Thiền cũng có 'tác dụng phụ': Cảnh báo mới từ giới khoa học

Ngày nay, thiền được coi là “chìa khóa vàng” giúp con người cân bằng tâm lý và nâng cao hiệu suất làm việc.

Thiền định, trong nhiều năm qua, đã trở thành biểu tượng của sự tĩnh tại và được coi là “chìa khóa vàng” giúp con người cân bằng tâm lý. Từ các trung tâm chăm sóc sức khỏe, bệnh viện cho đến nơi làm việc, hàng triệu người đang được khuyến khích thiền để giảm căng thẳng, cải thiện giấc ngủ và tăng khả năng tập trung. Nhưng khi thiền được đưa vào ứng dụng y khoa hoặc trị liệu, nhiều câu hỏi khoa học cần được đặt ra: Bao lâu thì thiền mang lại lợi ích? Và liệu thiền có thể tiềm ẩn rủi ro hay tác dụng phụ nào không mong muốn?

Theo nhà tâm lý học Nicholas Van Dam thuộc Đại học Melbourne (Australia), điều đáng chú ý là những câu hỏi đó từ trước đến nay lại ít khi được xem xét nghiêm túc.

Khi thiền không chỉ mang lại bình an

Phần lớn người tập thiền cho biết họ cảm thấy thư giãn, an yên và hạnh phúc hơn. Tuy nhiên, một số nghiên cứu trong những năm gần đây cũng ghi nhận các trải nghiệm tiêu cực: cảm thấy hoảng loạn, ký ức sang chấn trỗi dậy (đặc biệt ở người mắc rối loạn căng thẳng sau sang chấn), hoặc trong trường hợp nghiêm trọng, cảm giác như “tách rời khỏi cơ thể”.

Một số nghiên cứu ghi nhận thiền định có thể đi kèm với những vấn đề về sức khỏe tâm lý. Ảnh: Shutterstock

Tần suất xảy ra những hiện tượng này khác nhau đáng kể trong các nghiên cứu. Một số cho rằng chỉ khoảng 1% người thiền gặp tác dụng phụ (Wong và cộng sự, 2018), nhưng có nghiên cứu khác ghi nhận tỷ lệ lên tới hai phần ba (Britton và cộng sự, 2021). Để làm rõ sự khác biệt này, nhóm của nhà tâm lý học Van Dam đã thực hiện một nghiên cứu quy mô toàn quốc tại Mỹ, và kết quả vừa được công bố trên tạp chí Clinical Psychological Science.

Nghiên cứu mới: Gần 60% người thiền từng gặp tác dụng phụ

Nhóm nghiên cứu đã khảo sát gần 900 người trưởng thành ở khắp nước Mỹ, với mức độ kinh nghiệm thiền khác nhau, từ người mới tập đến người thiền chuyên sâu, nhằm phản ánh bức tranh toàn diện của cộng đồng thực hành thiền tại quốc gia này.

Theo đó, nhóm nghiên cứu xây dựng một danh sách gồm 30 trải nghiệm có thể phát sinh trong thiền, yêu cầu người tham gia đánh giá mức độ mạnh yếu, tích cực hay tiêu cực, và ảnh hưởng đến sinh hoạt hàng ngày.

Nghiên cứu khảo sát 900 người thiền ở Mỹ cho thấy gần 60% từng gặp tác dụng phụ.

Kết quả cho thấy, gần 60% người thiền ở Mỹ từng trải qua ít nhất một tác dụng phụ, chẳng hạn cảm giác lo âu hoặc mất kết nối với cơ thể. Khoảng 30% cho biết những trải nghiệm này mang tính “khó chịu hoặc gây căng thẳng”, và 9% khẳng định chúng đã ảnh hưởng tới khả năng làm việc, học tập hoặc duy trì các mối quan hệ xã hội.

Những người có tiền sử căng thẳng hoặc triệu chứng tâm lý trong vòng 30 ngày trước khi thiền có xu hướng gặp tác dụng phụ cao hơn. Đáng chú ý, người tham gia các khóa tu thiền chuyên sâu kéo dài nhiều ngày - thường gồm thời gian dài im lặng và tập trung cao độ - cũng dễ bị suy giảm khả năng hoạt động hơn nhóm còn lại.

Cần nhận thức đúng

Dù kết quả cho thấy những rủi ro nhất định, nhà tâm lý học Van Dam nhấn mạnh thiền không phải là phương pháp nguy hiểm. “Chúng tôi không nói rằng mọi người nên sợ thiền, hay rằng không nên thực hành thiền. Điều quan trọng là cần cung cấp thông tin rõ ràng hơn để người tập hiểu và lựa chọn phù hợp”, ông chia sẻ.

Thiền không phải là phương pháp nguy hiểm, điều quan trọng là cần cung cấp thông tin rõ ràng hơn để người tập hiểu và lựa chọn phù hợp.

Trong thực tế, việc trao đổi về rủi ro hoặc cảm giác bất an khi thiền thường ít được nhắc tới. Theo ông Van Dam, cần mở ra không gian đối thoại giữa người hướng dẫn và học viên. Cũng như các phương pháp trị liệu khác, người tham gia cần được thông báo trước về những gì có thể xảy ra, để chuẩn bị tâm lý và đưa ra quyết định sáng suốt.

Ông Van Dam cũng gợi ý, cảm giác khó chịu hoặc bối rối đôi khi là một phần tự nhiên của quá trình khám phá nội tâm, không nhất thiết là dấu hiệu xấu. Tuy nhiên, nếu sự khó chịu vượt quá mức chịu đựng, gây rối loạn sinh hoạt, thì cần được hỗ trợ chuyên môn.

“Không phải ai cũng phù hợp với thiền”, ông Van Dam kết luận. “Nếu thiền không mang lại kết quả tích cực, điều đó không có nghĩa là người tập sai, mà có thể đơn giản là thiền không phải phương pháp phù hợp với họ”.

Hồng Nhung