Tăng cơ chế và đo lường hiệu quả đầu tư giáo dục

Điểm nghẽn thể chế cản trở đầu tư giáo dục

Đại biểu Quốc hội (ĐBQH) Hà Ánh Phượng (Phú Thọ) chia sẻ, chỉ trong một thời gian ngắn vừa qua, chúng ta đã chứng kiến nhiều sự thay đổi, nhiều chính sách tích cực liên quan đến giáo dục nước nhà, thể hiện sự quan tâm đặc biệt của Đảng và Nhà nước đối với ngành giáo dục như: chính sách miễn, giảm và hỗ trợ học phí; Luật Nhà giáo; chủ trương miễn phí sách giáo khoa cho học sinh cả nước, miễn phí bữa ăn trưa ở một số địa phương và gần đây là quyết định đầu tư xây dựng các trường phổ thông dân tộc nội trú liên cấp ở khu vực biên giới. Cùng với đó là sự quan tâm ngày càng rõ hơn tới vấn đề lương và thu nhập của giáo viên và nhiều chính sách tích cực khác...

Gần đây nhất, Hội đồng Thẩm định Nhà nước vừa chính thức thông qua báo cáo kết quả thẩm định báo cáo đề xuất chủ trương đầu tư Chương trình mục tiêu quốc gia hiện đại hóa, nâng cao chất lượng giáo dục và đào tạo giai đoạn 2026 - 2035. Bộ Giáo dục và Đào tạo dự kiến tổng số vốn để thực hiện chương trình vào khoảng 580.133 tỷ đồng được phân bổ cho 2 giai đoạn. Đặc biệt, Quốc hội cũng đang trong quá trình thảo luận Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Giáo dục, Luật Giáo dục đại học (sửa đổi), Luật Giáo dục nghề nghiệp (sửa đổi) cùng dự thảo nghị quyết các cơ chế, chính sách đặc thù thực hiện nghị quyết 71 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển giáo dục và đào tạo, trong đó có nhiều chính sách liên quan đến cơ chế tài chính, đầu tư và ưu đãi nguồn lực cho giáo dục.

“Đây là những bước đi rất đáng trân trọng, nhiều nội dung trước đây chưa từng có tiền lệ, thể hiện sự ưu tiên thực chất dành cho giáo dục”, đại biểu Hà Ánh Phượng nói.

Tuy nhiên, một số chuyên gia kinh tế nhận định, dù được coi là quốc sách hàng đầu nhưng tỷ lệ chi ngân sách nhà nước cho giáo dục hằng năm luôn được đặt mục tiêu ở mức 20% (Luật Giáo dục 2019), chưa tương xứng với tiềm năng. Tại dự thảo Nghị quyết về cơ chế, chính sách đặc thù nhằm thực hiện Nghị quyết số 71-NQ/TW ngày 22/8/2025 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển giáo dục và đào tạo đang được trình Quốc hội tiếp tục đề xuất tỷ lệ chi ngân sách, quy định tỷ lệ chi tối thiểu như trên.

Huy động nguồn lực ngoài nhà nước nhưng vẫn đảm bảo phục vụ lợi ích công trong giáo dục

Đầu tư đúng chỗ và đo lường hiệu quả

Một số ĐBQH cho rằng, tỷ lệ chi ngân sách dành cho giáo dục chưa thật sự đột phá. Đại biểu Trần Văn Lâm (Bắc Ninh) cho rằng, việc giải bài toán nguồn lực giáo dục không đơn giản là việc bố trí đủ, giải ngân đủ, mà còn phải đầu tư đúng chỗ và đo lường hiệu quả.

Thực tế cho thấy ở các tỉnh nghèo, thu ngân sách thấp, phải nhận hỗ trợ từ Trung ương, thì dù bố trí đủ 20% nhưng giá trị tuyệt đối không lớn, trong khi nhu cầu lại rất cao. Ngược lại, những địa phương có nguồn thu lớn, điều tiết về Trung ương, thì 20% dành cho giáo dục là khoản rất lớn, nhưng lại khó giải ngân do hệ thống cơ sở vật chất đã được đầu tư nhiều năm, nhu cầu đầu tư mới không còn lớn. Có những năm, nhiều địa phương phải xin phép chuyển nguồn từ chi thường xuyên cho giáo dục sang chi đầu tư để sử dụng cho hiệu quả.

Để có cơ chế tài chính, cơ chế đầu tư và cách sử dụng nguồn lực hiệu quả cho giáo dục, ĐBQH Trần Văn Lâm đề xuất, Trung ương điều chỉnh cơ chế tài chính, tăng nguồn lực từ ngân sách Trung ương để hỗ trợ mạnh hơn cho các địa phương nghèo, có thể lên 30%, 40%, thậm chí 50%. Đối với các địa phương đã phát triển, có thể không cần bảo đảm tỷ lệ như hiện nay. Quan trọng nhất là tổng ngân sách quốc gia vẫn phải bảo đảm tối thiểu 20% chi cho giáo dục - đào tạo.

Bên cạnh đó, theo các đại biểu, để huy động nguồn lực phát triển giáo dục, không thể chỉ dựa vào ngân sách mà cần đẩy mạnh cơ chế tự chủ. Đây là nguồn lực rất quan trọng đem lại những hiệu quả nhanh và mạnh hơn cả đầu tư tiền bạc trực tiếp. “Nếu không có một cơ chế vượt trội hơn thì Nghị quyết rất khó đi vào thực tiễn”, ĐBQH Nguyễn Thị Tuyết Nga (Quảng Trị) nhấn mạnh.

Cùng chung nhận định này, PGS. TS. Phan Thanh Bình (nguyên Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa, Giáo dục, Thanh niên, Thiếu niên và Nhi đồng của Quốc hội, Giám đốc Đại học Quốc gia TP. Hồ Chí Minh) cho rằng, giáo dục - đào tạo cần sự đầu tư rất lớn trong thời gian dài. Trên thế giới, không có nền giáo dục đại học đẳng cấp nào chỉ dựa vào chi tiêu công. Để nâng cao chất lượng giáo dục và đào tạo, phải huy động và hấp thụ được dòng vốn từ xã hội, tức là các nguồn lực ngoài nhà nước, nhưng vẫn đảm bảo phục vụ lợi ích công.

PGS. TS. Phan Thanh Bình cho rằng, hiện có mấy nguồn lực chủ yếu có thể tập trung phát triển. Thứ nhất là nguồn lực quốc tế, thông qua các hợp tác quốc tế, các dự án ODA, FDI và các dự án, chương trình hợp tác đại học, liên kết đào tạo… Để khai thông nguồn lực này, cần có chính sách riêng như xây dựng các “đặc khu học thuật” hoặc “vùng thử nghiệm chính sách giáo dục”, với quy trình ưu tiên, môi trường pháp lý tin cậy và cam kết dài hạn.

Bên cạnh đó, nguồn lực trong nước từ các tập đoàn, doanh nghiệp và cộng đồng, nơi có nhu cầu thực tiễn và sẵn sàng đầu tư vào đào tạo nguồn nhân lực chất lượng. Đây là kênh đầu tư linh hoạt, ít rào cản nhất. Với quy mô thị trường ước đạt hàng tỷ USD, công nghệ giáo dục không chỉ giúp mở rộng quy mô đào tạo mà còn tạo ra nguồn thu và kênh đầu tư mới, đặc biệt khi trường đại học biết kết hợp hiệu quả với đổi mới sáng tạo, startup công nghệ.

Hương Giang