Tháo gỡ 'điểm nghẽn' trong giáo dục bằng cơ chế, chính sách đặc thù

Giờ học của học sinh Trường THPT Nguyễn Trường Tộ

Kỳ vọng tạo đột phá mới

Theo Tờ trình dự thảo Nghị quyết của Quốc hội về một số cơ chế, chính sách đặc thù, vượt trội để thực hiện đột phá phát triển giáo dục và đào tạo, mục đích ban hành Nghị quyết nhằm triển khai hiệu quả Nghị quyết 71-NQ/TW ngày 22/8/2025 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển giáo dục và đào tạo; nâng cao chất lượng, hiệu quả, tính đồng bộ, toàn diện, sâu rộng trong lĩnh vực giáo dục và đào tạo, góp phần thiết thực xây dựng, phát triển nền giáo dục nước nhà.

Thời gian qua, mặc dù ngành giáo dục đã đạt được nhiều thành tựu quan trọng, nhưng Việt Nam vẫn đang đối mặt với những “điểm nghẽn” mang tính hệ thống, cản trở sự phát triển đột phá, ảnh hưởng trực tiếp đến năng lực cạnh tranh quốc gia. Những bất cập, chồng chéo về thể chế, chính sách; tình trạng thừa - thiếu giáo viên cục bộ kéo dài; đầu tư cho giáo dục chưa được xem là đầu tư phát triển đúng nghĩa cùng hạn chế trong thu hút nhân tài và hội nhập quốc tế… đang trở thành những rào cản lớn đối với sự phát triển của ngành.

Trên cơ sở rà soát các vướng mắc, khó khăn, bất cập của hoạt động giáo dục và đào tạo hiện nay, dự thảo Nghị quyết quy định một số cơ chế, chính sách đặc thù, vượt trội để thực hiện đột phá phát triển giáo dục và đào tạo, cho phép áp dụng khác với quy định của luật hiện hành trong phạm vi, đối tượng và thời hạn xác định; đồng thời quy định cơ chế giám sát, đánh giá, tổng kết để làm cơ sở luật hóa sau này.

Nghị quyết gồm 10 điều; tập trung điều chỉnh 6 nhóm chính sách trọng tâm, có tác động trực tiếp và tính khả thi cao, gồm: Tổ chức, nhân lực và quản trị; chương trình, nội dung và cơ chế phát triển giáo dục; chuyển đổi số, phát triển khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo trong giáo dục; hội nhập quốc tế trong giáo dục và đào tạo; Quỹ học bổng Quốc gia; tài chính và đầu tư cho giáo dục và đào tạo.

Trao quyền tự chủ thực chất

Nhiều ý kiến nhận định rằng, Nghị quyết của Quốc hội về một số cơ chế, chính sách đặc thù, vượt trội cho phát triển giáo dục và đào tạo thể hiện rõ sự quan tâm sâu sắc của Đảng và Nhà nước; khẳng định giáo dục luôn được đặt ở vị trí quốc sách hàng đầu và cần được đầu tư theo chiến lược dài hạn. Muốn tạo ra những bước đột phá thực chất, ba yếu tố giữ vai trò then chốt chính là con người, hệ thống chính sách và cơ chế quản lý. Đây được xem là nền tảng quyết định để ngành giáo dục vươn lên mạnh mẽ, đáp ứng yêu cầu đổi mới trong giai đoạn mới.

Theo ông Ngô Đắc Dũng, Hiệu trưởng Trường THPT Nguyễn Trường Tộ, cơ chế tự chủ đóng vai trò đặc biệt quan trọng đối với các cơ sở giáo dục. Điều này cũng đòi hỏi đội ngũ cán bộ quản lý phải có trình độ, năng lực và bản lĩnh, đồng thời xác định rõ trách nhiệm, đổi mới tư duy và phong cách làm việc. Chỉ khi không ngừng nâng cao năng lực và tinh thần đổi mới, ngành giáo dục mới có thể hoàn thành sứ mệnh mà Đảng và Nhà nước giao phó.

Ông Lê Triều Sơn, Hiệu trưởng Trường THPT Hai Bà Trưng cho rằng, từ thực tiễn quản lý, những khó khăn lớn nhất hiện nay của các cơ sở giáo dục phổ thông tập trung ở 3 nhóm vấn đề: Nhân lực, tài chính và cơ chế quản trị. Về nhân lực, rất cần cơ chế đặc thù cho phép các trường được chủ động hơn trong tuyển dụng, sử dụng và đãi ngộ giáo viên cũng như có chính sách linh hoạt trong hợp đồng và thu hút nhân sự chất lượng cao, đặc biệt đối với các môn đặc thù, như ngoại ngữ, tin học, năng khiếu, STEM và đội ngũ làm công tác tư vấn, chuyển đổi số.

Về tài chính, các trường mong muốn được trao quyền tự chủ tài chính, cho phép chủ động khai thác, huy động và sử dụng các nguồn lực hợp pháp để tái đầu tư cơ sở vật chất, đổi mới phương pháp dạy học, ứng dụng công nghệ và khuyến khích sáng tạo trong giáo viên, học sinh. Về quản trị, cần có cơ chế phân cấp rõ ràng, trao quyền nhiều hơn cho hiệu trưởng, giúp nhà trường chủ động trong tổ chức bộ máy, sắp xếp đội ngũ, phân bổ nguồn lực, triển khai chương trình giáo dục mới mà không bị ràng buộc quá nhiều bởi thủ tục hành chính.

Ông Sơn đề xuất, nếu được trao quyền tự chủ thực chất, cơ sở giáo dục cần được đảm bảo thêm một số điều kiện nền tảng để thực hiện hiệu quả. Chẳng hạn, có khung pháp lý và “vùng an toàn” cho sáng tạo, giúp cơ sở giáo dục yên tâm triển khai mô hình mới mà không lo rủi ro về mặt hành chính trong phạm vi thí điểm được cho phép; được bồi dưỡng năng lực quản trị cho đội ngũ lãnh đạo, tổ trưởng chuyên môn, đặc biệt về tài chính công, quản lý nhân sự, kiểm định và đánh giá chất lượng. Đồng thời, có hệ thống giám sát, đánh giá minh bạch, linh hoạt, bảo đảm quyền tự chủ song hành với trách nhiệm giải trình, nhằm khuyến khích sáng tạo nhưng vẫn kiểm soát được chất lượng.

Bài, ảnh:MINH HIỀN