Tăng tốc giải ngân, hoàn thành mục tiêu Chương trình mục tiêu quốc gia năm 2025

Đã chủ động nhưng vẫn còn độ trễ trong cân đối, phân bổ vốn

Năm 2025, ngân sách nhà nước bố trí khoảng trên 75.143 tỷ đồng cho 3 Chương trình mục tiêu quốc gia (CTMTQG). Trong đó, ngân sách trung ương chiếm trên 53.528 tỷ đồng (gồm 25.405 tỷ đồng vốn đầu tư công và 28.123 tỷ đồng kinh phí thường xuyên). Tính đến tháng 10, tổng số vốn Thủ tướng Chính phủ đã giao là 42.229 tỷ đồng, đạt 80% kế hoạch. Tuy nhiên, vẫn còn trên 3.125 tỷ đồng kinh phí thường xuyên chưa được các bộ chủ chương trình đề xuất phương án phân bổ.

Đáng chú ý, các bộ chủ chương trình như Bộ Nông nghiệp và Môi trường, Bộ Dân tộc và Tôn giáo đã đề xuất hoàn trả 7.229 tỷ đồng do không còn nhu cầu hoặc đối tượng hỗ trợ. Điều này phản ánh sự chủ động trong rà soát, nhưng đồng thời cũng cho thấy một phần kế hoạch chưa sát với thực tế triển khai.

Nguồn: Bộ Tài chính. Đồ họa: Phương Anh

Ở cấp địa phương, ngân sách bố trí trên 22.614 tỷ đồng, trong đó có hơn 20.500 tỷ đồng vốn đầu tư công. Tuy nhiên, nhiều địa phương vẫn chậm trong khâu lập kế hoạch và giao vốn, dẫn đến tiến độ giải ngân còn thấp.

Với độ trễ này, tính đến hết tháng 10/2025, tổng số vốn đầu tư công mới giải ngân được 25.587 tỷ đồng, tương đương 48,9% kế hoạch năm. Trong đó, Chương trình xây dựng nông thôn mới đạt tỷ lệ cao nhất với 55,8%. Còn lại Chương trình phát triển kinh tế xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số đạt 41,9%, Chương trình giảm nghèo bền vững đạt 37,9%.

Một số bộ, ngành và địa phương có tỷ lệ giải ngân tốt hơn bình quân chung, nhưng vẫn còn 2 bộ và 15 địa phương có tỷ lệ giải ngân thấp, thậm chí bằng 0%.

Đối với kinh phí thường xuyên, tỷ lệ giải ngân còn thấp hơn nhiều khi mới chỉ đạt 25,9% tổng dự toán. Bộ Tài chính nêu rõ, một số cơ quan trung ương chưa giải ngân được đồng nào, trong khi có tới 13 địa phương có tỷ lệ dưới 20%. Việc này không chỉ ảnh hưởng đến tiến độ chương trình mà còn gây lãng phí nguồn lực ngân sách.

Vẫn còn “nút thắt” ở vùng dân tộc thiểu số

Đưa ra đánh giá về kết quả thực hiện các CTMTQG, Bộ Tài chính cho biết, đến tháng 6/2025, CTMTQG về giảm nghèo bền vững và CTMTQG xây dựng nông thôn mới đã cơ bản hoàn thành mục tiêu đề ra theo Nghị quyết của Quốc hội.

Riêng Chương trình phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi mới đạt 6/9 nhóm mục tiêu. Ba nhóm mục tiêu còn lại chậm tiến độ, nguyên nhân chủ yếu là do đặc thù địa bàn rộng, hạ tầng yếu, thiếu cơ chế cụ thể cho một số nội dung hỗ trợ.

Bên cạnh đó, 2 CTMTQG mới được Quốc hội phê duyệt chủ trương là Chương trình phát triển văn hóa và Chương trình phòng, chống ma túy đang trong quá trình hoàn thiện thủ tục đầu tư, xây dựng hướng dẫn triển khai.

Bộ Tài chính cũng chỉ ra 4 nhóm nguyên nhân chính khiến việc giải ngân và thực hiện các chương trình chậm so với yêu cầu.

