Tài tử Thương Tín: Vinh quang và cay đắng song hành

Sau một hành trình dài chất chứa vinh quang lẫn cay đắng, tài tử Thương Tín đã trút hơi thở cuối cùng ở tuổi 70 tại quê nhà Phan Rang vào tối 8.12.

Tin buồn lan đi rất nhanh, kéo theo những phản ứng đầy đối cực trên mạng xã hội. Có những lời thương tiếc dành cho một gương mặt từng góp phần định hình diện mạo điện ảnh Việt, có những ký ức đẹp được gợi lại qua những vai diễn đã in sâu trong tâm trí nhiều thế hệ khán giả. Nhưng cũng có những câu chuyện và hình ảnh về những ngày cuối đời đầy bi thương của ông được nhắc lại, như một lát cắt khác của số phận người nghệ sĩ.

Nghệ sĩ Thương Tín - gương mặt điện ảnh ăn khách của những năm 1980 - 1990 - Ảnh: T.L

Giữa tất cả những dòng tưởng niệm ấy, cuộc đời Thương Tín một lần nữa hiện lên với đủ những gam màu sáng tối của kiếp làm nghề: từ đỉnh cao rực rỡ đến những đoạn đời chao đảo. Nhưng vượt lên mọi biến động, điều được nhắc nhiều nhất vẫn là tài năng không thể phủ nhận của ông, là những vai diễn từng làm nên một thời hoàng kim của phim Việt. Cái tên Thương Tín vẫn sáng, bất chấp những va đập nghiệt ngã của đời người.

Thời vàng son và những đóng góp cho điện ảnh nước nhà

Ở thập niên 1980 và 1990, khi điều kiện làm phim còn thiếu thốn, thế hệ diễn viên như Thương Tín phải dùng trực giác, kinh nghiệm sống và nội lực để lấp đầy nhân vật. Chính bối cảnh đó tạo nên một lớp diễn viên luôn cháy hết mình trong từng vai. Thương Tín là một trong những gương mặt tiêu biểu nhất của thế hệ đó. Ông mang lên màn ảnh một kiểu đàn ông vừa đẹp vừa phức hợp, không bị ràng buộc trong hình mẫu đơn tuyến, và có khả năng tạo chiều sâu cho nhân vật chỉ bằng ánh mắt hoặc một chuyển động nhỏ.

Thương Tín trong vai thiếu tá Vọng trong Ván bài lật ngửa.

Sáu Tâm trong Biệt động Sài Gòn trở thành biểu tượng của tinh thần chiến đấu và sự kiên nghị. Trong Săn bắt cướp, chất phong trần và sự nhanh nhạy giúp ông hóa thân thuyết phục vào hình tượng chiến sĩ SBC, khiến lớp trẻ thời đó xem ông như đại diện cho sự mạnh mẽ và chính trực. Với Bài ca không quên, ông mang vào nhân vật nét trầm lắng của một người lính trở về từ chiến tranh, không bi lụy nhưng đầy day dứt. Trong Chiến trường chia nửa vầng trăng, vẻ lãng tử, chất thơ và sự từng trải của ông hòa quyện, tạo nên một hình tượng bi tráng hiếm có.

Diễn viên Thương Tín vai Sáu Tâm trong Biệt động Sài Gòn.

Ở Ván bài lật ngửa, Thương Tín cho thấy độ chín nghề khi khắc họa một phản diện có trí lược, lạnh lùng nhưng vẫn hút người xem bởi chiều sâu tâm lý. Với Bạch Hải Đường, ông tạo dựng hình tượng giang hồ có thật ngoài đời bằng vẻ đẹp sắc lạnh, nguy hiểm nhưng cũng chứa đầy nỗi cô độc đàn ông. Những vai diễn ấy không chỉ thành công về mặt nghệ thuật mà còn góp phần định hình thẩm mỹ của điện ảnh Việt giai đoạn phim nhựa.

Suốt sự nghiệp, ông góp mặt trong gần 200 bộ phim. Có giai đoạn ông xuất hiện liên tục trong nhiều dự án cùng lúc, trở thành gương mặt phủ sóng trên khắp màn ảnh. Đó không chỉ là minh chứng cho sức lao động mạnh mẽ mà còn cho thấy niềm tin mà các đạo diễn đặt vào ông. Với mỗi vai diễn, ông không đơn thuần tái hiện mà sống cùng nhân vật, điều khiến lớp diễn viên sau này nhiều lần nhắc đến ông như một chuẩn mực nghề nghiệp.

Trích đoạn nhân vật Sáu Tâm (Thương Tín) hy sinh trong Biệt động Sài Gòn - Video: VFS

Phía sau ánh sáng là những phần khuất của đời người

Sự chuyển mình của điện ảnh Việt trong giai đoạn thị trường khiến không ít diễn viên thế hệ trước gặp khó khăn. Nhịp sản xuất thay đổi, phong cách diễn xuất mới mẻ và các gương mặt trẻ liên tục xuất hiện khiến những tài tử của thời phim nhựa không còn giữ được lợi thế. Thương Tín cũng nằm trong vòng xoáy đó. Khi cơ hội giảm dần, thu nhập bấp bênh, ông phải đối mặt với những áp lực khó đặt tên.

