Sử dụng nhiên liệu sạch - chìa khóa giảm ô nhiễm đô thị

Việt Nam siết chặt tiêu chuẩn khí thải, phát triển năng lượng xanh bền vững

Thách thức từ “vương quốc xe máy”

Ông Trương Mạnh Tuấn, Phó Trưởng phòng Quản lý chất lượng môi trường (Cục Môi trường - Bộ Nông nghiệp và Môi trường) cho biết, Việt Nam đang triển khai lộ trình kiểm soát khí thải phương tiện giao thông cơ giới, tập trung vào hai nhóm chính là ô tô và xe máy - nguồn phát thải lớn nhất tại Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh.

Theo ông Tuấn, Việt Nam là “vương quốc xe máy” với số lượng phương tiện lưu hành thuộc hàng cao nhất thế giới, trong khi xe cũ vẫn lưu thông phổ biến, chưa được kiểm định khí thải. Lộ trình mới sẽ bắt đầu áp dụng từ năm 2027, nâng dần tiêu chuẩn khí thải theo từng giai đoạn, nhằm cân bằng giữa mục tiêu bảo vệ môi trường và an sinh xã hội.

Bộ Môi trường dự kiến cần 400–500 điểm kiểm định mới tại Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh. Giai đoạn đầu kéo dài 18 tháng để tuyên truyền, chuẩn bị hạ tầng và thí điểm, trước khi áp dụng chính thức.

“Việc nâng tiêu chuẩn khí thải là xu thế không thể đảo ngược, nhưng cần thời gian để người dân thích nghi”, ông Tuấn nhấn mạnh.

Tuy nhiên, thách thức lớn nhất hiện nay là thiếu nhiên liệu đạt chuẩn Euro 5 và hạ tầng kiểm định chưa đồng bộ. Ông Tuấn cho biết, chi phí kiểm định khí thải không cao, chỉ vài chục nghìn đồng/lần nhưng thói quen người dân vẫn là rào cản lớn. Bộ Tái Nguyên và Môi trường sẽ phát động chiến dịch truyền thông quy mô để khuyến khích người dân tự giác kiểm định, hướng tới loại bỏ hoàn toàn xe cũ mức 1-2 vào năm 2030.

Đại diện Hiệp hội các nhà sản xuất ô tô Việt Nam (VAMA), ông Đào Công Quyết cho biết, các doanh nghiệp ô tô luôn ủng hộ chủ trương giảm phát thải của Chính phủ. Từ năm 2022, các hãng đã đầu tư chuyển đổi sản phẩm đạt chuẩn khí thải Euro 5, theo Quyết định 49 và 19 của Chính phủ. Xe nhập khẩu cũ phải đạt chuẩn Euro 4, còn xe mới lắp ráp hoặc nhập khẩu phải đạt chuẩn Euro 5.

Tuy nhiên, để đảm bảo hiệu quả giảm phát thải, phương tiện cần sử dụng nhiên liệu tương ứng, điều mà thị trường trong nước vẫn chưa đáp ứng đầy đủ. VAMA đề nghị Bộ Công Thương sớm mở rộng hệ thống phân phối nhiên liệu mức 5 để người tiêu dùng dễ tiếp cận.

Về giải pháp lâu dài, ông Quyết đề xuất áp dụng thống nhất xăng sinh học E10, thay vì bán song song với xăng khoáng như hiện nay, vì mô hình “hai song song” khiến người tiêu dùng bối rối, còn doanh nghiệp khó kiểm soát chất lượng. Dù vậy, cần có lộ trình cụ thể, bởi nhiều xe sản xuất trước năm 2000 chưa tương thích với E10.

Ông Bùi Ngọc Bảo, Chủ tịch Hiệp hội Xăng dầu Việt Nam cho rằng, chính sách về nhiên liệu hiện “nửa vời” giữa mục tiêu môi trường và lợi ích xã hội.

“Nếu cái gì cũng muốn, thì mục tiêu chung rất khó đạt được. Chỉ khi thống nhất một chuẩn nhiên liệu quốc gia như xăng E10 mức 5 thì mới có thể đạt hiệu quả giảm phát thải thực sự”, ông Bảo chia sẻ.

Ông dẫn chứng, nếu áp dụng đồng bộ xăng sinh học E10, Việt Nam có thể giảm 28-30% lượng khí nhà kính. Các doanh nghiệp xăng dầu sẵn sàng thực hiện nếu được thông báo trước 6 tháng để chuẩn bị nguồn hàng và kỹ thuật.

Thực tế, Việt Nam hiện đang tụt hậu so với khu vực: Campuchia đã áp dụng mức Euro 4 từ 2020, Trung Quốc và Singapore ở mức 5, còn Nhật Bản và Hàn Quốc đạt mức 6. Trong khi đó, Việt Nam vẫn cho phép lưu hành nhiên liệu mức 2-3.