Cụ thể, công tác xây dựng kế hoạch chưa sát thực tế. Một số nội dung không còn đối tượng hỗ trợ hoặc định mức hỗ trợ thấp, dẫn đến việc không phân bổ được kinh phí. Việc chuẩn bị đầu tư các dự án khởi công mới năm 2025 cũng chậm nên chưa có khối lượng để giải ngân. Đáng chú ý, nhiều địa phương còn tư tưởng xây dựng kế hoạch không gắn với khả năng thực hiện giải ngân nên phải đề nghị điều chỉnh hoặc hoàn trả lại ngân sách.

Ngoài ra là tác động của việc sáp nhập địa giới hành chính và chuyển đổi mô hình chính quyền 2 cấp. Nhiều địa phương sau sáp nhập phải mất thời gian tổ chức lại bộ máy, điều chỉnh chủ đầu tư, gây ách tắc trong khâu triển khai. Điển hình là các tỉnh An Giang, Tuyên Quang, Vĩnh Long, Bắc Ninh.

Thiên tai, thời tiết bất thường, đặc biệt là bão số 10 và số 11 đã gây thiệt hại lớn cho nhiều dự án, buộc phải điều chỉnh quy hoạch hoặc tạm dừng thi công.

Cuối cùng là việc thiếu hướng dẫn cụ thể đối với một số chính sách. Đơn cử, Chương trình xây dựng nông thôn mới chưa có quy định rõ cho xã đã đạt chuẩn; Chương trình vùng đồng bào dân tộc thiểu số còn chồng chéo chính sách, chậm ban hành hướng dẫn sử dụng vốn cho các nội dung như phát triển vùng dược liệu quý hay hỗ trợ sinh viên dân tộc.

Tăng tốc trong chặng cuối

Giải ngân vốn 3 CTMTQG còn chậm, trong khi mục tiêu tăng trưởng của cả nước đặt ra là đạt từ 8,3 - 8,5%. Điều này đòi hỏi các bộ, ngành, địa phương cần nghiêm túc rút kinh nghiệm, triển khai kịp thời, quyết liệt, hiệu quả các mục tiêu, nhiệm vụ, giải pháp để thúc đẩy giải ngân các CTMTQG. Với vai trò và trách nhiệm của mình, Bộ Tài chính tiếp tục kiến nghị Chính phủ và các bộ, ngành, địa phương, nhất là các tập trung triển khai các nhóm giải pháp trọng tâm.

Trước tiên, đối với 3 CTMTQG giai đoạn 2021 - 2025, Bộ Tài chính đề nghị các bộ, ngành, địa phương cần khẩn trương phân bổ phần kinh phí thường xuyên còn lại. Đồng thời cần tăng cường trách nhiệm người đứng đầu, cá thể hóa trách nhiệm đến từng cán bộ, coi kết quả giải ngân là tiêu chí đánh giá năng lực, theo tinh thần Quy định 366-QĐ/TW của Bộ Chính trị.

Tiếp đến, các bộ, ngành, địa phương cần kiện toàn bộ máy quản lý sau sáp nhập, khắc phục các điểm nghẽn trong chỉ đạo, điều hành giữa hai cấp chính quyền. Đẩy mạnh kiểm tra, giám sát, xử lý nghiêm tình trạng trì trệ, thay thế ngay cán bộ yếu kém, thiếu trách nhiệm.

Đối với giai đoạn 2026 - 2030, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, Bộ Công an, Bộ Nông nghiệp và Môi trường cần hoàn thiện hồ sơ, cơ chế chính sách để sớm triển khai 2 CTMTQG mới; đồng thời nghiên cứu phương án hợp nhất 3 CTMTQG hiện hành theo chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ.

Có thể thấy, với tinh thần chỉ đạo xuyên suốt của Chính phủ và Thủ tướng Chính phủ, các bộ, ngành, địa phương đang đồng loạt triển khai nhiều giải pháp để tháo gỡ vướng mắc, thúc đẩy tiến độ thực hiện các CTMTQG trong những tháng cuối năm 2025.

Ông Dương Bá Đức - Vụ trưởng Vụ Phát triển hạ tầng, Bộ Tài chính cho biết, Bộ Tài chính sẽ tiếp tục phối hợp chặt chẽ với các cơ quan liên quan trong việc hướng dẫn, đôn đốc, kiểm tra và tổng hợp kết quả giải ngân theo tuần, theo tháng; kịp thời tham mưu cho Chính phủ những giải pháp xử lý các điểm nghẽn phát sinh, đảm bảo không để nguồn vốn ngân sách bị ứ đọng, lãng phí.

Vân Hà