Ông từng sống bản năng, bị cuốn vào những lựa chọn khiến bản thân phải trả giá. Có thời điểm ông gần như mất tất cả: sự nghiệp chững lại, tài chính cạn kiệt và những mối quan hệ đổ vỡ. Cơn đột quỵ năm 2021 đánh dấu bước ngoặt lớn khiến sức khỏe suy giảm nhanh chóng. Dẫu vậy, ông vẫn tìm cách bám lấy nghề bằng những công việc nhỏ, xuất hiện tại các sự kiện và tham gia các video theo lời mời. Một phần trong đó là để kiếm sống, nhưng phần khác là nỗi đau đáu không muốn rời khỏi ánh sáng sân khấu.

Nghệ sĩ Thương Tín và Thúy An trong phim Biệt động Sài Gòn.

Chặng cuối đời của ông phản chiếu thực tế của nhiều diễn viên Việt: thiếu cơ chế bảo vệ, thiếu lưới an sinh, thu nhập bấp bênh và không có nền tảng hỗ trợ sức khỏe khi tuổi già ập đến. Trường hợp Thương Tín trở thành lát cắt rõ nét về sự mong manh của đời nghệ sĩ trong bối cảnh thị trường hóa mạnh mẽ, nơi hào quang có thể vụt tắt chỉ sau vài biến động.

Di sản của một gương mặt khó thay thế

Từ sân khấu kịch đến màn ảnh, Thương Tín tạo dựng tên tuổi bằng khả năng nhập vai mạnh mẽ và phong thái tài tử hiếm có. Trong hai thập niên 1980 và 1990, ông là gương mặt ăn khách bậc nhất, có năm tham gia hơn 10 phim, trở thành biểu tượng của một thời phim nhựa Việt. Khí chất đặc trưng của ông đã góp phần định hình hình tượng đàn ông trên màn ảnh: mạnh mẽ nhưng không khô cứng, phong trần nhưng không sáo rỗng, lãng tử nhưng không hời hợt.

Nghệ sĩ Thương Tín đã để lại dấu ấn lớn

Di sản lớn nhất của ông nằm ở khả năng khiến khán giả tin vào nhân vật. Ông không diễn để phô bày kỹ thuật mà diễn để sống, để hòa vào thế giới nội tâm của nhân vật. Chính điều đó giúp ông trở thành một trong những gương mặt khó thay thế của điện ảnh Việt. Khi người ta nhắc về giai đoạn đầu của phim Việt sau năm 1975, cái tên Thương Tín luôn nằm trong số những biểu tượng tiêu biểu nhất.

Hãy nhớ Thương Tín qua những khung hình đẹp

Khi một nghệ sĩ ra đi, những tranh cãi về đời tư nên được đặt xuống. Điều cần giữ lại là phần đẹp nhất họ từng dâng hiến cho nghệ thuật. Với Thương Tín, vẻ đẹp ấy nằm trong khoảnh khắc ông nhập vai bằng sự nghiêm cẩn, trực giác và nội lực hiếm thấy.

Đó là ánh mắt kiên nghị của Sáu Tâm trong Biệt động Sài Gòn, là sự lạnh lùng và trí lược của Lưu Kỳ Vọng trong Ván bài lật ngửa, là vẻ lãng tử ngang tàng của Bạch Hải Đường, là nét trầm sâu của người lính trong Bài ca không quên, là khí chất đàn ông từng khiến cả một thế hệ noi theo.

Hình ảnh của nghệ sĩ Thương Tín trên phim Chiến trường chia nửa vầng trăng.

Những khung hình ấy không còn thuộc về riêng ông nữa. Chúng đã thành ký ức của điện ảnh Việt, thành một phần của văn hóa đại chúng, thành những thước phim mẫu mực cho một thời kỳ sáng tạo mà người diễn viên dùng chính đời sống nội tâm để làm nên nhân vật. Ở đó có tài, có tâm, có những rung động chân thật mà người xem vẫn còn cảm được sau nhiều thập niên.

Nghệ sĩ Thương Tín đã đi qua giông bão cuối cùng của đời mình. Nhưng những gì ông để lại cho màn ảnh thì vẫn còn đó, bền bỉ hơn mọi biến động, hơn cả những nỗi chao đảo và mất mát của một đời người.

Và nếu tách khỏi những nốt trầm, những khoảng lặng và những va vấp mà số phận đặt lên vai ông, người ta sẽ nhìn thấy một Thương Tín giản dị hơn: một diễn viên dành trọn đời cho màn ảnh, một tài tử sống hết mình cho từng vai diễn. Chính những khoảnh khắc ông hóa thân thành nhân vật mới là phần đẹp nhất và chân thật nhất của cuộc đời ông. Ở đó, người nghệ sĩ ấy không còn là những vụn vỡ đời thường, mà là ánh sáng của một thời vàng son mà ký ức điện ảnh Việt khó có thể lặp lại. Người nghệ sĩ ấy đã đi qua giông bão cuối cùng, nhưng những vai diễn của ông thì còn ở lại.

Tiểu Vũ