“Muốn phát triển xanh, chúng ta cần mạnh dạn nâng chuẩn, thay vì dung hòa tất cả”, ông Bảo khẳng định.

Cần một hệ sinh thái đồng bộ

PGS.TS. Văn Đình Sơn Thọ (Trường Đại học Bách khoa Hà Nội) cho biết, Việt Nam hiện phát thải khoảng 3,6 tấn CO₂/người/năm, gần tương đương Thái Lan (3,8 tấn) nhưng vẫn thấp hơn nhiều so với Trung Quốc (hơn 7 tấn).

“Kinh tế càng phát triển, tiêu thụ năng lượng càng lớn – đó là điều tất yếu”, ông Thọ nhấn mạnh.

Tuy nhiên, theo ông Thọ, 70% lượng xăng dầu tiêu thụ trong nước hiện dưới chuẩn Euro 5, trong đó xăng Euro 3 chiếm khoảng 65% và dầu diesel loại 2 chiếm tới 88%. Điều này đồng nghĩa phần lớn nhiên liệu đang sử dụng ở Việt Nam vẫn phát thải ở mức cao, gây ảnh hưởng đáng kể đến chất lượng không khí đô thị.

Ông Thọ dẫn chứng, nếu chỉ thay thế 1 triệu tấn nhiên liệu theo chuẩn Euro 5, Việt Nam có thể giảm tới 20 triệu m³ khí thải độc hại - con số cho thấy lợi ích rõ rệt của việc nâng chuẩn nhiên liệu.

Dù vậy, theo ông Thọ việc chuyển đổi không dễ dàng. Các nhà máy lọc dầu trong nước như Bình Sơn và Nghi Sơn vẫn chưa đáp ứng được yêu cầu sản xuất nhiên liệu đạt chuẩn Euro 5, khiến thị trường xăng dầu “phức tạp và chắp vá”, tồn tại song song nhiều loại nhiên liệu khác nhau. Điều này không chỉ gây khó khăn cho người tiêu dùng trong việc lựa chọn, mà còn cản trở mục tiêu giảm phát thải toàn diện.

Đề cập đến xu hướng điện khí hóa phương tiện giao thông, PGS.TS. Văn Đình Sơn Thọ đưa ra cảnh báo đáng chú ý: “Xe điện chỉ thực sự sạch nếu nguồn điện sạch.” Nếu điện được sản xuất chủ yếu từ nhiệt điện than, như hiện nay, thì lượng phát thải PM2.5, SO₂ và NOx có thể tương đương, thậm chí cao hơn so với xe xăng.

Vì vậy, để đảm bảo hiệu quả môi trường thực chất, Việt Nam cần xác định rõ nguồn năng lượng đầu vào, ưu tiên phát triển các nguồn tái tạo như điện gió, điện mặt trời, thủy điện và khí tự nhiên, nhằm giảm phát thải tổng thể trong chuỗi cung ứng năng lượng.

Theo ông Thọ, hướng tới thành phố sạch, năng lượng xanh đòi hỏi một hệ sinh thái đồng bộ từ chính sách quản lý, hạ tầng nhiên liệu sạch, phương tiện đạt chuẩn kỹ thuật, cho đến ý thức của người tiêu dùng trong việc lựa chọn sản phẩm, năng lượng thân thiện với môi trường.

“Nếu thiếu một mắt xích trong chuỗi này, hiệu quả giảm phát thải sẽ không thể đạt được như kỳ vọng”, ông Thọ nhấn mạnh.

PGS.TS. Văn Đình Sơn Thọ khẳng định, việc nâng chuẩn nhiên liệu và chuyển đổi sang năng lượng xanh không chỉ là yêu cầu về môi trường, mà còn là động lực tăng trưởng mới cho Việt Nam. Khi nền kinh tế hướng đến phát triển bền vững và giảm phát thải ròng, mỗi bước tiến trong lĩnh vực năng lượng sạch, dù nhỏ đều góp phần kiến tạo một tương lai đô thị xanh, giao thông sạch và không khí trong lành hơn cho cộng đồng.

Ở góc độ hoạch định chính sách, ông Tạ Đình Thi, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội, cho biết Quốc hội đang xem xét nhiều dự luật liên quan đến bảo vệ môi trường và phát triển năng lượng xanh, đồng thời giám sát việc thực thi Luật Bảo vệ Môi trường 2020.

“Phát triển năng lượng xanh, kiến tạo thành phố sạch không chỉ là câu chuyện tương lai, mà là hành động hôm nay. Mỗi lít xăng sạch hơn, mỗi chiếc xe đạt chuẩn hơn chính là đóng góp thiết thực cho môi trường và sức khỏe người dân”, ông Thi khẳng định.

Hải Yến