bằng băng từ và phát hệ màu thay cho hệ trắng - đen trước đó...

Anh Phan Minh Hoàng, nguyên Giám đốc Đài PT-TH Bình Phước chia sẻ: “Tôi về Tổ truyền hình sau anh Nghĩa và anh Thành Long. Không lâu sau đó, anh Nghĩa về huyện Tân Uyên làm Trưởng Phòng Văn hóa - Thông tin. Tổ quay phim nhựa được nâng lên thành Phòng Truyền hình do tôi phụ trách, rồi tôi được bổ nhiệm làm Trưởng phòng. Lúc này, Đài Sông Bé cũng đã đầu tư được một máy quay băng loại Movie JVC V8 và tiếp tục thực hiện việc cộng tác với HTV, đồng thời cũng tổ chức thực hiện nhiều phim tài liệu, phim truyền thống, văn hóa, văn nghệ cho các địa phương... Đài đầu tư thêm thiết bị dựng hình, rồi tự thu - dựng chương trình mà không phải nhờ đến sự hỗ trợ nhiều từ HTV”.

Thời gian này, tôi cũng có cơ hội tham gia cùng các anh mỗi khi có dịp. Khi thì theo các anh phụ quay, hỗ trợ kỹ thuật, khi tham gia đọc thuyết minh... Vì cũng có "hoa tay" nên tôi còn được tham gia vẽ bảng chữ để key dựng vào video (cách đồ họa thủ công trước đây: Tạo hình đồ họa hay vẽ chữ trên giấy đen hay loại giấy Gromaki rồi sơn đen và viết chữ trắng lên giấy đó. Sau đó, quay lại hình ảnh này. Nhờ kỹ thuật phản chiếu để phần đồ họa hay chữ sẽ được lồng ghép vào video)...

Truyền hình Sông Bé đã khởi nguồn từ một tổ quay phim nhựa với những con người như thế, từ những trang thiết bị đơn sơ và cách làm mày mò, thủ công như vậy...

Anh Phan Minh Hoàng nhận định: "Truyền hình Sông Bé tuy ra đời muộn nhưng có bước đi khá vững chắc, do được tỉnh quan tâm, sớm được trang bị các thiết bị chuyên dùng, hiện đại, nhất là sau khi xây dựng được Trung tâm Tiếp vận PT-TH Bà Rá vào 1991 nên có máy phát hình và địa điểm phát sóng riêng và là tỉnh có lượng tin, phóng sự truyền hình nhiều nhất so với các tỉnh miền Đông Nam Bộ lúc bấy giờ. Truyền hình Sông Bé cũng đã từng cho Đài PT-TH Đồng Nai, TP. Hồ Chí Minh mượn trang thiết bị để tác nghiệp nhân kỷ niệm 20 năm Ngày miền Nam hoàn toàn giải phóng...".

Anh Phan Minh Hoàng là người đầu tiên của Đài Phát thanh Sông Bé lúc bấy giờ được cử đi học khóa quay phim, sau đó tiếp tục là khóa đạo diễn đầu tiên của HTV đào tạo cho các tỉnh phía Nam. Sau đó, anh còn tham gia lớp đạo diễn tại Trường cao đẳng Nghệ thuật sân khấu, nay là Đại học Sân khấu điện ảnh TP. Hồ Chí Minh... Nhờ vậy, nhiều tác phẩm, thể loại truyền hình được hình thành và làm phong phú thêm chương trình truyền hình Sông Bé lúc bấy giờ. Truyền hình Sông Bé cũng sớm có những tác phẩm dự thi đoạt giải cao qua các kỳ liên hoan truyền hình toàn quốc...

Jim Watkins - một doanh nhân người Mỹ có câu nói: "Một dòng sông có thể cắt ngang một tảng đá không phải nhờ sức mạnh của nó, mà là nhờ sự kiên trì" (A river cuts through a rock not because of its power but its persistence). Sự khởi đầu bao giờ cũng khó khăn như chính một mạch nước nhỏ khởi nguồn cho một hành trình của dòng sông chảy ra biển lớn, phải vượt qua bao ghềnh thác cản đường.

Khi gặp khó khăn, thất bại trong công việc đừng bao giờ nghĩ đến từ “chấp nhận” mà là phải “vượt qua”. Đó cũng là cách mà phát thanh Đài Sông Bé đã khởi nguồn, vượt qua khó khăn để có những bước phát triển trong chặng đường đầu tiên của mình.

Ngày 2-9-1994, qua sự kiện Đài PT-TH Sông Bé khai phá băng tần UHF để phát hình, chính thức phát hình trên kênh 25 UHF, truyền hình Sông Bé đã ghi tên mình là địa phương đầu tiên của cả nước trong ngành truyền hình Việt Nam sử dụng băng tần UHF để phát hình, thay vì chỉ phát trên băng tần VHF có nhiều giới hạn, "mở đường" cho hàng loạt đài truyền hình khác trên cả nước lúc bấy giờ. Đây cũng chính là dấu mốc lịch sử quan trọng đánh dấu sự vươn lên mạnh mẽ của những cánh sóng PT-TH Sông Bé. Để từ đây mở ra những chặng đường mới...

Bình Phước, tháng 5-2025

Lê Thảo