Thực hiện thành công ghép thận lợn cho người: Hy vọng mới về ghép tạng dị chủng

Nghiên cứu về ghép tạng động vật chỉnh sửa gene cho người, mở ra nhiều hy vọng về ghép tạng dị chủng. Nguồn: statnews

Ca phẫu thuật là một phần của nghiên cứu có tên EXPAND do Công ty công nghệ United Therapeutics Corporation (Mỹ) tài trợ. Thử nghiệm sử dụng loại thận thử nghiệm mang tên UKidney. Đây là thận lấy từ lợn được chỉnh sửa tổng cộng 10 gene, gồm 6 gene người được thêm vào nhằm tăng khả năng tương thích với cơ thể người và 4 gene lợn bị bất hoạt để giảm nguy cơ đào thải cũng như kiểm soát sự phát triển kích thước của cơ quan.

Hành trình mở rộng giới hạn của ghép tạng

Ca phẫu thuật lần này đánh dấu cuộc ghép tạng dị chủng thứ 9 được thực hiện tại NYU Langone dưới sự dẫn dắt của bác sĩ Montgomery - người tiên phong trong việc mở rộng nguồn tạng ghép. Ông đã thực hiện ca ghép tạng lợn chỉnh sửa gene đầu tiên trên người vào năm 2021, nhưng là trên bệnh nhân đã chết não. Kể từ đó, NYU Langone đã thực hiện 6 nghiên cứu trên người chết não, bao gồm hai ca ghép tim và bốn ca ghép thận. Đây là ca thứ 3 được thực hiện trên bệnh nhân vẫn có ý thức não, sau 2 ca ghép tim heo chỉnh sửa gene và là ca ghép thận chỉnh sửa gene đầu tiên trên bệnh nhân.

Không chỉ NYU Langone, hiện nhiều đơn vị y khoa, công ty công nghệ sinh học tại Mỹ đang chạy đua sau khi thử nghiệm lâm sàng ghép tạng dị loại được chấp thuận. Đầu tháng 9, Bệnh viện Đa khoa Massachusetts công bố ca ghép thận heo thử nghiệm thứ ba. Người nhận - ông Bill Stewart, 54 tuổi - được phẫu thuật hôm 14/6, sau đó hồi phục, xuất viện và đi làm trở lại.

Thử nghiệm EXPAND có gì khác biệt?

Nếu thành công, thử nghiệm EXPAND sẽ là nền tảng để United Therapeutics nộp đơn xin cấp phép sinh học (BLA) lên Cơ quan Quản lý thực phẩm và dược phẩm Hoa Kỳ (FDA) nhằm đưa UKidney vào sử dụng chính thức. Đây là thử nghiệm được thiết kế theo mô hình kết hợp pha 1/2/3, hay còn gọi là “phaseless trial”, giúp đánh giá liên tục độ an toàn và hiệu quả mà không phải tách riêng từng giai đoạn như quy trình thông thường.

Mỗi người tham gia thử nghiệm sẽ được ghép thận UKidney, sau đó trải qua 24 tuần theo dõi để đánh giá tất cả các chỉ số lâm sàng và an toàn. Sau giai đoạn này, bệnh nhân tiếp tục được theo dõi suốt đời để giám sát chức năng thận và nguy cơ nhiễm trùng lây truyền từ động vật (zoonotic infections).

Các tiêu chí đánh giá hiệu quả gồm: tỷ lệ sống của bệnh nhân, tỷ lệ sống của UKidney, mức độ thay đổi của độ lọc cầu thận (GFR), thay đổi chất lượng cuộc sống sau ghép, thời gian sống tổng thể của bệnh nhân và của UKidney.

Các tiêu chí an toàn gồm: tần suất tác dụng phụ và biến cố nặng, tử vong do mọi nguyên nhân, tỷ lệ protein niệu, nhiễm trùng cơ hội hoặc zoonotic.

Điều kiện tham gia để tham gia thử nghiệm: bệnh nhân được chẩn đoán suy thận giai đoạn cuối từ 55-70 tuổi, phù hợp về miễn dịch học thông qua xét nghiệm crossmatch.

Người tham gia không đủ điều kiện nếu cần ghép đa cơ quan, có bệnh lý nặng như tim mạch, mạch máu ngoại vi, thần kinh, phổi, tiểu đường khó kiểm soát, có tiền sử không tuân thủ điều trị - yếu tố đặc biệt quan trọng trong ghép dị chủng.

Bước ngoặt mở ra nhiều hy vọng

Nếu được FDA chấp thuận, UKidney có thể trở thành giải pháp đột phá cho tình trạng thiếu hụt tạng hiến, mở ra cơ hội sống cho hàng trăm nghìn bệnh nhân suy thận. Theo đài CNN, hơn 100.000 người ở Mỹ đang chờ ghép tạng và 86% trong danh sách này cần được hiến thận. Trên thế giới, nguồn tạng hiến chỉ đáp ứng được một phần nhỏ nhu cầu bệnh nhân. Vì vậy, ghép tạng dị loại đang mở ra hy vọng mới. Một cuộc khảo sát của Hiệp hội Bệnh nhân thận Mỹ cho thấy nếu có sẵn thận heo được FDA chấp thuận, hơn 70% số bệnh nhân được khảo sát đồng ý cấy ghép.

Tiến sĩ Robert Montgomery, người chỉ đạo ca phẫu thuật, cho biết: "Thành tựu này đánh dấu bước chuyển trong y học cấy ghép". Ảnh: NYU Langone Health

“Đây là một bước ngoặt mang tính chuyển đổi trong y học ghép tạng”, bác sĩ Robert Montgomery, chủ nhiệm Khoa Phẫu thuật Trường Y NYU Grossman và Giám đốc Viện Cấy ghép NYU Langone, đồng thời là người dẫn dắt ca mổ và là điều tra viên chính của thử nghiệm, nhận định. “Nghiên cứu EXPAND mở ra hy vọng mới cho hàng nghìn người Mỹ đang chờ ghép thận, những người có thể sẽ không sống đủ lâu để chờ một quả thận từ người hiến”.

Tiến sĩ Leigh Peterson, Phó chủ tịch điều hành phụ trách phát triển sản phẩm và xenotransplantation tại United Therapeutics cho biết: “Ca ghép đầu tiên trong thử nghiệm độc nhất vô nhị này là một cột mốc quan trọng cho tầm nhìn mở rộng khả năng tiếp cận tạng cấy ghép. Thử nghiệm đưa chúng ta gần hơn đến một lựa chọn điều trị mới cho bệnh nhân suy thận giai đoạn cuối - đặc biệt là những người khó có cơ hội nhận thận từ người hiến”.

Dù con đường phía trước vẫn còn nhiều thách thức như phản ứng miễn dịch, nguy cơ nhiễm trùng mới và yêu cầu theo dõi lâu dài, thử nghiệm EXPAND đánh dấu bước tiến lớn nhất từ trước đến nay trong nỗ lực biến ghép tạng dị chủng thành một lựa chọn điều trị an toàn và khả thi.

Quỳnh Vũ